Білім алушылардың оқу мотивациясын арттыру бойынша Әдістемелік ұсынымдар

19 
қойып отырған талаптарға, керемет қарқынмен өзгеріп жатқан заман ағымына 
ілесетін, мұғалімге тән барлық мүмкіндіктерді игерген ұстаз. Ол тек кәсіби 
шеберлігі жоғары адам ғана емес, рухани дамыған, шығармашыл, мәдениетті, 
білім құндылығын, оқушының жан дүниесін түсінетін, олардың биік 
жетістіктерге жетуіне көмектесетін қолдаушысы, көмекшісі досы болуы керек. 
Ж. Аймауытов айтқандай баланың ақылы, сезімі, қайраты мұғалімнің жігерлі 
ықпалы арқасында жетіледі. Мұғалім балаларына салақ, селқос қараса, олардың 
жан қуатын кемітіп, тәрбие де бере алмайды. Сондықтан да бүгінгі күні біздер 
мұғалімдер оқушылардың оқуға деген мотивациясын көтеру мақсатында әр түрлі 
әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, сабақтарды түрлендіріп өткізсек, жақсы 
нәтижелерге жетуге болады. Білім сапасын көтерудің бір үлкен көрсеткіші – 
бағалау. Бағалаудың белгілі екі түрі бәрімізге аян. Ол – оқушыны бағалау және 
оқушының өзін-өзі бағалауы. Бұл бағалаудың білім сапасын көтеруде мәні өте 
зор [Бегляров Э. 2010]. 
Мұғалімдер оқушылардың оқу мотивациясын қалай арттыра алады 
1. Ішінара таңдау еркіндігін беру . 
2. Қызығушылық пен қуаныш оқу процесінде оқушының негізгі тәжірибесі 
болуы керек 
3. Оқыту кезінде балалардың сұраныстарын, қызығушылықтары мен 
ұмтылыстарын ескеру қажет. 
4. Оқудағы ең күшті ынталандыру «шықты!!!». Бұл ынталандырудың 
болмауы оқудың мағынасының жоқтығын білдіреді. Баланы кішкентайдан 
бастап оған түсініксіз нәрсені түсінуге үйрету керек. Бала өз бетінше жасай 
алатындай етіп бір үлкен тапсырманы ішкі тапсырмаларға бөліңіз. Егер бала 
қандай да бір іс-әрекетте шеберлікке жетсе, онда ішкі мотивация өседі. 
5. Өзіне деген сенімділіктің, өз күшінің артуы ішкі мотивацияның артуына 
ықпал етеді. 
6. Баланың жетістіктерін атап өтіңіз. Оның жетістіктерін бағалау оқуды 
жалғастыруға көмектеседі. Мысалы, жетістіктер тізімі оның тәуелсіз болуына 
ықпал етуі мүмкін. 
7. Сәтсіздік үшін жазаламаңыз, сәтсіздіктің өзі жаза болып табылады. 
Қорқыныш пен шиеленіс оқу процесін қиындатады. Сәтсіздіктер мотивацияны 
төмендетеді. 
8. Мектеп оқушылары үшін мұғалімнің жеке басы маңызды (көбінесе 
сүйікті мұғалім түсіндіретін қызықсыз материал да жақсы сіңеді). 
9. Қызықты болу үшін оқу материалының мазмұнын дұрыс ұсыну. 
10. Оқыту әдістері мен әдістерін өзгерту. 
11. Мүмкін болса, сабақта әр оқушыға жиі жүгінуге тырысыңыз, үнемі 
«кері байланыс» жасаңыз – түсініксіз немесе дұрыс түсінбегенді түзетіңіз. 
12. Оқушыға жеке жауап үшін емес, бірнеше (сабақтың әртүрлі 
кезеңдерінде) баға қою – сабақ ұпайының ұмытылған тұжырымдамасын енгізу. 
13. Танымдық қабілеттердің дамуына негізделген қасиеттерді дамытумен 
үнемі және мақсатты түрде айналысу: реакция жылдамдығы, есте сақтаудың 
барлық түрлері, зейін, қиял және т.б. әр мұғалімнің басты міндеті – баланы өз 
пәні арқылы ойлауды үйрету ғана емес, дамыту. 

20 
14. Мүмкіндігінше, курстың тақырыптарын туыстық және басқа оқу 
пәндерімен байланыстыру, білімді байыту, оқушылардың ой-өрісін кеңейту 
арқылы білімді біріктіруге тырысыңыз. 
15. Оқушылардың оқуға деген қызығушылығын оятудың барлық мүмкін 
тәсілдері - өзіңіз қызықты болу, ақпаратты ұсынудың қызықты әдістерін жасау 
және өз пәніңізді қызықты ету 
16. 
Ойын-қоршаған 
өмірге 
деген 
қызығушылықтың 
күшті 
ынталандырушысы. Ойын тек кішкентай балалардың дело сияқты. Бірақ 
тәжірибе көрсеткендей, олай емес. Ойын мотивациясы орта мектеп жасында 
үлкен тиімділікті көрсетеді. Кішілері басқарылады, үлкендері ересек және 
мақсатты. Орташа жас тек құмар және шабыттандыратын нәрсеге жабысуы 
керек. Әр түрлі жастағы адамдар әртүрлі ойындарды талап етеді. Бұл адамның 
есейген сайын психикасында қалыптасатын ісіктерге байланысты. Кіші жастағы 
ойындар сызықты, кіші орта – командалық, аға орта-жеке іс-әрекеттерде жарқын 
іске асыруды білдіреді, жоғары сыныптарда бейтаныс бейнелерді, шындықтың 
қызықты және ерекше модельдерін ойнау және қайта құру маңызды болады. Әр 
жас ойында әр түрлі болады, және тұтастай алғанда, ойын әрекеті адамның жеке 
басын, оның білімі мен ойлауын қалыптастыруда үлкен әсер етеді. 
17. Барлық оқушылар үшін мүмкін болатын тапсырмаларды орындау, ескі 
білімге сүйене отырып, жаңа материалды үйрену арқылы сәттілік жағдайын 
жасау. 
18. Сабақта достық сенім мен ынтымақтастық атмосферасын құру, 
мұғалімнің жарқын және эмоционалды сөйлеуі арқылы жағымды эмоционалды 
көңіл-күй. 
19. Рефлексия, өз қызметін және басқалардың қызметін бағалау, қызмет 
нәтижесін бағалау, көп вариантты жауаптарды қажет ететін сұрақтар (мысалы, 
«неге қиын болды?», «сабақта не ашылды, не білді?» және т. б.). 
20. Ойын-сауық, сабақтың ерекше басталуы, музыкалық фрагменттерді, 
ойын және бәсекеге қабілетті формаларды, әзіл-оспақты минуттарды қолдану 
арқылы. 
21. Оқушыларды ұжымдық қызметке топтық жұмысты ұйымдастыру, 
ойын және бәсекелестік формалары, өзара тексеру, проблеманың шешімін 
ұжымдық іздеу, "сынақ және қателік әдісі" қабылдау, оқушылардың бір-біріне 
көмек көрсетуі арқылы қосу. 
22. Материалды ұсынудың ерекше түрі. 
23. Сабақтағы ынтымақтастық, мәселені бірлесіп шешу және 
қайшылықтарды шешу, эвристикалық әңгіме, оқу талқылауы, пәндердің 
маңызды белгілерін бөліп көрсету, жіктеу, жалпылау, модельдеу арқылы. 
24. Бағалау, Алғыс айту, ауызша көтермелеу, үздік жұмыстар көрмесі, 
мұғалімнің кішігірім көмек көрсетуі, тапсырмаларды қиындату арқылы қызметті 
ынталандыру. 
25. Оқушылардың төмен мотивациясының себебі неде екенін анықтаңыз: 
оқи алмау немесе тәрбиелік қателіктер. Осыдан кейін проблемалық тараптармен 
жұмыс жасаңыз. 

21 
26. Баланың оқу процесіне деген қызығушылығын арттыру ісінде баламен 
байланыс және сенімді атмосфера өте маңызды. 
27. Балалардың өз қабілеттері мен мүмкіндіктеріне деген ынта, оптимизм 
және сенім атмосферасын құру 
28. Жаңа ақпараттық технологияларды қолданыңыз. 
29. Ойын-оқушылардың зерттелетін материалдың жаңалығы мен 
орындалатын 
жаттығулардың 
әртүрлілігіне 
деген 
қажеттілігін 
қанағаттандыратын ең күшті ынталандырушы фактор. Ойын, атап айтқанда, 
рөлдік ойын оқу процесін белсендіруге кең мүмкіндіктер береді. 
30. Әр баланың жеке басын құрметтеңіз. 
Ата-аналар оқушылардың оқу мотивациясын қалай арттыра алады 
1. Балаңызбен мектеп пен білімнің маңыздылығын талқылаңыз. Бұл өте 
маңызды. 
2. Балаңыздан күн сайын мектепте оның күні қалай өткенін сұраңыз. Ол 
сізге егжей-тегжейлі айтып беретініне көз жеткізіңіз. 
3. Біліңіз: оған үй тапсырмасы немесе сыныпта қандай да бір жоба 
қойылды ма, ол орындауы керек. 
4. Егер сіздің балаңызда үй тапсырмасы болмаса, олардың сабақтарды 
үйренуге, көруге және жаттығуға кем дегенде 30 минут жұмсайтынына көз 
жеткізіңіз. 
5. Балаңызбен оның үйде жасаған жетістіктерінің белгілері туралы оқып, 
сөйлесіңіз. Қажет болса, оның әрекеттеріне қандай да бір шектеулер қойыңыз 
немесе оның жаман мінез-құлқы туралы бірдеңе жасаңыз. 
6. Оң әрекеттерді ынталандырыңыз. Сіздің назарыңызды тек оның 
жағымсыз әрекеттеріне немесе жаман мінез-құлқына аударудың қажеті жоқ. 
7. Балаңызға қандай да бір емтихан немесе тест тапсыра алмаса да қолдау 
көрсетіңіз. 
8. Егер сіздің балаңыз оқуда қиындықтарға тап болса, оған мұғалімнің, үй 
тәрбиешісінің Қосымша көмегі қажет. 
9. Мұғалімімен балаңыздың оқуында қиындықтар туындаса, оған 
көмектесетін әртүрлі баламалар немесе дереккөздер туралы сөйлесіңіз. 
10. Ең бастысы: Балаңыздың мектептегі үлгерімі мен мінез-құлқын 
бақылайтын балаңыздың мұғалімдерімен үнемі байланыста болыңыз. 
11. Жасөспірімге нақты мақсат қойыңыз: біз не істегіміз келеді, қандай 
білімге ие боламыз. 
12. Мақсаттың орындалу мерзімін анықтаңыз және жариялаңыз (мен оны 
түзеткен кезде, Мен үйренемін). 
13. Мүмкіндігінше оқытудың қолданбалы бағытын анықтаңыз. (Неліктен 
мен оны өмірде қалай қолданатынымды білуім керек?). 
14. Барлық жұмыс (оқу) процесінде өз балаңыздың іс-әрекетінің 
нәтижелерін нақты және уақтылы қадағалаңыз. 
15. Ынталандыру әдістерін жасаңыз (бүкіл отбасы үшін мақтау). Іс үшін 
мақтаңыз-мотивацияны ынталандырыңыз. 
16. Позитивті, жасөспірімге үнемі қолдау көрсетіңіз. Жақсы сөз және 
жақсы кеңес айыптаудан гөрі жақсы. 

22 
17. Мектепте жаңа білім алуға оң ынталандыру қалыптастырыңыз. 
18. Жасөспірімнің жетекші қызметі – қарым-қатынас, топтастыру, оқыту 
қарым-қатынас арқылы жүзеге асырылуы керек. Баланың жағымды әрекеттерін 
бағалаңыз, тақырып бойынша пікір сұраңыз, онымен тақырыпты талқылаңыз. 
Оқу мотивациясын дамыту әдістері 
«Дидактикалық ойындар» әдісі - білім алушыларға шығудың жолын табуға 
шақырылатын шындықты модельдейтін арнайы жасалған жағдайлар. Бұл әдістің 
негізгі мақсаты-танымдық процесті ынталандыру. 
«Сәттілік жағдайы» әдісі – бұл қызметте айтарлықтай нәтижелерге қол 
жеткізуге мүмкіндік туғызатын жағдайлардың мақсатты, ұйымдастырылған 
үйлесімі, бұл ойластырылған, дайындалған стратегия мен тактиканың нәтижесі. 
Табыс пен жеке тұлғаның күтуі әр түрлі. Үш түрді ажыратуға болады: күтілетін 
сәттілік, оның үміттері негізді үміттер болуы мүмкін және қандай да бір 
ғажайыпқа сену мүмкін, бірақ бос жерде сәттілік туа алмайды; айтылған жетістік 
жетістікке жетеді, ол бастауыш сынып оқушыларына тану қуанышын, өз 
мүмкіндіктерін сезінуді, ертеңгі күнге деген сенімді сезінуге мүмкіндік береді; 
жалпылама жетістік өзіне деген сенімділік, қауіпсіздік, сенім жағдайына ықпал 
етеді, бірақ өз мүмкіндіктерін асыра бағалау, тыныштандыру қаупі бар. 
«Бәсекелестік» әдісі-бұл мектеп оқушыларының бәсекелестікке деген 
табиғи қажеттілігі адам мен қоғамға қажетті қасиеттерді тәрбиелеуге 
бағытталған әдіс. Бір-бірімен бәсекелесе отырып, оқушылар әлеуметтік мінез-
құлық тәжірибесін тез игереді, физикалық, адамгершілік, эстетикалық 
қасиеттерді дамытады. Артта қалғандар үшін бәсекелестік әсіресе үлкен маңызға 
ие: өз нәтижелерін жолдастарының жетістіктерімен салыстыра отырып, олар 
өсуге жаңа ынталандырулар алады және көп күш жұмсай бастайды. 
Сонымен, мұғалім үнемі оқушылардың ілімдері мен мінез-құлқының 
мотивтерін үйренуі керек. Мұғалім оқушылардың қызығушылығын ояту 
әдістерін жақсы білуі керек, оларды жағдайға байланысты қолдана білуі керек. 
Жоба әдісін қолдану. Бастауыш мектепте жобалау қызметі ерекше орын 
алады, оның негізінде оқушылардың танымдық дағдыларын, өз білімдерін өз 
бетінше құрастыру, ақпараттық кеңістікте бағдарлау, шығармашылық ойлауды 
дамыту, мәселені көру және шешу қабілеті, сонымен қатар балаларды жобалар 
барысында бірлескен іс-әрекеттің қарапайым әдістеріне үйретуге бағытталған. 
Жобалық қызмет-бұл оқу іс-әрекетінің кеңейтілген құрылымы. Бастауыш сынып 
оқушыларының жобалық іс-әрекетінің мүмкін өнімдері: журнал, жиналмалы 
кітап, жадынама, тақырып бойынша тест, презентация, әңгіме, ертегі, коллаж, 
қабырға газеті, кәдесый-қолөнер. 
Әдіс проблемалық жағдайды құру. Оның мәні «білімді дайын түрде 
енгізбеу. Балаларды жаңасын ашуға жетелеу мүмкін болмаса да, ақыл-ойды іздеу 
жағдайын жасау мүмкіндігі әрқашан бар». Проблемалық жағдайды құру 
проблемалық сұрақтарды, тапсырмаларды, іздеу сипатындағы тапсырмаларды 
тұжырымдау арқылы мүмкін болады. Сабақтың әр кезеңінде проблемалық 
сұрақтарды қолдануға болады: қарама-қайшылықтар туындаған оқушыларға 
арналған сұрақтар; ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтауды қажет 
ететін сұрақтар. Бұл айырмашылық немесе ұқсастық неғұрлым айқын болса, оны 

23 
анықтау соғұрлым қызықты болады; себеп-салдарлық байланыстарды орнату 
мәселелері. Әр себепті ашу-тереңірек түсінуге бағытталған қадам. 
Оқушылардың оқу үлгерімін жоғарлату мәселесі бойынша ұсыныстар 
Тұрақты танымдық қызығушылықты қалыптастыру: қызықтырып оқыту, 
оқу материалының жаңалығы, жаңа және дәстүрлі емес оқыту формаларын 
қолдану, компьютердің көмегімен оқыту, интерактивті компьютерлік, 
мультимедиалық құралдарды пайдалану, өзара оқыту, эвристикалық оқыту, 
жарыс, проблемалық оқыту. 
Сабақ барысында оқушының жеке ерекшелігін есепке алу – бұл әрбір 
оқушының қызығушылығын, сапасын, талабын, мүмкіндіктерін ескере отырып, 
білім беруде педагогикалық әдіс, құрал, әдістемелердің барлығын пайдалану. 
Жеке ерекшелікті ескеру маңызды жағдай. Мұғалім бұл мәселеде шектен шығып 
кетпеуі керек, яғни оқушының мүмкіншілігін артық бағалау да, ескермеуі де 
оның оқуға деген қызығушылығына зиянын тигізеді. Оқушының жеке 
ерекшелігіне орай мұғалім әр оқушымен жеке қарым-қатынас жасайды. Мұғалім 
оқушының күшті жағына сүйенуі керек. 
- Оқушыларға жеке тапсырмалар беру: реферат, өзіндік жұмыстар, жоба 
жасауға дағдыландыру. 
- Оқушылардан жауапкершілікті талап ету. Сан-қилы кедергілерді өз 
батылдығы мен табандылығының арқасында жеңе білген кейіпкерлерді сабаққа 
енгізу. 
- Қарапайымнан күрделіге көшу принципін ұстану: күрделілігі жоғары 
тапсырмаларды орындауға ынталандыру. 
- Қажетті білім көздерімен жабдықтау: компьютер, кітап, т.б. құралдармен 
қамтамасыз ету 
- Оқушыларды ғылыми жұмыстарға араластыру: ғылыми жобалар, 
олимпиадалар. 
- Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің нәтижелілігін жоғарылату: ой 
еңбегін рациональді ұйымдастыру 
- Логикалық ойлауын дамытып сенімдерін қалыптастыру: аргументацияға, 
дәлелдерге және өз көзқарасын негіздеуге үйрету. 
- Интерактивті әдістерді қолдану: Интерактивті оқытудың мәні оқыту 
үрдісінде мысалы: - «Өрмекшінің торы», «Аквариум», «Дебат», «Ыстық 
орындық», «Миға шабуыл», «Пікірталас жүргізу әдістемесі», «Рольдік 
пікірталас», «Уақыт шеңбері», «Алтын балыққа арналған аквариум», 
«Психологиялық-педогогикалық консилиум», «Мозайка» және тағы басқа 
әдістерді қолдану арқылы оқушыларды таным үрдісіне тартып, өздері білетін 
және ойлайтын нәрселерін қайта қарауға, түсінуге мүмкіндік беретіндей етіп 
ұйымдастыру. 
Оқу орнының беделін көтеру: -мектеп қабырғасында білім алған белгілі 
адамдармен кездесулер ұйымдастыру. 

жүктеу/скачать 415,67 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: