Дәріс №27. Тақырыбы: Ароматты аминдер. Дәріс мақсаты: ароматты аминдер құрылымын, жіктелуін, изомериясын, номенклатурасын, алу әдістері мен қасиеттерін зерттеу.
Дәріс жоспары: Жіктелуі, изомериясы, номенклатурасы. Нитротопты тотықсыздандыру арқылы анилин алу әдістері, реакция жағдайлары, реакция механизмі. Екінші және үшінші реттік аминдерді алу.
Анилиннің физикалық қасиеттері және электрондық құрылымы, амин тобының пирамидалық құрылымы (spx будандастыру). Анилин молекуласындағы -I және +М-әсерлерін салыстыру (p- π конъюгациясы). Анилиннің молекулалық диаграммасы, анилин мен этиламиннің дипольдік моменттері.
Ароматты аминдердің химиялық қасиеттері. Амин тобының реакциялары, қышқыл-негіздік қасиеттері. Бензол сақинасындағы орынбасарлардың анилиннің негізгі қасиеттеріне әсері. Ароматты аминдердің нуклеофильдік қасиеттері. Біріншілік, екіншілік және үшіншілік ароматты аминдердің азот қышқылымен реакциялары. Бензол сақинасындағы реакциялар.
Ароматты аминдер- сутегі атомдары арил радикалдармен алмастырылған аммиак туындылары. Ароматты аминдер-сұйықтықтар немесе қатты заттар. Анилин суда аздап ериді (оның қаныққан ерітіндісінде 20 °C температурада 3,4% зат бар). Молекуладағы амин топтарының көбеюімен ерігіштік артады. Ароматты аминдердің улы қасиеттері бар.
Химиялық қасиеттері. Бензол ядросымен байланысқан амин тобы ароматты аминдердің химиялық қасиеттерін анықтайды. Бүйірлік тізбектегі амин тобы бар аминдер алифатты аминдердің қасиеттеріне ие. Ароматты аминдердің негізділігі алифатты аминдерге қарағанда аз. Аммиак молекуласындағы сутегі атомдары бензол сақиналарына неғұрлым көп ауыстырылса, ароматты аминдердің негізділігі соғұрлым төмен болады. Мысалы, трифениламиннің негізгі қасиеттері мүлдем жоқ.
Ұсынылатын әдебиеттер: [1,3,5,6,7,9,13,18,22, 23, 25,26].
Өзіндік дайындалуға арналған сұрақтар мен тапсырмалар: Нитро алмастырылған аминдер. Аминофенолдар.
