ббк76. 0 Қ 54 Редакционная коллегия

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  V ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 

 

 

77 

 

4. Көпагентті жүйелер негізі мен қолданылу әдістері қарастырлды.  

5. JADE технологиясының теориялық негізі мен пайдалану тәсілдері меңгерілді.  

6 .JADE жүйесінің альтернативалары қарастырлды.  

7.  Java  тілінде,  JADE  фреймворкын пайдалана  отырып, жүйенің  программалық  коды 

жазылды.  

8. Жүйеге тестілеулер жасалды. 

 

JADE көпагентті жүйесі мен P2P есептеу желілерін біріктіру арқасында жаңа, бұрын - 

соңды қолданыста болмаған, дербес архитектуралы компьютерлің жүйе құрастырылды.   Бұл 

жүйенің өзектілігі бірнеше құраушы факторлардан тұрады. Олар:  

•  Орнату және қолданысы күрделі емес;  

•  Қаржылық жағынан қолжетімді;  

•  Кіші  және  орта  мекемелер  мен  бюджеті  шектелген  ұйымдарға  таптырмас  шешім 

болып табылады;  

•  Жүйелік ресурстарды ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді; 

•  Архитектура  қатаң  емес.   Көпагентті  жүйелердің  қазіргі  таңдағы  қолданылу  аясы 

өте кең. Солардың кей - біреулері:  

•  Компьютерлің ойындар. 

•  Координацияланған қорғаныс жүйелері. 

•  Транпорттық жүйелер.  

•  Логистика. 

•  GIS – Геоинформациондық жүйелер.  

•  Желілік және мобильдік технологиялар.  

•  Өздігінен қалыпқа келетін желілер. 

Біздің  мемлекен  үшін  бұл  жүйенің  маңызы  өте  зор.  Себебі,  қазіргі  таңда   өкінішке 

орай  елімізде,  үлкен,  күрделі  әрі  қымбат  деректерді  өңдеу  орталықтары  бар  мекемелер  мен 

ұйымдар  саны  санаулы  ғана.  Бірақ,  осы  жүйе  көмегімен  бюджеті,  деректерді  өңдеу 

орталықтарын  иеленуге  мүмкіндік  бермейтін,  мекемелер  мен  ұйымдар  ол  орталықтардың 

жоқтығын  жартылай  болса  да  орынын  толтыра  алады.   Көпагентті  жүйелер  саласында  әлі 

зерттелмеген  немесе  аз  зерттелген  салалар  көп.  Солардың  мысалы  ретінде  келесі 

тақырыптарды  келтіруге  болады:  Агент  -  бағытталған  программалау;  Нанымдар,  тілектер 

және  ниеттер  (BDI);  Кооперация  және  координация;  Ұйымдастыру;  Коммуникация; 

Сенімділік  және  тұрақтылық;  Роботика.  Көп  -  роботты  жүйелер  (MRS),  Роботикалық 

класстерлер. 

 

Әдебиеттер: 

 

1.  Niazi,  Muaz;  Hussain,  Amir  (2011).  "Agent-based  Computing  from  Multi-  agent  Systems  to 

Agent-Based Models: A Visual Survey". Scientometrics (Springer) 89 (2): 479–499. 

2.  Rogers,  Alex;  David,  E.;  Schiff,  J.;  Jennings,  N.R.  (2007).  "The  Effects  of  Proxy  Bidding  and 

Minimum Bid Increments within eBay Auctions". ACM Transactions on the Web. 

3.  Schurr,  Nathan;  Marecki,  Janusz;  Tambe,  Milind;  Scerri,  Paul;  Kasinadhuni,  Nikhil;  Lewis,  J.P. 

(2005). The Future of Disaster Response: Humans Working with Multiagent Teams using DEFACTO. 

4.  Sun,  Ron;  Naveh,  Isaac.  "Simulating  Organizational  Decision-Making  Using  a  Cognitively 

Realistic Agent Model". Journal of Artificial Societies and Social Simulation. 

5. Kaminka, G. A. (December 2004). "Robots are Agents, Too!]". AgentLink News: 16–17. 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  V ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 

 

 

78 

 

УДК 004 

ДАУРЕНБЕКОВ Б.А.,

 

ОМАРБЕКОВА А.С. 

 

РАЗРАБОТКА МОБИЛЬНОГО КОНВЕРТЕРА ТЕКСТОВ С КИРИЛЛИЦЫ НА 

ЛАТИНИЦУ 

 

(Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Астана) 

 

Перевод  казахской  письменности  на  латинский  алфавит  нужно  рассматривать  в 

рамках вступления РК в процесс глобализации современного мира. Технологическую основу 

процесса  глобализации  составляют  информационные  и  коммуникационные  технологии,  в 

том  числе  массовая  информатизация  общества,  широкое  использование  мобильных 

телефонов и др. 

Языки  программирования  высокого  уровня  имеют  конвертеры  для  преобразования 

исходных текстов программ на современные языки программирования C++ и Visual Basic.  

Речь идет не о создании конвертера для старого инструментального средства, которое 

отжило  свое,  а  о  разработке  мобильного  языкового  конвертера.  Языковой  конвертер 

конвертирует текст на казахском языке с кириллицы на латиницу. 

При  создании  мобильного  языкового  конвертера  требуются  знания  инструментария, 

языка  программирования,  современных  СУБД,  а  также  языка,  на  который  ориентируется 

конвертер. Данная работа интересна, трудоемка и требует достаточно высокой квалификации 

исполнителей. 

Ее 

выполнение 

целесообразно 

при 

довольно 

большом 

объеме 

конвертируемых данных.  

При  разработке  конвертера  необходимо  иметь  в  виду  следующие  принципиальные 

моменты [1]: 

- основная работа состоит в создании современными средствами библиотеки процедур 

или  классов  объектов  с  их  свойствами  и  методами,  эквивалентными  использованным  в 

проектах  возможностям  старого инструментального  средства;  эти  процедуры  или методы  и 

свойства объектов  классов  будут  использоваться,  главным образом,  дисплейными  формами 

новых 

проектов;  

-  табличные  данные,  переносимые  в  новую  базу  данных,  перекодируются  конвертером  в 

соответствующий  формат,  поэтому  процедуры  и  методы,  работающие  с  ними  в  новом 

проекте, не потребуют перекодировки данных во время работы нового проекта; 

Данная  статья  посвящена  принципам  разработки  конвертера  на  основе  опыта 

разработки web-конвертера http://alphabet.kz/  для операционной системы Android. Android — 

это  программное  обеспечение  с  открытым  кодом  для  мобильных  телефонов  созданное 

компаниями  Google  и  Open  Handset  Alliance.  Android  установлен  на  миллионах  мобильных 

телефонов  и  других  устройств,  и  это  делает  его  основной  платформой  для  разработчиков 

программного  обеспечения.  В  настоящее  время  парадигма  Android  уже  является  наиболее 

распространенным  вариантом  создания  интерактивных  клиентов  на  языке  Java.  Хотя  Java 

используется и в некоторых других библиотеках классов для пользовательского интерфейса 

(AWT,  SWT,  Swing,  J2ME  Canvas  и  т.  д.),  ни  один  из  этих  подходов  не  получил  такого 

распространения, как Android.  

Нельзя  сказать,  что  инструментарий  Android  отличается  необоснованными 

изменениями Java в каких-то неожиданных направлениях. В данном случае мы сталкиваемся 

со значительным разнообразием размеров и форм дисплеев; отсутствует мышь (хотя может 

присутствовать сенсорный экран); ввод текста требует трех касаний (triple- tap) и т. д. Кроме 

того,  вероятно,  придется  иметь  дело  с  многочисленными  периферийными  устройствами,  в 

частности 

с 

сенсорами 

движения, 

навигационными 

блоками 

(GPS), 

камерами, 

разнообразными радиоустройствами и т. д. Наконец, Android постоянно работает от батареи, 

поэтому  необходимо  учитывать  проблемы,  связанные  с  питанием.  Закон  Мура  применим  к 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  V ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 

 

 

79 

 

мощности  процессоров  и объему  памяти  (удвоение  этих  показателей  примерно  каждые  два 

года),  но  он,  к  сожалению,  неприменим  к  сроку  службы  аккумулятора.  Когда  процессоры 

были  медленными,  разработчики  сталкивались  с  проблемами  в  области  скорости  и 

эффективности  работы  процессора.  В  свою  очередь,  разработчики  ПО  для  мобильных 

устройств вынуждены учитывать расход энергии.[2] 

Разрабатываемый конвертер будет реализован с возможностью ввода 

Для начала необходимо сформулировать критерии определения нового алфавита:  

1) новый алфавит должен создаваться только на основе звуковой системы казахского 

языка. 

2)  новый  алфавит  должен  создаваться  на  основе  научного  анализа  частоты 

встречаемости букв действующего алфавита в казахском тексте.  

3)  новый  алфавит  должен  использовать  только  буквы  из  классического  латинского 

алфавита, имеющиеся в стандартной клавиатуре.  

4)  адаптация  латинского  алфавита  казахскому  языку  производится  путем  изменения 

значений некоторых букв казахскими звуками.  

5)  в  новом  алфавите  порядок  следования  букв  должен  совпадать  с  порядком  их 

следования в классическом латинском алфавите. 

Профессором  Шарипбай  А.А.    в  рамках  проекта  «Научные,  методологические, 

технологические  и  методические  основы  перевода  казахской  письменности  на  латиницу» 

был предложен проект нового казахского алфавита, который основывается на классическом 

латинском  алфавите.  Для  его  определения  с  помощью  компьютера  исследованы  звуковая 

система казахского языка и частота букв и буквосочетаний в текстовом корпусе, состоящего 

из 100 миллионов букв используемого в настоящее время кириллического алфавита. 

 Для  автоматизации  перевода  казахской  письменности  с  кириллицы  на  латиницу 

построен  алгоритм  конвертации  в  казахских  текстах  кириллических  букв  на  латинские 

буквы. 

 Конвертация  проходит  в  два  этапа:  на  первом  этапе  исходный  текст  на  кириллице 

преобразуется в промежуточный текст тоже на кириллице, где осбождаются от всех букв (ё, 

э,  и,  ю,  я,  ц,  ч,  щ,  ь,  ъ),  которые  обозначают  не  исконно  казахские  звуки;  на  втором  этапе 

промежуточный  текст  на  кириллице  преобразуется  в  результирующий  текст  на  латинице  в 

соответствии с алфавитом.[3] 

Продемострируем  методологию  разработки  титульной  страницы  приложения. 

Создаём 

новый 

проект Converter и 

добавляем 

строковые 

ресурсы 

в 

файл res/values/strings.xml.

 

 

 

 

    Settings 

    Латиница в Казахстане 

    Кириллица 

    Латиница 

    Конвертировать 

    #3399cc 

 

 

Открываем  файл activity_main.xml в  папке res/layout/ и  настраиваем  внешний  вид 

экрана  приложения.  Удаляем  надпись Hello  World!.  Далее  с  панели  инструментов  из 

раздела Text  Fields перетаскиваем  элемент Plain  Text.  Затем  в  разделе Containers находим 

элемент RadioGroup и  также  перетаскиваем  на  экран.  Теперь  из  раздела Widgets дважды 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  V ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 

 

 

80 

 

переносим элемент RadioButton и размещаем их внутри RadioGroup. Завершающий штрих - 

добавляем кнопку. 

Мы  создали  и  подготовили  каркас  приложения.Теперь  назначим  необходимые 

свойства 

добавленным 

элементам. 

Свойства 

можно 

менять 

через 

отдельную 

панель Properties. 

Для  удобства  ввода  текста  по  умолчанию  должна  появляться  текстовая  клавиатура. 

Выделяем  компонент EditText,  находим  у  него  свойство InputType,  раскрываем  его  и 

ставим флажки у свойств textShortMessage  и textLongMessage (рисунок 1). 

 

 

Рисунок 1 

 

Далее  присвоим  текст  переключателям RadioButton.  Мы  заранее  уже  заготовили 

строковые  ресурсы  для  переключателей.  Поэтому  нам  нужно  просто  назначить  нужные 

ресурсы  в  свойствах Text:radiobutton_cirillic и radiobutton_latin.  Убедимся,  что  у  первого 

переключателя у свойства Checked установлено значение true. 

У  кнопки  для  свойства Text мы  используем  строковый  ресурс buttonConvert_text,  а 

для свойства onClick -onClick. 

Чтобы  приложение  не  выглядело  стандартным,  присвоим  свойству background у 

корневого элемента значение activity_color (цвет морской волны). 

Чтобы приложение выглядело профессиональнее, изменим также идентификаторы по 

умолчанию 

на 

более 

понятные: editText, radioButtonCirillic, radioButtonLatin, buttonConverter [4]. 

Результат показан на рисунке 2. 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  V ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 

 

 

81 

 

 

 

Рисунок 2 

 

Так  как  новый  алфавит  еще  не  утвержден,  разрабатываемый  конвертер  будет  иметь 

возможность  ввода/редактирования  алфавита.  Конвертер  позволит  конвертировать  текст 

казахского языка с кириллицу на латиницу и наоборот. 

 

Список использованной литературы: 

 

1. http://www.osp.ru/os/2001/05-06/180189/ 

2.  Эд Бурнет. Привет, Андроид! Разработка мобильных приложений. 

3  Шарипбай  А.А.,  Омарбекова  А.С. Конвертация  текста  на  казахском  языке  с  кириллицы  на 

латиницу.  Труды  І  межд.конф.  "Компьютерная  обработка  тюркских  языков".-Астана,  2013.  –  с.115-

121 

4.  Медникс  З.,  Дорнин  Л.,  Мик  Б.,  Накамура  М.,  Программирование  под  Android  2-е 

издание,СПб –Питер, 2013. 560 с. 

 

 

ӘОЖ 658.562:004 

ИСКАКОВА Г.А., КАЗИЕВ Ғ.З. 

 

ҮЛКЕН ДЕРЕКТЕР САЛАСЫНДАҒЫ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ 

ОНТОЛОГИЯСЫ  

 

(Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Астана, Қазақстан) 

 

Ақпараттық 

объектілер 

мен 

олардың 

арасындағы 

өзараәрекеттестіктерінің  

күрделілігі, оларды жүйелі түрде сипаттаудың қажеттілігі,  автоматтандырылған ақпараттық 

жүйелерді  құру  үшін  пәндік  аумақты  тиімді  құрылымдау  деректерді  талдау  мен  өңдеу 

мақсатында берілген пәндік аумақты адекватты сипаттайтын модельді құруды талап етеді.   

Осындай  тәсілдердің  бірі  зерттеліп  отырған  пәндік  аумақтың  онтологиялық  моделін 

құру  болып  табылады.  Онтологиялық  модель  метадеректер  моделін  құруға  мүмкіндік 

береді,бұл  жүйенің  қолданушылары    санын  олардың  өзараәрекеттістігін  ұйымдастыру 

тұрғысында арттырады. 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  V ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 

 

 

82 

 

Онтологиялық 

модель 

– 

пәндік 

аумақтың 

терминдерінің 

сөздік-

нұсқауышынан(концепттер)  және  олардың  арасындағы  логикалық  байланыстарынан 

(қатынастар) тұратын пәндік аумақты сипаттайтын құрылым. 

Берілген жұмыстың мақсаты үлкен деректер (Big data) бойынша ғылыми зерттеулерді 

қолдайтын  ақпараттық  жүйенің  пәндік  аумағының  онтологиялық  моделін  құру  болып 

табылады.  

Жалпы  түрде  есеп  келесі  түрде  құрылады.  Үлкен  деректерді(Big  data)    талдау  мен 

өңдеу  бойынша  ғылыми  зерттеулерді  қолдайтын  пәндік  аумақтың  онтологиялық  моделін 

құру  керек.  Үлкен  деректерді(Big  data)    талдау  мен  өңдеу  бойынша  ғылыми  зерттеулер 

нәтижелері  ақпараттық  технологиялар  мен  жүйелер  эволюциясына  маңызды  ықпал  ететін 

әлемдік тренд болып табылады. 

Бүгінде  үлкен  деректер  түсінігі  (Big  data)  программалық-коммуникациялық 

технологиялар  саласында  қорытынды  бағыттардың  бірі  болып  табылады.  Олардың  негізгі 

сипаттамалары: 

-алдыңғы жылдардың архивтік деректерінен, бүгінгі күннің деректерінен  және шешім 

қабылдауға және басқаруға арналған болжамдық деректерден тұратын деректердің өте үлкен 

көлемі, сонымен қатар бұл деректер терабайттер, петабайттармен өлшенетін экспоненциалды 

өсу тенденциясына ие; 

-  деректердің  көптүрлілігі,  құрылу  көздерімен  анықталады.  Мұндай  көздерге  веб-

деректерді,  телеметрикалық  деректерді,  мәтіндік  деректер,  уақыт  пен  орналасқан  орны 

туралы, радиожиіліктік идентификацияның деректерін (RFID), әлеуметтік желілер деректері, 

датчиктерден  алынған  деректерді  және  т.б.  жатқызуға  болады.  Көрсетілген  деректердің 

талдауы  мен  өңдеуі  күрделі  мәселе  екенін  ескерген  жөн.  Бұл  деректер  талдау  мен  өңдеуге 

қолданылатын  құралдарға  байланысты  құрылымданған  ,  жартылай  құрылымданған  және 

құрылымданбаған болуы мүмкін; 

-деректерді  өңдеу  жылдамдығы,  деректерді  талдаудың  техникалық  құралдарымен 

және масштабымен анықталады, сондай-ақ, деректердің арту жылдамдығы. 

Үлкен деректерді талдау мен өңдеудің әр түрлі әдіс –тәсілдері бар, олармен көптеген 

ғылыми  орталықтар  мен  зерттеушілер  әр  түрлі  құралдар  қолданып  айналысады.  Бүгінде 

үлкен деректерді зерттеу мен қолданудың бірегей жолы жоқ деуге болады. Сондықтан үлкен 

деректерді    зерттеу  пәндік  аумағын  онтологиялық  модель  түрінде  сипаттау  қажетті,бұл 

берілген  аумақта  күрделі  зерттеулердің  орындалуын  құрылымдауға  және  жүйелеуге 

мүмкіндік береді.  

3.    Үлкен  деректерді  зерттеуді  қолдауға  арналған  пәндік  аумақтың  онтологиялық 

моделін құру 

Өзекті 

мәселелер 

бойынша 

ғылыми 

зерттеулер 

көптеген 

елдерде 

жүргізілуде.Сондықтан, зерттеулер сұлбасы мен жүру тәртібі жалпы заңдылыққа бағынады. 

Бастапқыда 

зерттеулердің 

(мемлекеттік 

органдар, 

ғылым, 

бизнес) 

стратегиялық 

жоспарлануы  жүзеге  асырылады,  зерттеу  программасы(құзіретті  орган)  жарияланады, 

конкурстық негізде жарияланған программалар аясында өтініштер мен ұсыныстар құрылуы, 

,ғылыми 

зертттеулердің 

орындалуы,зерттеулер 

нәтижелерінің 

талдануы, 

алынған 

нәтижелердің сол немесе басқа мақсаттарда қолданылуы жүзеге асырылады. 

Білімнің бірдей салаларындағы зерттеулер бірнеше ғылыми ұйымдарда,бір  немесе әр 

түрлі  мемлекеттерде  бір  уақытта  жүргізілуі  мүмкін.  Бір  мемлекеттің  ұйымдары  өз 

жұмыстарында  басқа  мемлекеттерде  алынған  нәтижелерді  қолдана  алады.  Сондықтан, 

жүргізілген  зерттеулердің  өтініш  беру  кезеңінен  бастап  инновациялық  құруға  рецензияны 

жариялау  кезеңімен  аяқталатын  барлық  кезеңдерінде  әр  түрлі  мемлекеттер  мен  фондтар 

арасында  толық  және  сенімді  ақпаратпен,  деректер  жиынымен  алмасуды  қамтамасыз  ету 

маңызды [1].Осы мәселелерді шешу үшін онтологиялық модельді қолдану ыңғайлы. 

Онтологиялық модельді формальды түрде келесі кортеж түрінде көрсетуге болады. 

 

жүктеу/скачать 14,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: