Ббк 83. 3 (5 Қаз) с 94 Қазақстан Республикасы
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚАЙНАҒАН ХАЛЬІҚ, ҚАРА ҚҰРТТАЙ
- ҚАЙРАҚАН/ҚАЙРАҒАН
- ҚАРА ОРМАН, ҚАРА ОРЫН
- ҚАРУЫН ҚАЙТАРУ. ЕРУЛІГЕ ҚАРУЛЫ
ҚАЗЫНА/ҚАЗИНЕ. «Алпамыс» жырында бала тілеп әулиелерге аттанған Байбөрі мен бәйбішесі жайында: Бәйбіше барды ақырын
Таратты алтын-күмістен Қалғанынша мысқалы, – деген сөздер айтылады. Бұл сөз жыр ішінде бірнеше рет қолданылған. Қазына сөзі қазақ эпостарының бәрінде де кездеседі. Кейбір басылымдарда қазине вариантында да ұшырасады. Осы күнгі тілі- мізде қазына сөзі «мүлік, байлық» және «мемлекет, қоғам» деген мағыналарда жұмсалады. Жырларды бастырушылар да бұл сөзді «мүлік, жиһаз» деп түсіндіреді. Бұл – арабтың хазине деген сөзі, мағынасы – асыл мүлік, жиһаздың өзі емес, соны сақтайтын жер. 118 Ал түркі тілдеріне енгенде, бұл сөз көбінесе асыл мүлік, қымбат бұ- йымдардың жиынтық атауын білдіргенге ұқсайды. Орта ғасырлардағы түркі жазба ескерткіштерінің сөздігінде (лексикалық қазынасында) хазине сөзін «мүлік, жиһаз сақтайтын жер» деп көрсетеді де келтірілген мысалдар осыған сай түседі (Фазылов, II, 479). Ал, шындығында, қазақ жырларында кездесетін
қымбат жиһаз сақталған орын» дегенді білдіреді. Қазақ халқы сияқты көшпелі тұрмыс шеккендердің қазынасы, сірә, сандықтарда, кебе- желерде, жүктерде (бумаларда) сақталса керек. Бұған жоғарыдағы бәйбіше барды ақырын қазынаның аузын ашқалы деген жолдар дәлел немесе: «Қыз Жібек» жырындағы: Қазинелі қырық нарға Жібектен арқан тарттырған, – дегендегі қазинелі сөзі – «мүлік, жиһаз салған жүгі бар қырық нар». Жырды 1963 жылы шығарушылар «қазинелі» деп қате жазылған, дұрысы – «қазынасын» болу керек дегендері – әрине, қате. Бұл жерде текст қазинелі (яғни жүк артқан, жүгі бар) деп дұрыс беріліп тұр. Асыл бұйым, қымбат жиһаз шұңқырда, жер астында да сақталатын болса керек, оған «Алпамыс» жырындағы қалмақ ханының: Қазыналы қандағы Есепсіз түрі мол еді, – дегені дәлел бола алады. Мұндағы қандақ сөзі – «шұңқыр, қазылған жер, ор» деген мағынадағы сөз. Ол – парсы тілінің қандан «қазу» де- ген етістігінен жасалған кірме сөз. Қазақ тілінде зындан мен қандақ сөздері бір-біріне балама ретінде қолданылған тұстары да бар. Мысалы, «Алпамыс» жырында: Патшаның сол күнде Қазулы оры бар еді... Қуанып халқы жүгірді Қандақтың аузын ашқалы... Домалатып баланы Зынданға әкеп тастады... – деген жолдарда ор, қандақ, зындан сөздері бір-біріне синоним болып қатар қолданылған. Үшеуі де – қазылған шұңқыр, айырмасы – қандақ пен орда мүлік, жиһаз сақталса, зынданда тұтқындарды ұстайтын болған. Сөйтіп, жырлардағы қазына – осы күнгідей абстракт (дерексіз) ұғымның атауы емес, нақтылы зат атауы. Жырлардың тілінде бұл сөздің қазіргідей мемлекет не қоғам байлығына қатысы жоқ, жеке адамның (әрине, бай адамның), әрі кетсе ханның жеке меншігіндегі 119 алтын-күміс, тон, кілем сиякты «капиталдың» сақталатын жері, орны. Демек, қазына сөзінің мағынасы заман өткен сайын сәл өзгерген. Бұл күнде қазына «мемлекет, қоғам байлығы» сияқты абстракт ұғым ата- уына айналған, нақты заттық мағынасы кемде-кем қолданылады.
Хан қасында қайдақтар, – деген жол бар. Мұндағы қайдақ деген сөз бұл күнде қолданылмайды. Бұл сөз қырғыз тілінде «салт басты, сабау қамшылы бойдақ, үй-күйсіз жалғыз басты адам» деген ұғымда келеді. «Қазаны жоқ – қайдақ, қатыны жоқ – бойдақ» деген мәтел де бар. Сірә, бұл сөз осы мәнде бір кезде қазақ тілінде қолданылған болу керек. Келе-келе ұмыт болып, жырларда ғана сақталған. ҚАЙНАҒАН ХАЛЬІҚ, ҚАРА ҚҰРТТАЙ немесе ҚҰЖ-ҚҰЖ ҚАЙНАУ. Қайна- етістігінің ауыспалы бір мағынасы «қаптап кету, құжынап жату» деп көрсетіледі. Қайна-/қайын-/қадна- етістігінің көне түркі тілдерінде де «бейберекет, ерсілі-қарсылы сапырылысу, құжынап жату» деген ауыспалы мағынасы болған. Сонда қайнаған халық «әрлі-берлі сапырылысқан адамдар» дегенді білдірсе, қара құрттай қайнау, құж-құж қайнау деген тіркестер «құжынап, са- пырылысып жату» деген мағынаны береді, демек, бұларда қайна- етістігінің көне замандардан келе жатқан бір мағынасы сақталғаны байқалады. Көне кездегіден айырмасы – бұрын бұл етістік осы мағынада жеке тұрып, еркін тіркесте қолданылған болса, қазіргі қазақ тілінде тек тұрақты тіркес құрамында ғана тұрғанда сақталған (адамдар қайнады деп айтылмайды) немесе «сапырылысу» мәніндегі
анықталғыш сөз келген (қайнаған халық дегендегі халық сөзі сияқты) құрамда қолданылады.
әдебиеті үлгілерінің ішінде қазақ, халқының салттық мейрамының бірі – ұлыстың ұлы күні айтылатын тілектен: Көш, қайраған көш десіп, Көз көрместей өш десіп, – деген жолдарды келтіреді. Мұндағы қайраған – бұл күнде бейта- ныс сөз. Ол тіпті батырлар жырлары мен ертедегі ақын-жыраулар тілінде де кездеспейді. Бұл сөзді Мұхтар Әуезов «Қарақыпшақ Қобыланды» пьесасында Тоқтарбай мен Қараманның аузына салады.
120 Әдейі қолданады. Пьесадағы оқиғаның өте ертеде, ислам діні қазақ халқына әлі еніп үлгермеген дәуірде өткендігін суреттеу үшін тіл сы- рын тамаша білген ұлы жазушы мұнда ондаған көне сөзді немесе осы күнгі бар сөздің ертедегі қолданысын (мағынасын) келтіреді. Соның бірі – қайрақан. Тоқсандағы Тоқтарбай баласы Қобыланды мен Құртқаның қосылған тойында От ананың құрметіне арналған сыйыну ырым үстінде (демек, ислам дініне дейінгі салт бойынша): Қарғысы қатты қайрақан Қарғысынан сен сақта, – дейді. Жазушы бұл сөзді Қараманның аузына да салады. Қайрақан сөзін В.Радлов Сібір түркілерінде (алтайлықтарда, тувалықтарда, телеуіттерде т.б.) «Жаратқан иенің қастерлі аты, жебеуші періште» де- ген мағынаны білдіреді дейді (Радлов, т. II, ч. I, 22). Осы анықтаманы Л. Будагов те береді. Ол бұл сөздің монғол тілінде келіп, «тау, су сияқтылардың иесі» дегенді білдіретіндігін көрсетеді (Будагов, т. II, 32). Қазіргі монғол тілі сөздіктері де хайрхан дегеннің көне сөз екендігін және «керемет, құдіретті» (таудың қастерлі аты) деген мағынаны беретіндігін көрсетеді (Монг.-русск. сл., 500). Сөйтіп, тау-тас сияқты табиғат күштерінің «иесінің» атауы ретінде, яғни табынатын, сыйынатын, қорқатын «Тәңірлердің» аты қатарында қайрақан/қайраған сөзі ертедегі қазақтардың да, дәлірек айтсақ, қазақтарды құраған кейбір ру-тайпалардың да тілінде жұм- салған деген тұжырымға келуге болады.
сөзі кездеседі: Мен қарақұстан туған қалықпан... Жалаулы найза қолға алып, Қалықпандай қомданып… Ақын мұрасының 1962 жылғы басылымында қалықпан сөзіне «қыран құс» деген түсініктеме берілген. Контекске қарағанда, оның құс екені және асқақтықтың, биіктіктің образын беруге алын- ғандықтан, қыран сияқты құс екені танылады. Бұл сөздің құс атауы екендігі сөз түбірінің мағынасынан да шығады: қалық – көне түркі тілдерінде «көк, аспан» мағынасындағы сөз. Демек, қалықпан – «аспан көкте, биікте самғайтын құс» дегенді білдіретін атау. Бұл атау бір замандарда ата-бабаларымыздың тілінде өзінің тура (номинатив) мағынасында белгілі бір құстың аты ретінде қолданылғанымен, кейін келе, мысалы, Махамбеттер заманында образ жасайтын тарпаң,
121 сөзге (поэтизмге) айналған болар. Бұл сөздің сирек кездесетін көне сөздердің бірі екендігі сондай, ол қазіргі түсіндірме және екі тілдік сөздіктерге енбей қалған. ҚАРАЛДЫ. М.Әуезов «Қарақыпшақ Қобыланды» пьесасын- да қаралды сөзін батырдың анасы Аналықтың аузына салады. Ол сапарға аттанып бара жатқан баласына берген бата-тілегінде:
Қарық боп көрер сәтті бер... Қаралдымның жұлдызын Оңынан туғыз, Қамбар-ау! – дейді. Бұл жердегі қаралды сөзі – В.Радловтың көрсетуі бойын- ша, қазақ тілінде «таяныш, үміт артқан тірек» мағынасында балаға қатысты айтылатын сөз, ал Л. Будагов башқұрт, татар тілдерінде бұл тұлға «1) аула ішіне салынған қосалқы құрылыс, үй» дегенді білдіреді дейді (Будагов, II, 47). Демек, М.Әуезов бұл сөздің ертеректегі қазақ тіліндегі мағынасын (Радлов көрсеткен) пайдаланған. ҚАРА ОРМАН, ҚАРА ОРЫН. 1723 жылғы қазақ халқының басы- на түскен атақты ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама босқынында шыққан «Қара таудың басынан көш келеді» деген өлең тексінде: Қарындас пен қара орман қалғаннан соң, Мөлтілдеп екі көзге жас келеді, – деген жолдар барын екінің бірі біледі. Осы жолдар кейбір басы- лымдарда «Қарындас пен қара орын қалғаннан соң» деп берілген (Сейфуллин, VI, 41). Қара орын деген тіркесті «Тауарих хамса»-дан да кездестіреміз: Қарақыпшақ Қобыланды Қара орыннан айырылды. Бұл екі түрлі тіркестің қара орман варианты жиірек кездеседі. Мысалы, Махамбетте: Жаудан аман жан қалса, Қара орман малым садаға... Қатын-бала, қара орман Баршасын жауға алдырған.
береді дегенді В. Радлов сөздігі көрсетеді. Өткен ғасырдағы өзге сөздіктер де қазақ тіліндегі қара орман тіркесін «барша байлық» деп танытады (Кирг.-русск. сл., 1897). Шындығында да, мұндағы орман сөзі – ағаш өскен орман емес, контекске қарай, В. Радлов көрсеткендей, «мал-мүлік» деген ұғымда деп түсінуге болады. 122 Ал қара орын варианты «мекен, қоныс» деген ұғымды береді. Монғол тілінде орон сөзі «ел, мемлекет, өлке, жер, территория» де- ген мағыналарды береді. Көптеген сөздің түркі-монғол тілдеріне ортақтығын, әсіресе, мағыналары күңгірттенген сөздерді монғол тілінен табуға болатындығын ескерсек, бұл жердегі орын сөзін «ел, мемлекет, ел мекендеген территория» деген мағынадағы түркі- монғол сөзі деуге болады. Және бір жорамал: қара орун тіркесі XI ғасырдағы Қашқари сөздігінің көрсетуіне қарағанда, ертеректегі түркі тілдерінде ауыспалы мағынада «мола» ұғымында қолданылған. Сонда «Қарындас пен қара орын қалғаннан соң» деген өлең жолын «ағайын-туыс (қарындас бұл жерде «туыс») пен ата-бабаның сүйегі жатқан жерді тастап кеткеннен соң» деп те түсінуге болады. Қазақтар үшін ата-баба сүйегін тастап кету – ең ауыр зобалаңның зардабы болмақ. Сірә, мал-мүлікті қалдырып кетуден гөрі, қара орынды – ата- баба жатқан жерді қалдырып босу – қазақ халқына ауырырақ екендігі сөзсіз. Қазақ тілінде қара орын тіркесін хан тағы тіркесінің синонимі ретінде жұмсау да кездеседі. Дулат Бабатайұлы: Қымызы бар хош алса, Дүрдиісіп мінгендей
дейді. Бұл жердегі қара орынның мағынасы «мемлекет» дегеннен ұзап кетпейді. Тақ та – мемлекетті билеудің белгісі ғой. Бірақ орын/
ген мағынада жұмсалып кетуі әбден ықтимал немесе қара орын мен қара орман тіркестерінің екеуі о бастан екі бөлек қалыптасқан болуы да мүмкін. Тіпті болмаса орман сөзінің «мал-мүлік» деген қосымша мағынасы да болуы ғажап емес, өйткені біз бұл күнде көптеген сөздің бір кездердегі тура не ауыспалы мағыналарының бәрін түгел біле бермейміз. Сондықтан қара орман тіркесінің этимологиясы мен мағыналарын (ертедегі) іздестіре түсу артық емес. ҚАРАШЫ. Қазақтың мақал-мәтелдері мен өткен ғасырлардағы ақын-жыраулары тілінде қарашы/қараша сөзі жиі кездеседі: Уақытыңыз толғанда,
Ханның жақсы болмағы – Қарашының елдігі (Бұхар). Жай-қоныстан айырылып, Мен бір қаңғып жүрген қарашы (Махамбет).
123 Қарашы сөзі мақал-мәтелдерде көбінесе хан сөзімен қатар жүреді: «Хан – қазық, қарашы – азық»; «Хан қасында қарашың болса, қара жерден кемең жүрер»; «Ханды Құдай алайын десе, қарашысымен қас болар»; «Ханның ісі қарашыға да түседі». Бұл мақал-мәтелдерге қарағанда, қарашы – хан қасындағы адам, яғни қарашы сөзі «ханға қызмет ететін, соған бағынышты, бірақ саяси-праволық және эконо- микалық жағынан басы азат әлеуметтік топ өкілі» дегенді білдірген тәрізді. Өткен ғасырдағы қазақ тілінің лексикографтары қарашы сөзін «қол астындағы, бодан адам» (подвластный, подданный) деп аударады (Кирг.-русск. сл. 1987). Бұл – қарашы сөзінің жалпы мағы- насы, ал дәлірек анықтасақ, белгілі бір хандықтың, патшалықтың қол астындағы бағынышты кез келген адам қарашы деп аталмаған, ханға тікелей қызмет еткендер қарашы болған. Тарғын батыр өз ха- нына ренжіп: Қадір білмес сен итке
Орта ғасырларда қарашы деп ханның (әміршінің) қасындағы сановниктерді, кеңесшілерді (бұлар да тақта отырған ханға ақылы- мен қызмет ететіндер ғой) атаған. Қазақ хандарының тарихын зерт- теген В.В.Вельяминов-Зернов былай деп жазады: «Қырымда қарачы дегендер – басты-басты ақсүйектер әулеттерінің бектері және хан- ды сағалаған адамдар. Қырымдағы сияқты, қарачылар Қазанда да болған, ноғайлыларда да болған... Жылнамаларда орыстың ең үлкен чиновниктерін де қарачылар деп атайды» (Вельяминов-Зернов, 409). Қасым (ордасының) ханы Оразмұхамедтің (қазақтың сұлтаны, Тәуекел ханның немесе інісі) оң тізесін басқан (тақтың оң жағында отыратын) жалайырдан шыққан биі, шежіреші Қадырғали Қосымұлы өзін «Оразмұхамедтің қарашысымын» дейді.
деп Шыңғысхан әулетіне жатпайтын адамды немесе руды атаған. Кейін келе монғол тілінде де бұл сөз «қара халық, бұқара» деген мәнде жұмсалатын болған. Демек, қарашы сөзінің «қожасының шаруасын шаруалаушы, жалшы» мағынасы тіпті бертінде, хандық дәуір өткен соң пайда болғанға ұқсайды. Бертінгі заманда қазақ қоғамындағы байлар мен ел билеушілердің әлеуметтік-экономикалық салмағы ар- тып, енді олар да өз айналасына бұрынғы хандар сияқты қызметкер топты ұстай алатын болған. Бұл қызметшілердің бірқатары бұрынғы дәстүрмен қарашы (қараша) аталса, енді бірқатары байғұс, қоңсы, жалшы сияқты аттарға ие болған тәрізді (байғұс сөзі қазірде «бей- шара» мағынасында қолданылатын болса, күні кешеге дейін бұл сөз «жалшы, қызметші» мағынасында да жұмсалып келген).
124 Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі қараша сөзін «ескі бай ауылдың, әлді, мықты жуандардың, атқамінерлердің (?) төңірегіндегі кедей- кепшіктер» деп анықтайды (ҚТТС, 11, 1961, 40). М. Әуезов бұл сөзді «бағынышты, тәуелді жай кісі, қызметші» мәнінде жұмсаған (Жанпейісов, 81). Ал қазақ ауыз әдебиеті мен XV-XVIII ғасырлардағы өлең-жырларда қарашы сөзі «ханға қызмет етуші, соның құзырындағы адамы» деген мағынада қолданылған. ҚАРУЫН ҚАЙТАРУ. ЕРУЛІГЕ ҚАРУЛЫ. Әдеби тілде де, күнделікті сөйлеу тілінде де жиі қолданылатын бұл тұрақты тіркестердегі қару, қарулы деген – қандай сөздер? Қару – түркі- монғолдың ортақ сөзі болу керек. Қару монғол тілінде «жауап, қайтарым» деген мағынаны береді. Бұл сөз хоруй түрінде якут тілінде де осы мағынада келеді. Сонда қаруын қайтару – «бір нәрсенің жа- уабын (есесін) қайтару (беру)» деген ұғымда қолданылатын күрделі сөз болып шығады. Еруліге – қарулы дегенде де қарулы сөзі «жа- уап, қайтарым» деген мағынада келіп тұр. Ерулі сөзі де монғол тілімен іліктес болар, мұнда эре(х) – «1) іздеу, сұрастыру, 2) сұрау, тілеу» мағыналарында қолданылатын етістік. Оның ырықсыз етіс түрі эрүүле(х) – «іздету, сұрастыру, сұрату». Демек, еруліге қарулы – «сұратқанға – жауап, іздегенге, сұрағанға – қайтарым». Не бол- маса ерулі сөзі «біреудің жолына тосқауыл болып, кес-кестеу» мағынасындағы ээрэ(х) етістігіне қатысты ма екен? О баста «жо- лыма бөгет болып тұрсаң, соған жауап ретінде есесін қайтарамын» деген мағынада қалыптасқан тіркес болуы да мүмкін. Қайткенде де қазақ тілінде қар- етістігінің «жауап, қайтарым» мағынасы болғаны байқалады, оған қарым, қарымта, қарымжы, сыйға сый көрсететін салт атауы болып келетін қарулық сөздері куә (дәлел). Бұлардың барлығында да «жақсылыққа жақсылықпен, жаман іске жамандықпен қайтарылатын жауап, қайтарым» мағынасы бар. ҚАРЫНДАС. Қарындас сөзі бүгінге дейін екі мағынада қолда- нылады. Осы күнгі әдеби нормадағы актив мағынасы – «ер адамның жасы кіші әйел жынысты туысқаны» және «жалпы ер адамға бай- ланысты айтылғандағы жасы кіші әйелдің атауы». Бұл сөздің түпкі мағынасы, көне түркі жазба нұсқаларында көрсетілген мағынасы – «туысқан адам, бір жұрттың адамы». Қазақ тілінде де бұл сөз бұрын жалпы «туысқандар, руластар, аға-іні» деген ұғымда жиірек қолданылған. Мысалы, Асанқайғының: Ол күнде қарындастан қайырым кетер, – дегенінде де, Шалкиіздің: 125 Жайыңды білген қарындас, Ол қарындас әм жолдас, – дегенінде де бұл сөз – әйел жынысты адам туралы емес, жалпы туысқандар, жақындар туралы. Махамбеттің: Тар қолтықтан оқ тисе, Тарыққанда қайрылар
деп отырғанында, ол әйел жынысты жасы кіші туысын емес, өзінің соңына еретін, өзіне демеу болатын туыстарды, руластарды айтып отыр, яғни ол өзі бастаған көтеріліс ісі үшін «жолы жіңішке» әйел туысын емес, өзін қостайтын қалың ағайын туыстарын іздеп отыр. Абай да бұл сөзді бірнеше рет жалпы «ағайын, туыс, рулас, тіпті ұлттас» мәнінде қолданады: «Қарындас қара жерге тыға алмай жүр» (Абай, І, 34). «Осы қуаныш бәрі де – қазақ қарындастың ортасында». Өткен кезеңдерде қарындас сөзінің осы күнгідей «әйел жыныс- ты жасы кіші туысқан» мағынасы да жиі қолданылған. Мысалы, «Қобыландыдағы»: Қыздың аты Қарлығаш Қобыландыға қарындас, – дегенін ескерелік. Қарындас сөзі жалпы «туысқандар, руластар (бір жұрттың адамдары)» деген мағынамен қатар, одан да гөрі жақындау туыстықты – аға-інілікті білдіру үшін де қолданылған. Бұл, әсіресе, орта ғасырлардағы түркі ескерткіштері тілінде айқын көрінеді. (Фазылов, II. 603. Құрышжанов, 158, Боровков. Тефсир, 200). Көне түркі тілдерінде қарундаш/қарындаш сөзі «бір құрсақтан шыққан аға- іні» дегенді білдірген (ДС, 427). Бұл фактілерге қарағанда, қарындас сөзінің о баста «бір құрсақтан (қарын сөзінің «құрсақ» мағынасы да болған) шыққан аға-іні, қарындас, сіңлі» деген нақты мағынаны бергені, оның «жалпы туыс, рулас, елдес, жұрттас» мағынасы ауы- спалы екендігі, бұл мағына, әсіресе, орта ғасырларда, қазақ тілінің ертерек кезеңдерінде активтенгені байқалады. Мысалы, XVI ғасырдың соң кезіндегі қазақ тілі ескерткіші – жалайыр Қадырғали бидің шежіресінде қарындас сөзін «руластар, туыстар» мағынасында қолданады да «жасы кіші әйел бала» деген ұғымды қыз қарындаш деп береді: «Қутуқут нойан(ның) бір анадан екі қыз қарындашы бар еді» (Жами‘ат-тауарих, 1851, 79). Қарындас сөзін «туыс, ағайын» мәнінде поэтикалық элемент ретінде қолдану қазірде де бар. Әсіресе, тарихи оқиғаларды сурет- теген шығармаларда, эпостардың негізінде жазылған пьесаларда қазіргі жазушылар қарындас-ты «ағайын, туысқан» деген ұғымда 126 орынды, ұтымды пайдаланады. Мысалы, М.Әуезовтің «Қарақыпшақ Қобыланды» драмасында, Т.Ахтановтың «Ант» драмасында т.б. қарын-
Ана тілінің әрбір сөзіне ерекше көңіл қойып, оның бұрынғы-соңғы, ауыспалы-тура мағыналарын жақсы білетін адамдарға қарындас сөзінің «ағайын, туыс» деген мағынада да қолданылатындығы даусыз әрі белгілі жайт болса да, мұны сөз етіп отырған себебіміз – қарындас сөзінің әйел балаға ғана қатысты айтылатын осы күнгі актив мағынасын ғана түсінетіндер арамызда жоқ емес екендігінен шығып отыр. Қалың жұртшылық, оның ішінде жастар түгіл, кейбір тіл зерттеушілердің өздері осы қатардан көрініп қалады. Мысалы, тіл маманы – Ғ.Мұсабаев «ауру – астан, дау – қарындастан» деген мәтел әйелге қатысты айтылған дейді: «Жасырын сырын жатқа шығармай, құпия ұстауда ерлерді ардақтап, сыр ашылып, қала талқандалып, ел күйресе, оның айыпкерін әйелден, әсіресе, хан қызы ханшадан (?) не- месе ханымнан іздеген де соған аударған, сондықтан «ауру – астан, дау – қарындастан», «әйел – дұшпан» деген мақалдар сақталған», – деп жазады (Ғ.Мұсабаев, Қазақ тілі мен грамматикасы тарихынан. Алматы, 1966. 6). Әрине, бұл – жаңсақ пікір.
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|