Бекишев Қ., Танабаева Б. А. Шығарылған химия есептері

70 
Графиктік формуласы: 
↑
↑
↑
III
↑↓
p 
↑↓
↑↓
↑↓
s 
II
↑↓
p 
I
↑↓
 
s 
18
Ar электрондық формуласы: 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6 
Графиктік формуласы: 
↑↓
↑↓
↑↓ 
III
↑↓
p
↑↓
↑↓
↑↓
s
II
↑↓
p
I
↑↓
 
s 
 
9.
Элементтің сыртқы энергетикалық деңгейінің құрылысы мынадай:
III 
↑↓
↑
s
p
Бұл қай элемент?
Шешуі: 
Бұл элемент – III периодта орналасқан, себебі соңғы электрондық 
қабаты 3-ші деңгеймен аяқталып отыр. Алдыңғы электрондық 
деңгейшелерінде жалпы 10ē бар деп есептеп оған соңғы 3ē қосамыз, 
сонда 13ē бар элемент – алюминий.
§ 1.5. Д. И. Менделеев жасаған химиялық элементтердің 
периодтық жүйесінің құрылымын негіздеу 
 
3. 
Элементтер қандай белгілері бойынша 
s-, p-, d-, f-
топшаларға 
бөлінеді? 
Шешуі: 
Валенттік электрондарының орналасуына байланысты элементтер
s-, 
p-, d-, f-
топшаларға бөлінеді. 

71 
4.
Неліктен III периодта 
d-
элементтер жоқ?
 
Шешуі: 
III периодта – үш энергетикалық деңгей болып, соңғы деңгейі ns
2
np
6 
электрондық конфигурациясы бар элемент атомдарымен аяқталады. 
d-
электрондық деңгейше 4s
2
конфигурациясынан кейін, яғни IV 
периодтан кейін басталады. Себебі, 
d-
орбиталінің энергиясы 4s
2
-ге 
қарағанда төмен. 
3d 
↑↓
↑↓
↑↓
↑↓
↑↓
IV 
4s 
↑↓
III 
3p 
↑↓
↑↓
↑↓
3s 
↑↓
II 
2p
 
↑↓
↑↓
↑↓
2s 
↑↓
I 
1s
 
↑↓
 
6.
Қай деңгейше (5
d-
немесе 6
s-
) электрондармен бұрынырақ 
толтырылады? 5
d-
және 6
s-
деңгейшелердің толтырылу реті қандай? 
Шешуі:
Клечковский ережесі бойынша электрондық деңгейшелердің толуы
(n+l) 
қосындысының өсу реті бойынша, ал 
(n+l) 
қосындысы тең 
болғанда, 
n 
санының өсу реті бойынша жүзеге асады. Осыған сәйкес 
әртүрлі элементтердің атомдарындағы орбитальдардың бірінен кейін 
бірінің электрондармен толу қатары құрылған: 
Периодтар 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
VII 
Орбитальдар 
1s 
2
s
,2
p
3
s
,3
p
4
s
,3
d
,4
p
5
s
,4
d
,5
p
6s,4f,5d,6p 
7
s
,5
f
,6
d
,7
p
 
5
d-
және 6
s-
деңгейшелердің толтырылу реті: 6
s
,4
f
,5
d
,6
p
.
 
§ 1.9. Атомдардың валенттілігі және тотығу дәрежесі 
3.
Химиялық элементтердің периодтық жүйесі бойынша валенттік пен 
тотығу дәрежесінің мәнін қалай анықтауға болады? 
Шешуі: 
Валенттілік мәні
берілген атомның басқа атомдармен қосылғандағы 
химиялық байланыстың саны ретінде анықталады. Валенттік рим 
цифрымен көрсетіледі және ол нақты сан, бөлшек сан бола алмайды.
 
Тотығу дәрежесі –
бұл қосылыстар тек иондардан тұрады деп 
есептегенде табылған қосылыстардағы атомдардың шартты немесе 

72 
нақты заряды. Тотығу дәрежесі араб сандарымен өрнектеліп, оң, теріс, 
нөл және бөлшек сан бола алады. 
 
7.
Берілген қосылыстардағы көміртек атомының валенттігі мен тотығу 
дәрежелерін анықтаңыздар: 
 
Шешуі: 
 
а) СО
2
 
ә) С
2
Н
6
 
б) НСООН
 
в) СН
3
ОН 
Валенттігі
IV 
IV 
IV 
IV 
Тотығу 
дәрежесін 
есептейік 
 
х∙1 + (-2)∙2=0 
x – 4 = 0 
x = - 4 
-х∙2 + 1∙6=0 
-2x + 6 = 0 
-x = -6/2 
х = +3
 
1∙1+x∙1+(-2)∙1+(-2)∙1+1∙1=0 
1+x-2-2+1=0 
x-2=0 
x = +2 
x∙1+3∙1+(-
2)∙1+1∙1=0 
x+3-2+1=0 
x+2=0 
x = -2 
Тотығу 
дәрежесі 
- 4
 
+ 3
 
+ 2 
- 2 
 
8.
Келтірілген қосылыстардағы барлық элементтердің тотығу 
дәрежелерін анықтаңыздар: 
а) Sn(SO
4
)
2
;
ә) Na
3
SbO
3
;
б) BiCl
3
;
в) K
2
ZnO
2
;
г) РН
3
.
Шешуі: 
Қосылыстардың құрамындағы элементтердің тотығу дәрежелерін 
«Химия – 10» оқулығының 67-68 беттерінде келтірілген ережелерге 
сүйеніп есептеуге болады.
Заттар 
Тотығу дәрежесі белгісіз 
элементтің тотығу дәрежесін 
есептейік
 
Тотығу 
дәрежесі
 
а) Sn(SO
4
)
2
 
х∙1+6∙2+(-2)∙8=0 
х+12-16=0 
x=+4 
+4 
б) Na
3
SbO
3
 
+1∙3+x∙1+(-2)∙3=0 
3+x-6=0 
x=+3
 
+3
 
в) BiCl
3
 
+х∙1+(-1)∙3=0 
х-3=0 
x=+3
 
+3 
г) K
2
ZnO
2
 
+1∙2+x∙1+(-2)∙2=0 
2+x-4=0 
x=+2
 
+2
 
е) РН
3
 
+x∙1+(-1)∙3=0 
х-3=0 
x=+3
 
+3
 
 
 
 
 
 

73 
II тарау. Химиялық байланыс және зат құрылысы 
§ 2.1. Коваленттік байланыс 
 
3. 
Мынадай молекулалардағы О
2
, F
2
, HBr, N
2
, OF
2
атомдардың 
электрондық 
конфигурациясын 
кванттық 
ұяшықтарда 
орналастырыңыздар. Олардың арасында қандай ұқсастық бар? 
Шешуі: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2p
4
 
↑↓
↓ ↓ 
2s
2
 
↑↓ 
↑↓
↑ ↑ 
2p
4
↑↓ 
2s
2
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2p
4
 
↑↓
↑↓ ↓ 
2s
2
 
↑↓ 
↑↓
↑↓ ↑ 
2p
4
↑↓ 
2s
2
 
Оттек – О
2
Фтор – F
2
 
Оттек атомдарының жалқы электрондары жұптасып 
О
2
молекуласын 
түзеді. Сол сияқты фтор атомдарының жалқы электрондары жұптасып 
F
2
молекуласын түзеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1s
1
 
↓ 
↑↓
↑↓ ↑ 
4p
5
↑↓ 
4s
2
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2p
3
 
↓
↓ ↓ 
2s
2
 
↑↓ 
↑
↑ ↑ 
2p
3
↑↓ 
2s
2
 
Бромсутек – HBr
Азот – N
2
 
Мұнда сутек атомының бір жалқы электроны мен бром атомының бір 
жалқы электрон жұптасып, HBr молекуласын түзеді. 
Екі азот атомдарының үш жалқы электрондары жұптасып, N
2
молекуласын түзеді.
 

74 
 
 
 
 
 
 
Бұл кезде оттек атомының
 
екі жалқы электроны мен екі фтор 
атомдарының жалқы электрондары жұптасып OF
2 
молекуласын түзеді. 
 
4.
3-жаттығуда берілген молекулалардағы байланыстың еселігін 
анықтаңыздар. 
Шешуі: 
Молекула 
О
2
F
2
HBr 
N
2
ОF
2
Байланыс 
О = О 
F – F 
H – Br 
N ≡ N 
F – О 
Байланыс еселігі 
2 
1 
1 
3 
1 
8.
Келесі молекулалардағы: F
2
, O
2
, NH
3
, SF
6
σ- және π-
байланыстарының санын және еселігін табыңыздар. 
Шешуі: 
Молекула 
F
2
O
2
NH
3
SF
6
Байланыс 
F – F 
О = О 
N – Н 
S – F 
σ-байланыс 
1 σ 
1 σ 
3 σ 
6 σ 
π-байланыс 
- 
1 π 
- 
- 
Байланыс еселігі 
1 
2 
1 
1 
 
10. 
Анықтамалықты пайдаланып берілген молекулаларды байланыс 
энергиясы 
мен 
байланыс 
ұзындығының 
артуы 
бойынша 
орналастырыңыздар: а) HCl, HF, HBr, HI; ә) H
2
Se, H
2
S, H
2
Te; б) PH
3
, 
AsH
3
, NH
3
; в) BCl
3
, BeCl
2
, CCl
4
. 
Шешуі: 
Үлгі: 
Сипаттамалар
HF 
HCl 
HBr 
HI 
Байланыс ұзындығы, нм 
0,092 
0,127 
0,141 
0,161 
Байланыс ұзындығы артады 
Байланыс энергиясы, 

Н
о
кДж/моль 
-270,7 
-92,3 
-36,3 
+26,6 
Байланыс энергиясы артады 
§ 2.2. Коваленттік байланыс түзілуінің донорлы-акцепторлы 
механизмі 
 
6. 
Мына қосылыстағы кешентүзушінің координациялық саны нешеге 
тең: K
3
[Fe(CN)
6
]? 
↑↓ 
↑↓
↓ 
↓ 
↑↓ ↑↓ ↑ 
↑ ↑↓ ↑↓ 
↑↓ 
↑↓ 

75 
Шешуі: 
Кешентүзуші – Fe, лигандтар – CN
- 
иондары, бұлар 
ішкі сфераны құрып тұр. Ал сыртқы сферада К
+ 
ионы. Кешентүзушімен тікелей байланысқан 
лигандтар 
саны, 
әдетте 
кешентүзушінің 
координациялық саны деп аталады. Олай болса, 
берілген комплексті қосылыстағы кешентүзушінің 
координациялық саны – 6. 
 
§ 2.4. Иондық байланыс. Иондық және коваленттік 
қосылыстардың қасиеттері 
 
4. 
Екі молекуланың KCl, LiF қайсысының иондық дәрежесі басым? 
Жауап бергенде атомдардың электртерістігін қолданыңыздар. 
Шешуі: 
Байланыстың 
иондық 
дәрежесі 
оны 
түзетін 
элементтердің 
электртерістіктері (

) мәндерінің айырымына байланысты. Есептің 
шартында келтірілген қосылыстардағы байланыс түзетін элементтердің 
электртерістіктерінің мәндері мынадай: 
Э 
K 
Cl 
Li 
F 

0,8 
3,0 
1,0 
4,0 

(KCl) = 3,0 – 0,8 = 2,2 

(LiF) = 4,0 – 1,0 = 3,0
Демек, литий фториді қосылысындағы байланыстың иондық дәрежесі 
калий хлоридіне қарағанда басымырақ. 
5. 
Натрий хлориді 800
0
С кезінде балқиды, ал бром (V) йодиді BrI
5 
бөлме 
температурасында сұйықтыққа айналады. Бұл айырмашылықтың 
себебін түсіндіріңіздер. 
Шешуі: 
Себебі натрий мен хлор арасындағы байланыстың иондық дәрежесі 
жоғары, ал бром мен йод арасындағы байланыстың типі – ковалентті 
полюсті. Иондық байланыстың күші ковалентті байланысқа қарағанда 
едәуір жоғары. Иондық байланысты үзуге көп энергия жұмсалады. 

жүктеу/скачать 2,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: