Бегежанова Райхан Карымжановна

79 
Оқушылар разрядтық бірліктер саны нӛлге тен сандармен орында-
латын амалдарда кӛптеген қателіктер жібереді. 
 
Қате орындалған есептер 
76 тг.   7 т. 
                                   - 
66 тг. 69 т. 
10 тг. 58 т. 
(тиын бірліктерін оқушы дұрыс 
азайтады, бірақ ондық тиының 
азайтқыштан (6) алды, онда 5 ондық  
қалды. Ол оны жауапқа кӛшіреді. 
Теңгеден алған жоқ (ұмытып кетті), 
сондықтанда теңгемен жасалынған 
амалды дұрыс орындады. 
3 
км 6 м 
                           - 
1 км 8 м 
2 
км 8 м 
(оқушы азайтқышты не кӛшіріп 
жазды, немесе босатылған 
нӛлдерге кӛңіл аудармай азайтты, 
бірақ метрлерді азайтып отырып 1 
км-ден алды, бірақ оны 
километрлерді азайтуда ұмытып 
2 
км 8 м алды (шығарды). 
 
                                   
117 дм 
- 
99 дм   5 см 
17 дм 95 см 
 
(1 дм-де  - 100 см бар деп санайды) 
 
117 дм 
- 
99 дм  5 см 
112 дм 
(дециметрде кӛрсетілген 
сандарды дұрыс шығармайды,  
ал сантиметрдегі санға кӛңіл 
бӛлмейді) 
 
 
8 м 
-   
3 м 60 см 
5 м 60 см 
(жауабына азайтқыштың сантиметр 
санын жазып, ал азайтуды 
тек метрде орындайды) 
 
76 тг.   7 т. 
-  
66 тг. 69 т. 
10 тг. 58 т. 
(азайтқыш ондық санынан бір 
ондық алып (азайтып), 
жауабына қалдығын жазады) 
 
 
6 
тг. 8 т. + 5 тг. 7 т. = 12 тг. 5 т. (10 т. 1 тг. ауыстырды). 
Бұл  тақырыпты  оқу  барысында  тек  оқушылардың  қателіктерін 
түзету  ғана  маңызды  болмай,  сонымен  қоса  оқушылардың  қателіктерін 
алдын алу қажет. 
Ӛлшемдерді  ӛлшеу  барысында  шыққан  сандарды  қосу  мен  азай-
туға үйретуде белгіленген бірізділікті сақтау маңызды. Есепті шығаруды, 
оның  алдын  ала  талдауынан  бастау  қажет,  басқаша  айтқанда  амал-
дардың  бағдар  етілетін  (нысана)  негізін  қалыптастыру  қажет.  Оқушы-
лардың алдына әрдайым талап қою керек: атауы бар есептерді шығару 
алдында  амалдар  орындалатын  компоненттердің  атауларына  зейін 
қойып  қарау  қажет,  кіші  және  үлкен  атаулары  бар  сандар  арасындағы 

80 
арасалмақтық  қандай  екенін  ойлау  қажет,  жетіспейтін  нӛлдерді  қайда 
қою керектігін ойлап қана есептеуге кірісу керек. 
 
Қосу мен азайту 
Ӛлшемдерді  ӛлшеу  барысында  шыққан  сандармен  амалдар,  кӛп-
таңбалы  сандармен  орындалатын  амалдар  сияқты  орындалады,  айыр-
машылығы сандардың қасында ӛлшеу бірліктері жазылуы қажет. 
1. 
Алдымен  бір  ӛлшеу  бірліктерін  басқаларымен  алмастыруды 
талап  етпейтін  ұзындықты,  салмағын,  бағасын  кӛрсететін  сандардың 
қосылуы мен азайту жағдайлары қарастырылады. 
  
8 м + 7 м                                        15 м – 7 м 
65 см + 27 см                                   92 см – 27 см 
2. 
Одан  кейін  әр  түрлі  ӛлшеу  бірліктері  бар  сандармен  орында-
латын  амалдар  қарастырылады.  Бұл  амалдарды  әр  түрлі  әдістермен 
орындауға болады: 
а)  үлкен  ӛлшемдерді  кішілермен  алмастыру,  б.а.  амалдар 
компоненттерін бірдей бірліктерде кӛрсету, мысалы: 
5 дм + 4 см = ?  5 дм = 50 см, 50 см + 4 см =54 см =5 дм 4 см. 
Сонда,                5 дм + 4 см = 5 дм 4 см 
                            
5 м + 75 см =  5 м 75 см 
                            
50 т. + 2 тг. =  2 тг. 50 т.   
б)  ұзындығы  5  дм  және  4  см  жолақшаларды  қосқанда,  қосындысы 
ұзындығы  5  дм  4  см  жолақша  шығады;  егерде  50  т.  Мен  2  тг.  Алсақ, 
барлығы 2 тг. 50 т. Болады. 
Азайту амалы да ұқсас түсіндіріледі: 
5 дм 4 см – 4 см              5 дм 4 см – 5 дм 
7 тг. 50 т.- 7 тг.               7 тг. 50 т. – 50 т. 
8 м 67 см – 5 м                8 тг. 67 т. – 38 т. 
Бұндай есептерді ауызша талдау арқылы да шығаруға болады. 
Одан кейін нәтижесінде кіші ӛлшемдерді үлкен ӛлшемдерде кӛрсе-
тетін  ұзындықты,  салмақты,  бағасын  кӛрсететін  сандарды  қосу  мен 
азайту жағдайлары қарастырылады. 
I
. 1) 8 см + 2 см = 10 см = 1 дм 
       
1 дм – 3 см =  7 см 
   
2) 75 т. + 25 т. = 100 т. = 1 тг.  
        
1 тг. – 85 т. = 15 т. 
   
3) 560 м + 440 м = 1000 м = 1 км 
        
1 км – 350 м = 650 м 
Бұндай  есептердің  шешілуін  ауызша  шығарып  бір  жолға  жазуға 
болады немесе жазбаша бағанамен жазып: 
   
396 м                        1 км - 748 м =1000 м – 748 м = 252 м 
+ 604 м                        1000 м 
 1000                          -  
748 м 
 
1 км                              252 м 
 

81 
Кӛбейту мен бӛлу 
Арнайы мектепте ӛлшемдерді ӛлшеу барысында шыққан сандарды 
(уақыттан басқа) дерексіз санға ғана кӛбейту мен бӛлу қарастырылады. 
Амалдарды орындау бірізділігі мен тәсілдері: 
1. 
Кӛбейтіндісі  мен  бӛлімінде  шыққан  ӛлшеу  біріліктерін  алмасты-
русыз бір ӛлшеу біріліктері бар сандарды кӛбейту: 
           
т. х 5                                60 т. : 6 
    24
5 кг х 2                            223 км : 3 
2. 
Кӛбейтіндісіндегі ӛлшеу бірліктерін алмастыру арқылы бір ӛлшеу 
бірліктері бар сандарды кӛбейту: 
25 т. х 6 = 150 т. = 1 тг. (ауызша) 
65 т. х 5 = 325 т. = 3 тг. 25 т. (ауызша) 
1000 
г х 3 = 3000 г = 3 кг (бағанамен жазу) 
3. 
Бір ӛлшеу бірліктері бар сандарды біртаңбалы санға бӛлу: 
     
1 тг. : 2                                             3дм : 5      
100 т.: 2 = 50 т.                             30 см : 5 = 6 см 
 
3 тг. : 2 
300 т. : 2 = 150 т. = 1 тг. 50 т. 
 
4. 
Екі ӛлшеу бірліктері бар сандарды біртаңбалы санға кӛбейту мен 
бӛлу: 
 
1) 3 дм 7 см х 9        2) 3 тг. 87 т. х 5         3) 8 кг 125 г х 7 
Соңғы есепті талдап кӛрейік: 
5 
кг 230 г граммдарға алмастырайық, 1 кг = 1000 г; 
100 г х 5 = 5000 г;      5000 г + 230 г = 5230 г. 
Енді кӛптаңбалы санды біртаңбалы санға кӛбейту ережесі бойынша 
кӛбейтуді орындайық: 
                                                     5230 
г 
                                                    
х        4 
                                                    20920 
г 
                                               20 
кг 920 г 
 
1) 4 
м 8 дм : 4            2) 3 тг. 21 т. : 7              3) 38 м 639 см : 3 
 
Ӛзін-ӛзі бақылауға арналған сұрақтар: 
1. 
Ӛлшемдерді  ӛлшеуден  және  олармен  арифметикалық  әрекеттерді 
орындаудан шыққан сандарды оқыту міндеттері қандай?  Маңызы неде? 
2.  Арнайы  мектеп  оқушыларының  атаулы  сандарды  меңгеруде 
кездесетін қиыншылықтары мен ерекшеліктері атаңыздар.  
3. Берілген тарауды оқытуда қандай талаптар қойылады? 
 
 
 

82 

жүктеу/скачать 1,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: