Б.Ғ. НҰҒман а. А. Абдрахманова а. О. Жетписбаев
жүктеу/скачать 1,25 Mb. Pdf көрінісі
|
Б. . Н ман а. А. Абдрахманова а. О. Жетписбаев
| Жеті Жарғы. Хандық кезеңдегі (ХV-ХІХ) қазақ құқығының тарихында
келесі заң ескерткіштері белгілі: Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы және Жеті Жарғы. Жеті Жарғының құрылу уақыты ХVІІ ғасырдың 70-ші жылдарына жатады. Ол бүгінгі күнге екі редакцияда жеткізілді. Заңдар жинағының қысқаша мазмұны: Жаза заңы: қанға қан, жарымжан еткенді жарымжан ету. Ұрлық, тонау, зорлау, зинақорлық үшін өлім жазасы. Жаза сот үкімі бойынша немесе талапкер келісімі бойынша жеңілдетілуі мүмкін, сонда қылмыскер әр қылмыс үшін белгіленген төлеммен жазаланады, яғни қылмыскер құн төлеп өз өмірін қайтарады. Өз баласын өлтіргені үшін ата-ана жазаланбайды; бірақ заңсыз туылған нәрестесін ұяттан өлтірген әйел өлім жазасына кесіледі. Өзін-өзі өлтірушілер жеке жерде жерленеді. Зорлау өлтірушілікке теңестіріледі, сондықтан кінәлі адам өлім жазасына немесе күйеуіне әйелі үшін, туыстарына қыз үшін құн төлеуге кесіледі. Жеті куәгермен әшкереленген Аллаға тіл тигізуші таспен ұрып өлтіріледі. Әкесіне немесе анасына тіл тигізген немесе ұрған ұлын мойнына ескі киіз байлап, қара сиырдың құйрығына қаратып отырғызады: бұл сиырды ауыл төңірегінде алып жүріп, үстінде отырған кісіні қамшымен сабайды; ал қызы байланып анасына өз озбырлығы бойынша жазалау үшін беріледі. Егер жауапкер соттан күмәнданса, ол оларды шеттетуге құқылы. Қылмысты растау үшін екіден кем емес, ал кей жағдайда үш куәгер талап етіледі. Егер куәгерлер жоқ болса ант беруге болады; бірақ бұл антты талапкер де, жауапкер де өздері бере алмайды: олар үшін антты өз адалдығымен белгілі адамдар беруі керек. А.Левшиннің жазбасындағы Тәуке ханның «Жинағының» қысқаша мазмұны осындай. Жеті Жарғыда әкімшілік, қылмыстық, азаматтық құқық нормалары, салық туралы ереже, діни көзқарастар, бір сөзбен айтқанда, қазақ қоғамы өмірінің барлық жақтары қамтылды. жүктеу/скачать 1,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|