Білім беру бағдарламасының 2 курс студенттеріне арналған «Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы мен лексикологиясы»
жүктеу/скачать 230,6 Kb.
|
| Глоссарий:
Түбір сөздер – ешбір қосымшасыз, тек бір ғана түбірден тұратын сөздер. Туынды сөздер – түбірге жұрнақтар жалғану арқылы жасалған сөздер. Біріккен сөздер – екі я одан да көп түбірден бірігіп, бір ғана ұғымды білдіретін сөздер. Кіріккен сөздер – біріккеннен кейін өз тұлғаларын сақтамай, кейбір дыбыстық өзгерістерге ұшыраған сөздер. Қос сөздер – әр түрлі екі түбірдің қосарлануы арқылы жасалған сөздер. Қысқарған сөздер – бірнеше сөздің тіркесінен құралған күрлелі атаулар мен мекеме, ұйым атауларының қысқартылып қолданылуынан пайда болған сөздер. Күрделі сөздер – екі я одан да көп сөздердің тіркесінен жасалып, бір-ақ ұғымды, бір-ақ мағынаны білдіретін сөздер. Негізгі сөздер – жеке қолданылатын, жеке тұрып, сөйлем мүшесі бола алатын сөздер. Көмекші сөздер – жеке қолданылмайтын, жеке тұрғанда ешқандай мағынасы жоқ, тек негізгі сөздермен тіркесіп қана жұмсалатын сөздер. Нақты сөздер – жеке заттың атауы. Жалпы сөздер – бірнеше затқа ортақ атау. Вариант сөздер – мағыналары бірдей, бірақ тұлғалық құрылымы жағынан азды-көпті өзгешеліктері бар бір тілдегі сөздер. Фонетикалық вариант – дыбыстық құрылымы әр түрлі бір сөз. Орфоэпиялық вариант – бір сөздің әр түрлі айтылуы.. Орфографиялық вариант – бір сөздің әр түрлі жазылуы. Морфологиялық вариант – түбірінде айырмашылықтары жоқ, тек қосымшалары әр түрлі болып келетін бір сөз. Грамматикалық вариант – бір түбірден әр түрлі тәсілдер арқылы жасалған жарыспалы сыңарлар. Лексикалық вариант – лексикалық мағынасы бірдей, бірақ тұлғалары мүлде бөлек-бөлек сөздер. Дублеттер – қолданылу аясы жағынан да, стильдік бояуы жағынан да ешқандай айырмашылықтары жоқ лексикалық варианттар. Синонимдер – ұғымы (мағынасы) бір-біріне өте жақын, бірақ тұлғасы жағынан басқа-басқа сөздер. Мағыналық синонимдер – әрқайсысының өзіне тән мағыналық реңкі бар синонимдер. Стильдік синонимдер – мағыналық жағынан тең бола тұра, бір-бірінен стильдік бояуы жағынан ерекшеленетін синонимдер. Синонимдік қатар – өзара мәндес, мағыналас сөздердің тобы. Тірек сөз – синонимдерді мағына жағынан ұйыстыруға ұйытқы болып тұратын басты сөз. Антонимдер – түбірлері бөлек-бөлек, мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздер. Омофондар – айтылуы бірдей, бірақ жазылуы мен мағынасы әр басқа сөздер. Омографтар – жазылуы бірдей, бірақ айтылуы мен мағынасы әр басқа сөздер. Омонимдер – айтылуы да, жазылуы да бірдей, бірақ мағыналары әр басқа сөздер. Эвфемизмдер – тура, ашық айтуға қолайсыз немесе ұят саналатын дөрекі, тұрпайы, әдепсіз сөздерді басқа, сыпайы сөзбен ауыстырып қолдану арқылы жасалған сөздер. Дисфемизмдер – әдепті сөзді әдепсіз сөзбен ауыстырып айту арқылы жасалатын сөздер. Табу – атын тура атауға тыйым салынған сөздерді басқа сөзбен ауыстырып қолдану арқылы жасалған сөздер. Перифраз – затты өз атымен атамай, оның ерекше бір қасиетін сипаттау, айқындау арқылы сол затты бейнелі, мәнерлі түрде басқаша атау. Плеоназм – тілімізде өзара жұптасып ұдайы қатар қолданудың нәтижесінде әбден тұрақтанып кеткен, бір мағына білдіретін синонимдердің тіркесімі. Калька – өзге тілдердегі туынды сөздер мен күрделі сөздердің, сөз тіркестерінің құрылым-құрылысын, мағыналық жақтарын сақтай отырып, оларды қазақ тіліндегі сәйкес бірліктер арқылы дәлме-дәл аударып беру. Толық калька – аударылуға тиісті тілдік бірліктердегі сыңарлардың түгел, әрі толық аударылуы. Жартылай калька – аударылуға тиісті тілдік бірлік сыңарларының жартылай, яғни бір ғана бөлігінің дәл, ал екінші бөлігінің шала аударылуы. Калькалау – басқа тілдің сөзжасам үлгісін пайдалану арқылы соған ұқсас жаңа сөз немесе жаңа тіркес жасау тәсілі. Этнографизмдер – бөтен халықтардың өзіндік ерекшеліктерін, ұлттық сипаттарын көрсету үшін саналы түрде, әдейі қолданылған, сол елдерге ғана тән сөздер. Окказионализмдер – жеке адамдар жасаған, бірақ жалпыхалықтық қолданысқа түспеген сөз; төлиелік сөз. жүктеу/скачать 230,6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|