МЕТАЛЛ КЕСКІШ БІЛТЕКТЕ ӨҢДЕУДІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮДЕРІСІ

Білдек кинематикасының теориясының негізін қалаған орыс ғалымы Г.М.Головин (1889—1949) болып табылады, ол анализдің теориялық негізін жасаған.

Бөлшек жасау үшін білдектің жұмысшы мәрімі қажетті келісілген қозғалысты жасау керек, қозғалыс барысында дайындамадан артық материал -әдіп алынады.

Білдектің барлық қозғалысы орындаушы деп аталады. Қолдану мақсатына қарай келесі түрлерге бөлінеді: пішін құраушы, орнатушы, бөлгіш, басқару және қосалқы.

Дайындаманың және кесу құралының келісілген салыстырмалы қозғалысы, үздіксіз бет пішінін жасайды, осы қозғалысты пішін құраушы немесе жұмысшы қозғалыс деп атайды. Ол жай немесе күрделі болып екіге бөлінеді. Жай қозғалысқа айналу және түзу сызықты қозғалысы жатады. Жону, жоңғылау, бұрғылау және ажарлау білдектерінің кесу қозғалысы – айналу қозғалысы болып табылады. Айналу және түзу сызықты қозғалыстары қосылып күрделі қозғалысты тудырады. Күрделі пішін құраушы қозғалыс кезінде, қай қозғалыста үлкен жылдамдық болса сол басты қозғалыс немесе кесу қозғалысы болады, ал оның жылдамдығы – кесу жылдамдығы болып табылады. Аз жылдамдықпен жүретін қалған қозғалыстар, беріліс қозғалысы деп аталады.

Кесумен өңдейтін білдектердің (жону, жоңғыш, бұрғылау) кесу жылдамдығы, м/мин, келесі формуламен анықталады

υ = πdn/1000,

мұндағы d— өңделетін дайындаманың диаметрі (құралдың), мм;

Ажарлау білдектерінде жүргізілетін қажақты өңдеу кезінде кесу жылдамдығы, м/с, келесі формуламен анықталады

υ_шл=πd_крn_кр/(1000·60),

мұндағы d_кpи n_кр — ажарлағыш шарықтастың диаметрі және айналу жиілігі.

Жону, жоңғыш және бұрғылау білдектерінде беріліс қозғалысы —үздіксіз, жазық ажарлайтын және дөңгелете ажарлайтын білдектерде — үздікті.

Кезкелген машинаның, оның ішінде білдектіңде негізін механизмдер құрайды. Механизм – салынған күштің әсерінен мақсатқа сай қозғалыс жасайтын, қатты денелердің жанасу жолымен өзара байланысқан жүйені айтады.

Өзара қозғалмайтындай қосылған, бір немесе бірнеше қатты денелерден тұратын, дене жүйесін механизм буыны деп аталады. Қозғалатын екі жанасқан буындарының қосылысы, кинематикалық жұп деп аталады. Бір буынның басқа буынмен түйісетін беті, сызығы немесе нүктесі буын элементі деп аталады.

Өзара белгілі бір жүйелікпен қосылған буындар жүйесі, кинематикалық тізбек құрайды. Кинематикалық тізбекке, кіретін кинематикалық жұптар және олардың элементтерімен байланыстары, шартты графикалық белгілер көмегімен, сызбаларда кинематикалық сұлба түрінде көрсетіледі (кесте 2.1). Кинематикалық сұлбаларды орындау ережелері және олардың элементтерінің белгіленуі МСТ 2.770—68* бекітілген. Механикалық беріліспен қатар гидравликалық, электрлік және пневматикалық құрылғылары бар білдектер үшін, сәйкес сұлбалар құрастырылады.

Кесте 2.1

Кинематикалық сұлба элементтерінің шарты белгіленуі

Жетекші элементтен жетектегі элементке қозғалысты беру әдісіне қарай механикалық берілістер келесі түрлерге бөлінеді: тікелей түйісетін ілінісетін берілістер (тісті —1 сурет, а; бұрамдықты — 1 сурет, б; қырылдақты; жұдырықшалы) немесе иілгішті байланыспен (шынжырлы); тікелей жанасатын үйкелісетін байланыстар (фрикциондық) немесе иілгішті байланыспен (белдікті — 1 сурет, в).

Барлық механикалық айналмалы қозғалыстарының беріліс түрлерін сипаттайтын, негізгі кинематикалық параметр – беріліс саны болып табылады. Беріліс саны – тісті беріліс үшін, үлкен доңғалақтың тістер санының кіші доңғалақтың тістер санына қатынасы, бұрамдықты беріліс үшін доңғалақтың тістер санының бұрамдықтың кірмесі санының қатынасы, шынжырлы беріліс үшін үлкен жұлдызшаның тістер санының кіші жұлдызшаның тістер санына қатынасы, белдікті немесе фрикциондық беріліс үшін үлкен диаметрлі шкифтің немесе аунақтың кіші диаметрге қатынасы. Беріліс саны айналу жиілігінің өзгеруімен сипатталады