Сыныптан тыс жұмыстың түрлері мен құралдары

Сыныптан тыс жұмыстың кез келген формасы құлықтық, білімділік, физикалық, экологиялық, экономикалық, эстетикалық және т.б. оқу, тәрбиелеу, дамыту міндеттерін шешуге бағытталған. Бұл байланыста сыныптан тыс жұмыстың объектіге әсер ету бойынша топтау формасын қарастыру керек.

Жұмыста сыныптан тыс жұмыс жеке, топтасып біріккен және жаппай, жаппайлықта фронтальді және ұжымдық болып бөлінеді.

Жеке жұмыс – оқушылардың жекеленген іс-әрекеті, ол өзін өзі тәрбиелеуге, мұғалімнің тапсырмасын орындауға, ұжымның талабын орындаға арналған оқу бағдарламасынан тыс жұмыстар.

Жеке жұмыс – жеке оқушылармен жұмыс түрі, өзін-өзі тәрбиелеуге бағытталған, оқу бағдарламасынан тыс мұғалімнің берген тапсырмалары мен ұжымның талаптарын орындайды. Жеке жұмыстың маңыздылығы баланың әлеуметтенуімен, өзін-өзі бекіту қажеттілігімен, өзін-өзі тәрбиелеумен ерекшеленеді. Жеке жұмыстың тиімділігі мақсатқа сай форманың нақты таңдалғанынан ғана емес, оқушыны қандай да бір іс-әрекет түріне қосумен ерекшеленеді. Жеке сыныптан тыс жұмыс кезінде жалпы мақсат – нақты тұлғаның толыққанды дамуын педагогикалық шарттармен қамтамасыз ету – бұл мақсат жағымды МЕН-тұжырымдамасын құру және тұлғаның жеке қабілеттерін, түрлі қырларын дамытумен жүзеге асырылады.

Жеке іс-әрекет оқушылардың және жеткіншектердің араласудағы қажеттіліктерін шектемейді, бірақ жалпы жұмыста өз ісін табуға мүмкіндік береді. Ол үйірмелердің қажетті құрамдас бөлігіне жатады. Мақсатты бағытталған оқушылардың жеке жұмысы әрқайсысы өз мүмкіндігінше жеке қабілеттерін ашуға, өздерінің даралығын көрсетуге бағытталған. Бұл әрекет тәрбиешілерден оқушылардың жеке қабілеттерін, олардың қызығушылықтарын, құрдастарының ұжымдағы орнын көре білу қабілетін талап етеді.

Жеке сыныптан тыс жұмыс кезінде жоспарланған компонентпен бірге педагогикалық шеберлік деңгейінің индикаторы болып табылатын, педагогикалық жағдаят деп аталатын компоненттен де құралады.

Сыныптан тыс жұмыстың түрі – оның жаппай формалары. Оларды екі үлкен топқа бөлуге болады, олар оқушы әрекетінің сипатымен ерекшеленеді.

Бірінші топ – фронтальді формалар. Оқушылар әрекеті «жанымда» қағидасына негізделген: олар бір-бірімен байланыспайды, бірақ әрқайсысы бірдей әрекетті өз бетінше орындайды. Педагог әр балаға бір уақытта әсер етеді. Кері байланыс бала санының шектеулілігімен жүзеге асады. Бұл қағида бойында жалпы сыныптық сабақтар ұйымдастырылған.

Екінші топ – ұжымдық формалар. Сыныптан тыс жұмыстың бұл формасын ұйымдастыру «бірге» қағидасына негізделген. Әрбірінің әрекетінен жалпы жеңіс тәуелді. Мұндай ұйымдастырылу кезінде оқушылар бір бірімен тығыз байланыста болады. Мұғалім мұнда әр балаға емес, олардың бір бірімен байланысына назар аударады, бұл мұғалім мен оқушылардың арасындағы байланыстың бекуіне әкеліп соғады. «Бірге» қағидасы бойынша әрекеттер жұппен, кіші топтарда, сыныпта ұйымдастырылады.

Бірінші топ қарапайымдылығымен ерекшеленеді, бірақ мұнда ұжымдық әрекет төмен. Екінші топ серіктес болуда таптырмас форма, мұнда оқушылар бір біріне көмектеседі және жауапкершілікті мойнына алуды үйренеді.

Сыныптан тыс жұмыстарының кейбір түрлерінің ерекшеліктері, олардың кейбір формаларының теледидарларда өткізілуінде: КТК, «Не? Қайда? Қашан?», «Әуенді тап», «Ғажайыптар алаңы» және т.б.

Сыныптан тыс жұмыс түрінің формаларын таңдау кезінде оның мақсат, міндет, қызметіне негізделген оқу-тәрбиелік маңыздылығын жоғары бағалау керек.

Сыныптан тыс жұмыстың жаппай формасы ұжым арқылы әрбір оқушыға жанама әсер етуге мүмкіндік береді. Олар бірін бірі түсіну, ұжымда әсер ету, үлкендермен, құрдастарымен бірге еңбек етуіне ықпал етеді.

Сыныптан тыс жұмыстың жеке жұмыс формасынан басқа үйірмелік, біріктіруші, жаппай формалары да бар.