Бижан бижан Ж.Қ. Павлодар, 2015

О Й   ТОЛҚЫ НЫ   (II  б ө л ім )

солдаттарға  отанымызды  қырағы  қорғап,  өз  кәсіпорнына  қайта 

оралуына  игі  тілек  білдіріледі.  Салтанатты  қалалық  әскери 

коммисариаты,  қапапық  комсомол  комитеті,  кәсіпорын  өкілдері 

мен  мәдениет  қызметкерлері  бірлесіп  ұйымдастырады.  Олар 

кешегі еңбектес жолдастарына ескерткіш сыйлықгар тапсырады.

Жастарға патриоттық және интернационапдық тәрбие беруде 

қала  мектептерінде  қүрылған  экспедициялық  отрядтардың 

еңбектері  ерекше.  Олар  ез  жерлестерінің  революциялық, 

ерлік  және  еңбек  дәстүрлерін  зерттейді,  олардың  есімдерін 

анықгап,  мемориалдық  тақгаға  жазылуына  үлес  қосады.  Біздің 

қаламызда  Социалистік  Еңбек  Ері,  қаланың  құрметті  азаматы 

М.Ф. Возный, қаланыһгқурметті азаматтары, байырғы маркшейдер 

Н.И.  Петренко,  белгілі  дәрігер  Б.М.  Авербух,  комсомол  ардагері 

Ж.О.  Омашевтардың  тұрған  пәтерлеріне  мемориалдық  тақга 

орнатылған.

Қала түрғындарына мәдени қызмет керсетуде кәсіпорындарда, 

мекемелерде  ұйымдастырылған  80-ге  жуық  керкеменерпаздар 

коллективі  үлгілі  жүмыс  істеуде.  Олар  жыл  басынан  бері 

арнайы  график  бойынша  қаланың  микроаудандарында,  өндіріс 

апаңдарындағы  үгіт  алаңдарында  130  концерт  қойды.  Көктемгі 

егіс,  егін  ору  науқандары  кезінде  үгіт  бригадалары  «Екібастүз», 

«Комсомол»,  «Бәйет»,  «Сарқамыс»  совхоздарында  болып,  село 

еңбеккерлеріне мәдени қызмет керсетті.

Керкеменерпаздар  коллективтерінің  өсіп,  олардың  түраіды 

творчестволық дамуына үстіміздегі жылы тың кетерудің 25 жылды- 

ғы мен Қазақстанның 60 жылдығына орай «Ән мерекесі», «Керкем 

сез  оқушылар  мен  үгіт  бригадасына»,  патриоттық әндерді  орын- 

даушы  таңдаулы  вокальды  аспаптар  ансамбльдеріне,  жергілікті 

ақындар  мен  композиторларға  арналған  байқау  -   конкурстары 

елеулі  рөл  атқарады.  Олардың  жеңімпаздары:  «Богатырь»  раз- 

резінің «Витязи»,  педучилищенің «Леда»  ансамбльдері  облыстық 

байқау конкурстарына қатысып, жүлделі орындарға ие болды.

Екібастұз  отын-энергетика  комплексінің  қүрылысшыларына 

мәдени  қызмет  керсетуде  біздің  қаламызда  үйымдастырылған 

Павлодар  облыстық  филармониясының  филиалы  ерекше  роль 

атқаруда.  Филиал  мүшелерінің  үйымдастыруында  қала  турғын- 

дары классикалық музыка шеберлері өнерлерін тамашалады.

317

Я

Бижан Ж. Қ.

Қала 

еңбекшілері 

белгілі 

киношеберлері 

Н. 

Олялин, 

Кириенко,  сияқты  артистермен,  Совет  одағының  халық 

артистері Е. Серкебаев,  Б. Төлегеновалармен, «Поющие сердца», 

«Самоцветы»  сияқгы  белгілі  коллективтермен  кездесулерін 

мақтаныш  сезіммен  еске  алады.  Соңғы  кездерде  Павлодардың 

Чехов  атындағы  облыстық  драмтеатрының  коллективі  де  біздің 

еңбекшілерімізге жиі қызмет көрсетуде.

Идеология  қызметкерлерінің  Бүкілодақтық  кеңесінде  жасаған 

баяндамасында  М.А.  Суслов  жолдас:  «Коммунист  тәрбие 

саласында  мәні  кем,  екінші  міндеттер  жоқ»,  -  деп  атап  көрсетті. 

Олай  болса, 

Екібастүз  қаласының  мәдени  қызметкерлері 

еңбекшілердің  демапысын  мазмұнды  өткізуді  жетілдіре  түсіп, 

буқара  арасында  жүргізілетін  идеялық-тәрбие  жүмыстарында 

КПСС  XXV  съезінің  шешімдеріне  сай  табысқа  жетуде  қаладағы 

бар  мүмкіндікті  толық  пайдапана  отырып,  ойдағыдай  қызмет  ете 

беретін болады [14].

Павлодар облыстық 

«Қызыл ту газеті»,  1979 ж.

I

f

КӨРЕРМЕН  КӘСІБИЛІКТІ  ҚОЛДАИДЫ

Ой толқыны (II бөлім)

1

Қазір  теледидар  кермейтін  адам  жоідың  қасы.  Жөргектегі 

жас  бала  алдымен  анасының  үніне,  содан  кейін  үнемі  үйде 

сөйлеп  түратын  радио  мен  теледидардан  шығатын  әртүрлі  әсем 

саз  бен дыбысқа  қүлақ түретіні  емірдің  ақиқаты.  Ойын  баласына 

теледидардан  қуыршақ  фильмдер  көруден  артық  қызық  жоқ 

керінеді.  Олардың  бастау  сазын  естіген  балалар  қызған  сәттің 

өзінде ауладағы ойындарын тастап, жаппай  пәтерлеріне  кіргенде 

аула ішінде тылсым тыныштық түра қалатыны қала түрғындарына 

таныс қүбылыс.

Жасөопірім  ез  қүрдасының  теледидарда,  радиода,  сахнада, 

топ апдында сөйлеп, ән айтып,  би билеп тұрғанын керген, естіген 

кездегі кеңіл-күйін кез алдыңызға елестетіп көріңізші! Осы сәттердің 

бәрі баланың санасын салмаі^гап, ой-ерісін ербітіп, дүниеге өзіндік 

деңгейдегі көзқараспен қарауға бейімдейді.

Капитализм 

өзінен-өзі 

іріп-шіритін 

қоғам 

деп 

жүрген 

сауатты.санасы  сансыз  қиялдарды  шиырлайтын  адамдардың 

ездері еркениет елдеріндегі нарықтық қатынастардың өміршеңцігін 

мойындап,  шетепдерге  шұғыл  барғыштап,  керіп,  арнаулы  оқу 

орындарына  түсіп,  нарық  жайында  жазылған  әдебиеттерді, 

баспасөзді  жиі-жіи  қарап,  электронды  ақпарт  қүрапдарын 

кәделеріне жаратып,  кезайым болып жүр.

Өз қатарының тіршілік деңгейі қандай? Қапа, дала енімдерінің 

нәрі  бар  ма?  Ол  кімдерге  шипа  болып  отыр?  Өмірдің  осындай 

астарлы  тұстарын  айқара  ашудың  амалын  іздеген  қарапайым 

адамдардың  көпшілігі 

баспасөз 

бен 

электронды 

ақпарат 

қүралдарына қүлақтүріп, кез сүзіп келеді.  «Ерінбеген арыстанның 

аузындағысын апады», -  дейтін тәуекелшілдер де ақпаратқа теріс 

қарамайды.

Павлодар  облысының  түрғындары  «Қазақстан  -   1»,  «Казак- 

стан -2 » , «Хабар» агентігінен, Ресейдің қоғамдықтеледидарынан 

басқа Москваның «НТВ»,  қаржы төлеп телдидарына ездері қосып 

алатын  «НТВ  плюс»,  «ТВ-6»,  Павлодар  қаласының  «СМС», 

«Ирбис», «КТК-7» сияқты коммерциялықтелекомпаниялар бағдар- 

ламаларының  бейне  енімдерін  қабылдайды.  Қай  бағдарлама 

оның  қоғамдық,  түрмыстық  және  рухани  тапғамына  сай  келсе 

соны кереді. Ресей телерадио журналистері мұндай таңдауға әзір.

Бижан Ж. К*

Таңдауға  түсу  біздің  республика  мен  облыс  журналистеріне 

оңайға 

түспей 

келеді. 

Олай 

дейтінім, 

менің 

білуімше, 

республикадағы  телерадио  журналистері,  режиссерлері  мен 

операторларының  батыстың  электронды  ақпарат  қүралдарын 

пайдаланудың 

теориялық 

және 

практикапық 

мектебінен 

еткендерін саусақпен санауға болады. Ал облыстағыларға мұндай 

мүмкіндік осы уақытқа дейін тумай келеді.

«Суға кеткен тал қармайдының» күнін кешпес үшін Москваның, 

Апматының  ара-түра  көрсетілетін  Батыс  телекомпанияпарының 

таңдаулы  хабарларын  керіп,  қолға  түссе  телерадио  кәсіби 

шеберлері  жазған  кітапты  оқып  (олар  қазір  өте  сирек  кездеседі), 

өзара пікір алмасумен қанағаттануда.

1994  жылға  дейін  облыстық  телерадио  шығармашылық 

топтарының  республикалық  эфир  арқылы  хабарлар  апмасуы 

үйымдастырылып  келді.  Таңцаулы хабарларға  жан-жақты тапдау 

жасалды.  Ақмола,  Шығыс  Қазақстан,  Павлодар,  Қарағанды 

обл ыстықтел ерадиокомпаниял арының бейне өнімдері республика 

келемінде  жоғары  бағаланды.  Облыс  аралық  хабар  апмасу 

дәстүрі  де  орнығып  еді.  Шығармашылық  қызмегтің  нәтижесіне 

қарай  үстеме  қаламақы  төленді.  Материалдық  ынтапандырудың 

бүл  түрі  телерадио  журналистерінің  кездерінен  бұлбұл  боп 

үшқаны қашан.  Қайтып келіп, олардың қолдарына қона ма, жоқ па, 

беймәлім.  Тек  белгілі  жәйт  -   телерадио  қызметкерлерін  келісім- 

шарт (контракт) бойынша жүмысқа қабылдайтыны. Журналистері, 

режиссерлері  іиен  операторлары  кеп  өркениетті  елдер  үшін 

таңдаулының  таңцаулысын  іріктеу  қиын  емес  шығар.  Арнаулы 

мамандарының  саны  оннан  аспайтын  жергілікті  шығармашылық 

ужымдар  контракт  мерзімі  біткесін  қайта  қабылданбайтындарды 

кіммен ауыстырар екен?

Павлодар телестудиясы  ашылған  1965 жылдан  бері тек қана 

шығармашылық  сынынан  өткен  60-тан  астам  адамның  40-ы  әр 

жылдары  өткізілген  телерадио  фестивапьдерінің  лауреаттары 

атанған  болатын.  Олардың  алтауы  КСРО  теледидар  және

радио  үздігі  төс  белгісінің,  біреуі  Қазақстан  Журналистр  одағы 

сыйлығының  иегері  болды.  «Дала  шүғыпасы», 

«Степные 

зори»,  циклды  хабарларының  авторлары:  Владимир  Чапышев, 

Владиир  Дигтярев,  Михаил  Касаткин,  Лидия  Петрова,  Бақтыбек 

Қүниязов,  Жаяу-Мүса  Дурманов,  Ирина  Кононенко,  Үмітжан

О й   т о л қ ы н ы   (II  б ө л ім )

Сәдуова, 

Ақмарал  Шотанова,  Зәру  Алшағырова,  Тамара 

Карандашова,  Райхан  Жолдасовалардың  жұмыс  тәжірибелері 

насихатталды.  Павлодар  студиясының  режиссері  және  осы 

жолдар  авторының  бастамасымен  Омбы  тарихында  тұңғыш  рет 

1990  жылы  теледидардан  қазақ тілінде  хабар  үйымдастырылып, 

эфирден 

көрсетілді. 

Облыстық  телерадио  шығармашылық 

қызметкерлерінің  шыңдалу  мектебі  болған  осындай  қарым- 

қатынас бұрынғы  Одақ  құрамындағы  республикалар  арасындағы 

экономикалық тығыз  байланыстың үзілуімен  бірге  күрт тыйылды. 

Қазір  жалғасып  турғаны  -   қысқа  ақпарат  хабарлармен  алмасу 

ғана.  Қоғамдық  құрылыстың  эр  саласына  байланысты  әр 

журналистің зерттеулерін, бақылауларын, ой түйіндерін жан-жақты 

ашып  көрсетудің  салмағын  ауқымды  хабарлар  ғана  көтереді. 

Тақырыптық хабарлар арқылы ежепгі қазақ жеріндегі дүние келген 

мемлекеттің алғашқы  қадамдарын,  халқымыздың ғасырлар  бойы 

тәуелсіздік  жолындағы  күресін,  елін  қорғаған  қаһармандарын, 

«қара  қылды  қақ  жарған»  әділ  билерін,  шешендерін,  халықгың 

төзімділігін,  бір  сөзбен  айтқанда,  қазақгың  менталитетін  екжей- 

текжейлі пайымауға болады.  Күнделікті ағымдағы қысқа хабарлар 

тарату үлкен істің басы ғана. «Теледидар -  өнер және өмір» деген 

түйінді дүрыс десек,  оның тұтқасын ұстап жүргендер бастаған  істі 

аяқсыз қалдырмайды.  Кәсіпқой адам мүндайға төзбейді.

Телерадио 

қызметкерлерінің 

мамандығын 

жетілдіруге 

республика,  облыс  басшыларының,  лауазымды  адамдардың 

шетелдік  және  ел  ішіндегі  іс  сапарлары  кезіндегі  жүмыстарына 

жергілікті  журналистерді  үнемі  қатыстырып  отырудың  пайдасын 

өмір  көрсетіп  отыр.  Оның  сәті  түскенде  облыстағылар  сары 

табан  әріптестерімен  кездесіп,  олардың  іс-әрекеттерімен  етене 

танысып,  көңілдеріне  тоқып,  жанрларды  қолданудың  қыр-сырын 

терең игерер еді [15].

«Егемен Қазақстан» газеті,  6.06.1997 ж.

ЕСКЕ АЛСАМ СОЛ  БІР КҮНДЕРДІ

Бижан Ж. К.

Екібастұз  аудандық  «Вперед»  -   «Алға»  газеті  ашылды, 

оның  «Алғасында»  Ризабек  Сіләмбекұлы  Әдуов  редактордың 

орынбасары  болып  барады»,  -   деген  хабарды  бұрынғы 

Краснокутск  (қазіргі  Ақтоғай)  аудандық  партия  комитетінде 

нұсқаушы  қызметінде  жүргенде  естіп,  бір  елең  етіп  қалғанмын. 

Елең етіп дейтінім,  сол ауданның «Шұға»  ауылында сегіз жылдық 

мектепте  муғалім  болып  жүргенде  ауылдың  айтулы  тыныс- 

тіршілігі  жайында  аудандық  «Коммунист  еңбек»  газетіне  шағын 

мақалалар, суреттемелер,  кейін өз қатарларына үлгі-өнеге болған 

еңбек адамдары, замандастарым туралы очерктержазып жүредім. 

Марқүм  Ризабек  Сіләмбекұлы  менің  жазуға  бейімділігімді  іштей 

ұнатып,  өзімді  сырттай  танып  жүрген  екен.  Кейін  «Агрономия» 

совхозы  партия  комитетінің  есеп-беру  сайлау  жинапысында 

кездесіп, жақын таныстық.  Кең маңдайлы.  Қою  қара  қасты,  ширақ 

қимылды, өткір көзді, апаса бойлы жас жігптің бітімінде сарқылмас 

ақыл-қазына жатқаны байқапатын.  Көргенін жедел түйіндеп,  жаза 

қойып,  оны  қаз  қаппында  көпшілік  апдына  жатық  айтып  беретін 

шешендігі де болатын.

1974 

жылдың  қыркүйек  айында  Ризабек  Сіләмбекүлы 

Қазақстан ЛКСМ Екібастұз аудандық комсомол комитетінің бірінші 

хатшысы  қызметіне  ауысыпты,  «Алғаның»  орынбасарлық  орны 

бос  тұр  деген  хабар  құлағыма  шапынды.  Ж урналист  жұмысты 

қапайтынымды  айтып,  сол  кездегі  Қазақстан  Компартиясы 

Екібастұз 

аудандық 

партия 

комитетінің 

бірінші 

хатшысы 

Владимир  Иванович  Печняков  пен  халық депутаттары  аудандық 

атқару  комитетінің  терағасы  Әлжан  Орынбайүлы  Орынбаевқа 

өтініш  жаздым.  Өтінішім  қабылданып,  «Вперед  -   Алға»  газеті 

редакторының орынбасары қызметіне тағайындалдым.

Қазақша  шығатын  газет  дегені  қызықтырғанымен  газет 

орысшадан  қазақшаланады  екен.  Өзің  жазған  мақалаң  болса 

рұқсат,  авторлық құқық бар.  Әттең,  аудармамен  күнің етеді.  Оның 

ішінде  баспаханаға  барып  аптасына  үш  рет  шығатын  газетіңді 

баспаға  әзірлейсің.  Газеттің  қазақшасында  штат  бойынша  үш 

адам. Біреуің күні бойы газет шығаратын күні кезекшілікте болғанда 

аударманы  да  оқып,  бар  болса  өз  жазғаныңды  түзетіп,  беттегі

—  .інға  лайықтап  әзірлеу  де  қапған  екі  адамның  еншісіне  тиеді.

322

Я

Ой толқыны (II бөлім)

«Істегенің  маған  жақсы,  үйренгенің  өзіңе  пайдалы»,  -   дегендей 

қиыншылықтан өту арқылы кәсіби шеберлігің шыңдалады екен. Ол 

кезде журналистер аз болатын.  Қай  заманда да облыс келемінде 

қазақ  журналистері  де,  баспахана  қызметкерлері  де  жоқгың 

қасы  болып  жүр ғой.  Жазуға  бейімі  бар  мүғалімдерді  аудармашы 

қызметіне шақырдық. Солардың бірі -  Екібастүз қаласы қазақ орта 

мектебінің тарих пәнінің мүғалімі  Лаура  Бекішева  болатын.  Өзінің 

зерекгігінің,  еңбексүйгіштігі  мен  тиянақтылығының  арқасында  ол 

газет жүмысын тез меңгеріп кетті.

Менің  сүйікті  газетім  «Алғада»,  олай  дейтінім  осы  газет 

журналист ретінде көпшілікке танылуыма бастау болды.  Қабыжан 

Молшин,  Көкіш  Әміржанов  сияқты  сарытабан  журнапистер 

жастарға жол, жен керсетті. Аудармашылық қызметтің ерекшелігін 

сарапап,  аударманың  бірнеше  вариантын  қас  қағымда  жасап, 

үлгісін үсынып отырды.

Газет  қызметкерлерінің  және  штаттан  тыс  тілшілердің

шығармашылық  ынтасының  нәтижесінде  ауданның  «Ақкөл», 

«Екібастұз», «Өлеңті», «Сарықамыс»жәнет.б. қазақгар кеп түратын 

шаруашылықтарының экономикалық, әлеуметтік-мәдени өмірлері 

жайында  мазмұнды  арнайы  нөмірлер  жарық  керіп  отырды.  Оған 

газеттің апғашқыда штаттан тыс тілшісі  болған,  аудармашылыққа 

қабылданған  Марат  Жұматов,  штаттан  тыс  тілшісі  Қайролла 

Дүйсенбаевтар елеулі үлес қосты. Газет беттеріндегі материалдар

сезімін

сауатты  шығарылса,  газеттің

Өйткені,  аудандық  газеттің  езінде  жазылған  мақалаларға  шолу

қатты

Мерекелерде достық әзіпдер жариялайтынбыз. Мәселен, осы 

дардың авторы аудармашы Марат Жүматовқа:

«Сырыңцы сыртқа шашпаған,

Қиындықган қашпаған.

Талабың кепке тіреудей,

Эрине, жен ғой саспаған», —

деген бір шумақ арналды.

түсініп

ғана  меңгере  бастаған,  жарылмаған  қауындай,  шайқалмаған  уыз

туған

жолдар еді

Сол  кездегі  корректор,  әріп  терушілер  Майра,  Рая  Жэне  *  

Алмаға:

«Кейбір ісін дәріптеп,

Кейбіреуін жыртамыз.

Тере білсең әріп көп,

Таудай талап ынтамыз», -  

деп ризапық пейіл білдірген едік.

Қазіргідей  ол тұста  қазақ баспа  машикасын  білетіндер  өте аз 

болды.  Білетіндердің  қазақ  тіліне  сауаты  жетік  болмады.  Бізде 

Бақыт  машинкада  өте  сауатты  қызмет  етті.  Материал  мезгілінде 

дурыс  басылса,  газет  нөмірі  тез  шығады.  Соныдықтан,  сауатты 

қыз Бақытқа:

«Көрсеткенін уақыттың,

Отырғаны қүнды ғып.

Шебер қолы  Бақыттың,

Отыр бәрін тындырып», — 

деп риазлық сезім білдіріп едік.

Жоғарыда  айтқан  ақын  журналист  Көкеш  марқүмның  кәсіби 

шеберлігі ерекше 

еді 

ғой.  Көкешке:

«Мықтылардайсың Кекешім,

Жазатын жырдың кекесін.

Адаспапты ғой жігітің,

Табар-ау жолдың төтесін», -  

деп жазба өнерінің жоғары деңгейіне сүйсіндік.

Әлдебіреудің еңі түгілі түсіне де кірмейтін журналистика, оның 

қүдіреті  -   тұла  бойға  біткен  табиғи  сіптеумен  қатар,  адамның 

сергектігін, батылдығын, қажырлығын, зерделілігін қажет етеді [16].

«Вперед -  Алга -  Отарқа» газеті 

1998 жыпгы 1 қаңтар,  мерейтойлық нөмір.

Бижан Ж. Қ.

f

О Й   ТОЛКЫ НЫ   (II  б ө л ім )

Е .Жұматаева п.г.д., профессс 

Ж. Бижан, ғылыми қызметкер

ПСИХОЛОГИЯ,  ПЕДАГОГИКА 

ЖЭНЕ ЖУРНАЛИСТИКА

Адам -  жаратылыс өнімі.  Оның нәресте шағында көзін ашып, 

сәуленің  әсеріне  икемделуіне,  сәби  шақтарында  көз  тоқтатып, 

көргенін  қызықгауына,  жас  өспірім  жеткіншек  балдәурен,  балғын 

кезеңдерде  өсіп-өну,  дүниетанымы  шеңберінің  кеңеюіне  нәр 

беретін  ананың  ақ  сүті  мен  әкенің  нәзік  ниетін  («Әкенің  ең 

жақсысы  жездедей-ақ»,  -   дейді  халық)  психология,  педагогика 

ғылымдарындағы  ғылыми  тарамдар  қүнарландырады.  Адамның 

өскен  ортасындағы  осындай  эмпирикалық  үдерістерді  атаулы 

ғылымдар жүйелеп,  айшықгап жеке тұлғаның жетілуіне жарамды 

ғылыми анықтамалар жасайды.

Жеке  түлғаның  жетілуіне  әр  адамның  өз  бақылауының 

да  маңыздылығы  жайында  А.  Қүнанбаев,  М.  Жүмабаев,  Ж. 

Аймауытов,  А.  Байтүрсынов  және  басқа  халық  ағартушылары 

мен  ғапымдардың  жан-жақты  зерттеулері  бүгін  де  психология, 

педагогика  ғылымдарының  эмпирикалық  негізде  жаңалықтарға 

жеткізетін  бастауы  болып  келеді  [16,  17,  18,  19].  Олар  айтқан 

жан,  әсерлену  көріністерін  үйрену,  локализация,  яғни  әсерлеуді 

орналастыру, перцепция, апперцепция, иллюзия, икемдену сияқты 

психологияпық  ерекшеліктерді  адам  өзінің  өсу  үдерістерінде 

тапжылмай бағамдай алуы -  парасатты есеюдің заңдылықтары.

Бүл  ретте  біздің  айтайық  деп  отырғанымыз  -   жеке  түлғаны 

елдікдеңгейдеесуге журнализмдегі психология мен педагогиканың 

эмпирикапық  үдерістердің  жеткізетіні. 

Журнализмнің  түпкі 

мақсаты  -   қоғамдағы  өзгерістерді  жіті  байыптап,  зерделеп, 

қоғамды  дамытуға  қатысушылардың  психологиясын,  тәжірибенің 

ерекшелігін  пайымдап,  дүрыс  бағыт  берудің  қамын  жасау. 

Журнапизмнің ең қолайсыз түсы -  мүмкіндікті толық пайдалануға 

бағыт бере апмау.

Жалпы  адамның  бойында  тез  ойлау  және  ойлағанын  үзақ 

сақтай  апатын жаратылысы  бар.  Кенеттен,  оқыс оқиғадан туатын 

ойлар  санада  үзақ  сақталады.  Зердедегі  бүл  үдеріс  ассоциация

Бижан Ж. К.

заңы  бойынша  қайтадан  шапшаң  ойлауға  жетелейді.  Олай 

болса,  журналистің  өмір  тәжірибесінің,  кәсіби  шеберлігінің

деңгеиінде  ораи  зерттеп,  жинақтап  жүрген  материалдары  осы 

ассоциация  заңына  сай  іріктеу,  сұрыптау,  топтау,  жүйелеу  және 

қорытындылау  сатыларынан  өтеді.  Осылайша  оның  тәжірибесі 

тәжірибеге  ұласып,  қабілет-қарымы  өседі.  Әрине,  бүл  ретте 

журналист  зерттеуіне  түрткі  болған  оқиғаның  шығу  себебін  және 

салдарын жан-жақты  ашып,  айқару үшін  қажетті  аргументтер мен 

фактілерді,  болған  жағдайға  үқсас  материалдарды,  әрі  қарама- 

қайшы материалдарды да өзініңжинақ қорында сақтайды,  қажетті 

фактілермен  үдайы  толықгырып  отырады.  Л.  Толстойдың:  «... 

суреткердің  өзінің  дүниесі  (жазғаны)  шексіз  махаббаты  болып 

санапады, суреткер өз шығармасының таңдаулы формасына жету 

жолында  күш-жігерін  ешуақытта  аямайды...»,  -   [20,37,  34]  деген 

сөзін  әр  журналистің  іс-қимылынан  байқауға  болады.  Өйткені, 

журналист қоғамдық қатынастағы өзін мазалаған тақырыпқа үқсас 

өзгелер айтқан  пікірлерді  естісе,  ақпараттарды  кездестірсе,  оның 

іздену қүштарлығы үстемеленді,  сезімі,  сенімі пысыған сайын ішкі 

алғашқы ой шоғырлануы маза бермейді.

Ал өз ықыл асынсыз берілген тапсырмаларды орындау кезінде 

оның  ішкі  ой  шоғыры  бәсеңсиді.  Тақырыптың  үстіртін  ашылуы 

осындай жағдайдан туындайды. Ал өз ықыласымен, өз танымымен 

жазылатын,  ашылатын  тақырыпта  автордың  ішкі  ой  шоғыры 

пысықталады,  жазуға  апғаш  отырғаннан  бастап,  оны  аяқгағанға 

дейін жан серігі болады. Автор мүндайда материалдарын бірнеше 

баламада  дайындаса  да  шаршау-шалдығуға  душар  болдым  деп 

ойламай,  керісінше,  материалды  терең  зерттеуді,  проблеманы 

дүрыс шешуді, логикалы композиция қүруды, өз стилін жетілдіруді 

түпкілікті  мақсаты  деп  санап,  анағұрлым  қүштарлықпен  жүмыс 

істейді  де  шығарманың  жарыққа  шығуынан  серпінді  қуат  алады. 

Автор  ішкі  ойын  логикапық  жүйеде  сұрыптаса  өзін-өзі  түзетудің 

жеңіл  болатынын,  мүның  мақсатқа  жетудегі  аса  маңызды 

психологиялық  акция  екенін  сезеді.  Ендеше,  барлық  жағдайда

ассоциативтікойлау журналисті біліктіліке, байтәжірибежинақгауға 

жеткізеді.  Шығармашылығында  ассоциациялық  талдау  тәсіліне 

сүйенетін журналист материалдарды ашудың нормалары арқылы 

нақгы оқиғаны әдіп баяндауға қол жеткізеді. Жалпы жеке тұлғаның

жинақтаған  тәжірибесі,  тәжірибе  қалыптастырған  пайымы,  білімі

р  қоғамдағы,  жеке  бастағы  проблемаларды  айырықша  ажыратуға,  ч  

оларды оңтайлы шешуге септігі тиюі де ассоциацияның мазмұнын

жетік түсінуге байланысты жүзеге асады.

Психологиялық факторлар журналист қызметінің қүрылымына 

!  ерекше  эсер  етеді. 

Шығармамен 

айнапысатын 

адамның 

I  логикасының жүйеленуі,  адам  санасына  орнығуы  психологиялық 

бастаумен  езара байланыста  болғанда орнықгы,  түйінді  ой,  одан 

нәрлі  шығарма  туады.  Мәселен,  журналист  трактор  зауытының 

апғашқы  ашылу  кезінен  бері  жазып  жүрген  тақырыбын  одан  әрі 

жапғастырып,  зауыттың  тракторлар  шығару  жұмысына  зерттеу 

жасағанда:  жалпы  өзгерістерді,  техникапық және  технологиялық 

жаңалықгарды,  мамандардың  өсу  деңгейін,  жұмысшыларының 

еңбекақысын, демапысының қалай уйымдастырылуын және басқа 

әлеуметтікжағдайлардытиянақтау үшінжазатын шығармасын, атап

айтқанда,  мақаласын  немесе  электронды  ақпарат  қүралдарында 

берілетін  сценарийлерінің  композициясын  жасауда  әртурлі 

психологиялық  қиындықтарға  кезігеді.  Олардың  ішінде,  зауыт 

әкімшілігі  журнапистің  ұсынысын  қабылдау  және  қабылдамау 

туралы  күдігі,  бул  түста  өндірістік  ахуалды,  түтынушылар 

сұранысына сай өнімнің сапасы мен сандық керсеткішін үпғайтуға 

мүмкіндігі  бар  жағдайды,  немесе  зауыттың  техникалық  және 

технологиялықжағдайларын жақсарту проблемасын шешуде БАҚ- 

тардың мүмкіндіктерін  пайдаланудың қажеттігін,  жаппы  ендірістік 

елшемдерді анықтап апмай кездесуге келісім бермейтіні жөніндегі 

болжамдар.  Тіпті,  үжым  басшысының  сол  түстағы  көңіл  күйін 

(жайдары  ма,  адамдармен  кездесуге қүлыіды  ма) бағамдау және

тағы басқа кездейсоқ оқиғалар.

Журналист зерттеу  ісіне  кіріскен  кезден  басталатын  қиындық 

шындықты  игеру  барысындағы  үзілістерден  бастапады.  Атап 

айтқанда, зауыттағы цехтардың, бригадалардың, жеке озаттардың, 

мамандардың жүмыс тәжірибелерін  насихаттау  бір  күндік жүмыс 

емес,  журналистке  бүларды  бақылау,  бағдарлау  үшін  бір  ай, 

бір  тоқсан,  тіпті,  жарты  жыл  мерзім  қажет  болады.  Сол  кездегі 

игерілген  нәтижелер  күн  еткен  сайын  өзгереді.  Әсіресе,  қазіргі 

нарық  дәуірінде  кәсіпорындар  түтынушыларын  таба  алмаса 

банкротқа  үшырайды  немесе  біріккен  кәсіпорынға  айналып, 

орнын  да  ауыстырып  жатады.  Сондықтан,  журналист  бүрынғы 

к  аргументтер  мен  фактілерді  жоғалтпай,  жаңа  мәліметтерді  ^

жүктеу/скачать 30,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: