Зертханалық сабақ №4. Тақырып: Алкиндер (ацетиленді көмірсутектер). Галогеноалкандар. Мақсаты: алкиндер мен галогеналкандардың алу әдістерімен және химиялық қасиеттерімен таныстыру.
Ұсынылатын әдебиеттер: [11,17,35,40,41].
Мазмұны: № 4, №5 зертханалық жұмыстарды орындау [17].
2. Жұмыс алдында берілген сұрақтарга жауап беру.
3. Жұмыстан кейін берілген есептермен, жаттығуларды орындап келу.
Әдісі:эксперименттік, ауызша, фронтальды, жеке, жазбаша, әңгімелесу, тәжірибе нәтижесін дәптерге тіркеу.
Өзіндік дайындалуға арналған сұрақтар: Ацетиленнің гомологиялық қатары, изомериясы, номенклатурасы.
Ацетиленнің электрондық құрылымы, σ- және π-байланыстың схемалары, еселенген үш көміртек-көміртектік байланыстың энергетикалық және геометриялық параметрлері.
Кучеровтың реакциясы.
Эльтекова – Эрленмейер ережесі, таутомерия (прототропия) туралы түсінік.
Галогеналкандар. Спирттерден, этилен және ацетилен көмірсутектерінен галоалкандарды алу әдістері.
Полигалогеналмастырылған алкандарды алу.
Физикалық қасиеттері.
Галогеналкандардың химиялық қасиеттері.
Ең маңызды өкілдері: метанды хлорлау өнімдері, фтор туындылары, фреондар.
Жаттығулар мен тапсырмалар: 1. Құрылымдық формулаларды жаз: а) метилацетилен; б) изобутилацетилен; в) неопентилацетилен; г) екіншілік метил-бутилацетилен; д) 2,5-диметилгексин; f) 3,4-диментилпентин-1; ж) 2,2,5-триметилгексин-3; з) 2,7-диметилоктин-3; і) 3,3-диметилбутин-1; к) 3-метилгексадиин-1,5.
2. 3,3-диметилбутин-1-ді броммен, содан кейін сілтінің спирттік ерітіндісінің артық мөлшерімен өңдегенде қандай көмірсутек алынады?
3. Негізгі тізбегі бес көмірсутек атомынан тұратын C7H12 изомерлі ацетиленді көмірсутектердің құрылымдық формулаларын жазыңыз. Оларды атаңыз.
4. Гидрлеу кезінде 2,2-диметилгексан түзетін барлық ацетиленді көмірсутектердің құрылымдық формулаларын жазыңыз.
5. Метилацетилен алу үшін пропил спиртін пайдаланыңыз.
6. 1-бром-4-метилпентаннан 4-метилпентин-2 алыңыз.
7. Қандай реагенттердің көмегімен және қандай жағдайда түрлендірулерді жүргізуге болады: а) пентен-1 пропилацетиленге; б) 3,3-диметилбутин-1-ден 3,3-диметилбутин-1; в) нексен-1 бутилацетиленге; г) бутин-1-ден бутин-2; д) амил спиртін метилэтилацетиленге дейін?
8. Пентин-1-ді пентин-2-ден қандай реакциялар арқылы ажыратуға болады?
9. Конденсация реакцияларының теңдеулерін жазыңыз: а) ацетиленнің метилэтилкетонмен; б) ацетонмен винилацетилен; в) гидратация өнімімен изопропилацетилен; г) формальдегидпен этилацетилен.
10. С5Н8 көмірсутектің құрылымдық формуласын жазыңыз, егер оның броммен, күміс оксидінің аммиак ерітіндісімен әрекеттесетіні және гидратация кезінде метил изопропил кетон беретіні белгілі болса.
11. Көмірсутек C 6 H 10 бромның екі молекуласын қосады, мыс жартылайхлорлы аммиак ерітіндісімен Cu 2 Cl 2 тұнба береді, тотығу кезінде изовалериан және көмір қышқылдары түзіледі. Көмірсутектің құрылымдық формуласын және көрсетілген реакциялардың теңдеулерін жазыңыз.