Азоттын биологиялык фиксациясы жэне азотфиксаторлар

элементінің  резервуары  болып  табылады.  Азот  белоктардың,  ну­
клеин қышқылдардың, сонымен  қатар адамнан бастап микроорга- 
низмдерге  дейінгі  барлық  организмдердің  құрылымын  құрайтын 
шптеген жай және күрделі молекулалардың құрамына кіреді.
Адамдар мен жануарларға азот жануартекті жэне өсімдіктекті 
бел&ктар түрінде қажет, өсімдіктерге — азот қышқылының тұздары 
немесе аммоний иондары түрінде қажет. Жануарлар мен өсімдікгер 
азотты  тікелей  атмосферадан  ала  алмайды.  Ал  осындай  қасиетке 
микроорганизмдердің аз ғана саны және көк-жасыл балдырлар ие. 
Оларды  азотфиксаторлар  деп  атайды,  ал  осы  организмдердің  ат­
мосфера азотымен байланысу процесін —
 биологиялық азотфикса- 
ция деп атайды. Азотфиксаторлар өсімдіктерді азотпен қамтамасыз 
етіп бірге селбесіп тіршілік етеді жэне олар өсімдікте түзілген көп 
қосылыстарды  өзінің тіршілігі  үшін  пайдаланады.  «Биологиялық 
азотфиксация»  термині  ерекше  биологиялық  құбылысты  сипат- 
таиды.  Сонымен  қатар  атмосфералық  азоттың  фиксациялануы- 
на  биологиялық  емес  үрдістер  де  өз  үлестерін  қосады:  найзағай, 
вулканның атқылауы, өрттер, жылу электростанциялары  мен дви-
ғалымдары  мен  BASF  фирмасы  бірігіп,  катализатор  қатысуында 
жоғары  қысым  арқылы  азот  және  сутегіден  аммиакты  бөліп  алу 
технологиясын  ұсыну  арқылы  азот  өндірісінде  үлкен  төңкеріс 
болды.  Бұл  технология  бойынша  қазіргі  күні  де  минералды  азот­
ты тыңайтқыштар  алынуда.  Сонда  атмосфера азотымен  байланы- 
сатын  барлық  процестердің үлесі  қанша?  Жуықтап  алғанда  бүкіл 
әлемде азотфиксацияның көлемі төменде көрсетілген (8-кесте).
8-кесте
Бүкіл әлемік азотфиксацияның көлемі шамамен
•
Фиксация көзі 
Жуықтап алғандағы диапозон
N млн т/жыл
Биологиялық фиксация;
Құрлық
Мұхит
44-200
1-120
Отынның жануы
Өрт
Найзағай
15-40
10-200
8-30
187

Аммиакгың өндірісі
100
Сонымен катар;
Тыцайтқыштар
84
Баскалар
16
Бұл  мына  мамандардың  көңілін  аудартуда:  биологтар,  био- 
химиктер, геохимиктер жэне ауыл шаруашылығы гылымдарының 
өкіддері.  Биолог  -   галымдардын  қызығушылыгы  нақты  гылыми 
салаларга багытталган, олардың ішінде мыналарды атап өту керек:
1.  Жаңа 
микробты-өсімдік 
текті 
азотфиксацнялайтын 
қауымдастықгарды  іздеу  жэне  планетаның  әлемдік  азотфиксаци- 
ялаушы жүйесінде олардың рөлін зерттеу.
2.  Өсімдіктер мен азотфиксациялаушы микроорганизмдердің 
арасында  өзара  байланыстардың  молекулалық  механизмдерін 
зёрттеу.
3.  Азотфиксация 
процесін 
фнзикалық 
жэне 
физико- 
химиялык кұбылыстарын зерттеу.
4.  Азотфиксацияның генетикасын зерггеу және гендік инже­
нерия көмегімен азотфиксациялаушы өсімдіктерді алу.
5.  Өсімдіктер  үшін  азотфиксацияның  өнімділігін  жогарлату 
максатында 
агробиологиялык 
технологиялардың 
кешенін 
кұрастыру.
Әртүрлі  мемлекеттерде осы  багыттар бойынша көп  үйымдар 
жұмыс аткаруда.
Азотфиксаторларды практикада  қолдану
Азотфиксаторлардын  ашылуы  микробты  тыңайтқыштырдыц
өндірілуіне  алып  келді.  1895  жылы  Наббе  жэне  Хилтнер  ми­
кробты  дақылдан  жасалган  Nitragin  препаратын  патенттеген. 
Бұл  препарат  эртүрлі  өсімдіктер  үшін  17  нұсқада  өндірілді. 
Препарат  топырақпен,  құммен,  көңмен  және  т.б.  субстраттар- 
мен  араластырылган  азотфиксациялаушы  микроорганизмдердің 
дақьшдарынан  тұрады.  Нитрогиннің  топыракка  енуі  немесе 
тұкымдардын  онымен  өқделуін  инокуляция  деп  атайды  жэне 
шаруаларға  өнімнің  саны  мен  сапасын  жоғарлаіуга  көмектеседі. 
Өткен  ғасырдын  1-ші  жаргысында бұршак түкымды және бұршақ 
тұкымды  емес  дакылдар  үшін  микробты  препараттарды  алу 
максатында гылыми-зертханалык жұмыстар жүргізілді.
188

Бірақ  екінші  дүниежүзілік  соғыстан  кейін  химиялық 
өндірістің  қарқынды  дамуы  ауыл  шаруашылық  дақылдарын 
химиялық  тыңайтқыштармен  өсіру  технологиясының  көптеген 
мәселелерін  шешуге  жол  ашты.  Ауыл  шаруашылық өндірісін  хи- 
мязациялау  кезеңі  басталды.  Микробиологиялық  препараттарды 
зерттеу  жұмыстары  көбейе  түсті.  Егер  40-шы  жылдардың  орта- 
сында әлемде 40 мың микробты препарттар сатылса,  ал  1964 жы- 
лы  бұл  көрсеткіш  1-2  мың  құрады.  Химияның  жетістіктері,  азот- 
ты  тыңайтқыштардың  арзан  болуы  және  олардың  қолданылуда 
қарапайымдылығы  микробты  препараттарды  ығыстыра  бастады. 
Синтетикалық  азотты  тыңайтқыштарды  қарқынды  өндіру  жэне 
олардың  интенсивті  қолданылуы  үлкен  қауіп  төндіреді,  яғни 
топырақтың,  жерасты  сулардың,  өзендер  мен  көлдердің  азотты 
қосылыстармен ластануы. Минералды тыңайтқыштар топырақтан 
шайылып,  сілтісізденіп  адамға  зиянды  қосылыстар  — нитриттер, 
нитрозаминдерге және т.б. айналады.
Азотты  тыңайтқыштарды  пайдаланатын  ауыл  шаруашылық 
аймақтар  жанындағы  ауызсу  қоймаларының  «нитраттануы» 
мәселесі  көптеген  өндірістік  дамыған  мемлекеттерде  шешілу- 
де.  Мұндай  мәселелер  ғалымдар  мен  қолданысқа  енгізушілер- 
ді  биологиялық  азотфиксацияға  назар  аударта  отырып,  ауыл 
шаруашылық  мәселелерді  шешуде  косымша  жолдарды  іздеуге 
түрткі болады.
7.2 
Ауылшаруашылығына  манызды  жаңа  биологиялық 
препараттар
7.2.1 
Azotobacter сһгоососсит
 негізіндегі азотобактерин би* 
препараты
Ерекше 
жағдайда 
(азоттың 
ортада 
болмауы 
жэне 
фосфордың  жоғарғы  мөлшері  кезінде) 
Azotobacter  сһгоососсит 
ауылшаруашылық  дақылдарының  ризосферасында  кобейе  алуы, 
өсімдіктің  азотты  сіңіру  мүмкіншілігін  жоғарлататындығына 
көз  жеткізді.  Академик  С.П.  Костычевтың  айтуы  бойынша  өткен 
ғасырдың  30-ы  жылдарынан  бастап 
Azotobacter  сһгоососсит 
кұрамдас  препататтар  топырақ  кұнарлығын  арттыру  мақсатында 
кеңінен қолданыла басталды.
Кейінірек 
микроорганизмдердің 
биологиялық 
белсенді 
заттарды  (ББЗ)  бөлу  қабілеттілігі  анықталғаннан  кейін  олардың
189

өсімдіке әсері азотпен байыту ғана емес, микрооганизмдер бөлетін 
ББЗ-мен (витаминдер, өсу стимуляторлары) қамтамасыз ету екен-
дігі анықталды.
Азотабактердың маңызды қасиеттернің бірі -  гидроксил жэне
Р-метил  топтарынан  тұратын  алифаттық  тетраен  қышқылының 
метилді  эфирі  секілді  фунгиситтік  заттарды  жэне  фитопатогенді 
саңырауқұлақтарға  қарсы  антибиотикті  бөлуі  аныкталды.  Ризос- 
фераны  азотобактермен  өңцеу  өсімдіктің  өсуін  тежеуші  көптеген 
саңырауқұлақтардың  дамуын  тоқтатады.  Мысалы, 
Altenaria
фитотоксикалык саңырауқұлагының жүгеріге жағымсыз эсерін те- 
жеп, зақымданбаған өсімдіктің өсуін стимулдейді.
Azotobacter  сһгоососсит
  эртүрлі  штамдарымен  жүргізілген 
жұмыстар  нэтижесі,  тек  ББЗ  синтездеушілерінің  ғана  өсімдікке 
жақсы  эсері  бар  екендігі  анықталды.  Сондықтан  өндірістік 
мақсатта ББЗ синтездеуші, өсімдіктер өсімін қарқындатушы жэне 
фитопатогенді саңырауқұлақтардың (
Verticillium, Helmintosporium, 
Pythium,  Fusarium
  жэне  т.б)  дамуын  тежеуші  дақылдарды  пайда-
ланады. 
'
Бірақ  суармалы  дақылдар  үшін  азотобактерин  препаратын
пайдалану тиімсіз.  Бұл  оның жақсы дақылданған  топырақта ғана 
даму мүмкіншілігімен байланысты. Азотобактердың әсері көңмен 
өңделген  топырақга  артады.  Препарат  эсіресе  қимен  молынан 
байытылған  топырақта  көкөністерге  жақсы  эсер  етеді.  Сонымен 
қатар, тұқымды бактеризациялау өнімділікті 20-30% арттырады.
Сондай-ақ,  белгілі  бір  жағдайда  азотобактер  өсімдік 
өсімділігін  жоғарлатады.  Мұны  өсімдік  дэнін  монобактериялды 
дақылмен өңдеу арқылы көз жеткізуге болады. Бұл азотобактердің 
никотин  жэне  пантотен  қышқылдары,  пиридоксин,  биотин,  ге­
тероауксин,  гиббереллин  секілді  басқа  да  биологиялық  белсен- 
ді  қосылыстарды  синтездеуімен  түсіндіріледі.  Айтылып  өтілген 
заттар кешені дәндердің өсімділігін стимульдеп, ортаның қолайлы 
жағдайында өсімдіктің дамуын жылдамдатады.
Азотобактердің  жағымды  әсерін  физиологиялық  ерекшелік- 
терін ескере отыра оңай түсінуге болады.  Ол органикалық заттар- 
мен, фосформен байытылған құнарлы, ылғалды топыракта белсен- 
ді  көбейе  алады.  Азотобактер  ылғалдың  жетіспеушілігіне  басқа 
бактериялармен салыстырғанда сезімтал.
190

Құнарлы  топырақта 
Azotobacter
  спонтанды  дақылдары  аз
мөлшерде  кездеседі.  Бактеризациялау  кезінде  бактериялардыц
сандық  көрсеткіші  эсірісе  тамыр  жүйесіне  жағымды  эсер  ететін 
ризосферада күрт артады.
Азотобактерин  препараты  жылыжай  өсімдіктері  үшін  кең 
қолданылады.  Препараттың  басты  ерекшелігі  өсімдіктің  кез- 
келген  түрі  үшін  қолдану мүмкіншілігі.  Негізінен  азотобактепин-
залалсыздандырылған
алатын
егілетін  дэндерді  препараттың  езілген  суспензиясымен  өңдейді. 
Препарат тұрақсыз және пайдалану мерзімі шектеулі.
Цианобактер
тар
байыту
балдырлардың ботаникалық
классификациясы 
бойынша) 
пайдаланып 
келеді. 
Әсіресе 
субтропиктык аймақтарда күріш алқаптарының өнімділігін артты- 
ру максатында колданудың маңызы зор. Балдырлар ылғал сүйгіштер 
жэне  ылғалдың  жеткіліксіз  жағдайында  көбею  қарқындылығы
алқаптарының
алады
бекітуші  130  түрі
соның  ішінде  жие 
Tolypothrix  tenuis,  Anabaena  cylindrical,  Nostoc 
linckia
 колданылады.
Көбіне  цианобактерияларды  топыракқа  немесе  күріш 
алкаптарының  суына  ендіру  жағымды  әсерін  береді.  Корсетілген 
микроорганизмдер ББЗ синтездеп, топырақты органикалық заттар- 
мен  байытады  жэне  ауаның  молекулалық  азотын  бекіте  отыра 
азоттың  көп  мөлшерін  сіңіреді.  Цианобактериялар  вегетациялық 
кезең  бойы  Іга  аумақты  50  кг  азотпен  байытады.  Бекітілген  азот 
тіршілігін жойған клеткадан аминқышкылдары күйінде бөлінеді.
Цианобактерияларды  Индияда,  Қытай  жэне  басқа  да  сол
v>
сияқты  тропикалық  аимақтық  елдерде  азоттық  тыңаитқыштарды 
алмастыру  мақсатында  кеңінен  колданады.  Бұл  елдердің  ғылыми 
зерттеу  орталықтарында  өндірістік  құрылғыларда  селективті 
дақылдарды  дайындайды.  Цианобактериялардың ғылыми  зерттеу
%
 
*
орталықтарынан  алынған  дақылдарды  непзгі  массасын  арнаиы
191

бассейндерде  өсіреді.  Тез  көбеюдің  аркасында  1га  бассейннен  3 
аптаның  ішінде  15  тоннаға  дейін  цианобактерия  массасын  алуға
болады.
Оңтүстіктік 
аймақтарла 
цианобактериялар 
мен 
Azolla 
папортнигінің  азот  фиксациялаушы  симбиозы  көптеп  кезде- 
седі.  Алғашқы  рет  су  папортнигін  Вьетнамдық  Бахен  шаруа- 
сы  қолданған  болатын.  Қазіргі  кезде  Азияның  кейбір  елдерінде 
де  қолданысқа  ие.  Осындай  азотфиксирлеуші  бактериялардың 
қауымдастық  құруға  деген  мүмкіншіліктерін  пайдаланып,  ауыл 
шаруашылығы үшін маңызды препараттар жасалуда.
7.2.3. 
Азот  фиксациялаушы  бактериялар  қауымдастығы 
негізіндегі биопрепараттар
Азотфиксациялаушы  бактериялардың  бұршақ  тұкымдас 
емес осімдіктермен симбиозы кокөністік, техникалық жэне дәнді- 
дақылдылырға  арналған  биопрепаратты  жасауға  мүмкіндігін  ту-
Д Ь ф Д Ы . 
/  
-  , 
- I
Ең алғаш рет азотфиксирлеуші 
Azospirillum__brasilense__жэне__Azospirillum__lipoferum'>Azotobacteriaceae, -Azospirillum 
brasilense
 
жэне 
Azospirillum 
lipoferum
 
бактерияларының 
қауымдастығын 
Бразилияның 
атақты 
ғалымы  И. Доберей- 
нер  жүгері  тамырынан  бөліп  алған.  Сол  кезден  бастап  маңызды 
қауымдастықтар жасанды жолман құрастырылып, суды, топырақты 
тазалауда;  ауыл  шаруашылығына маңызды тыңайтқыштарды  алу-
да пайдаланыла бастады.
Егер азотобактер ризосфераның төменгі аймағында дамитын
болса,  азоспирилла  ризосфераның  жоғарғы  бөлігінде  тіршілік
ете  отыра тамыр  ұлпасына  ене  алады.  Азотфиксатор 
Azospirillum
туысының  осімдіктермен  тығыз  байланысын  сабақта  немесе
жапырақта анықталуы дәлелдейді.
Azospirillum
 
дақылының  ауылшаруашылық  өсімдіктерінің 
тамыр 
аймағындағы 
азотфиксация 
процессін 
қарқындату 
мүмкіншілігі  зерттелді.  Көп  жағдайда  алқап  онімділігінің  15- 
30%  артқандығы  байқалған.  Минералды азоттың 60  кг/га жоғары 
мөлшері мен жарықтың жеткіліксіз жағдайында азоспириллумның
жағымды әсері байқалмаған.
Қазіргі 
таңда 
азотфиксациялау 
белсенділігіне 
ие
бактериялардың 200 түрі белгілі.  Солардың ішінде 
Bacillus._Flavobacterinm'>Agrobacterium,
192

Artkrobacter.  Azospinllum,  Enterobacter.  Bacillus.  Flavobacterinm, 
Pseudomonas,  Klebsiella
 
жэне т.б туыстары ең кен тараған азотфик- 
сациялаушы қауымдастык бактериялары болып табылады.
Агрофил. Agrobacterium(A.radiobacter,
штамм 10)дақылынын 
негізінде  жасалған.  Бұл  препарат  витаминдермен,  көміртегімен, 
микроэлементтермен  байытылған  және  ылғалдылығы  50-55% 
қарашіріктіктік  субстрат түріндегі  порошок.  1г  препарат  10  млрд. 
белсенді  бактериялық клеткадан  тұрады.  Инфекциялык ауруларға 
қарсы тұрақтылықты жоғарлатады және  көкөністердің өнімділігін 
арттырады.  Препаратпен  жеміс-жидек  өсімдіктерінің  тамырын 
өңдеу  өзінің  жағымды  әсерін  көрсетеді,  яғни  өсімділікті  сти-
ді,  тамьф  шіріктеріне  тұрақтылық дамиды,  жемістің  пісу 
уақытын 7-10 күнге дейін арттырады.
Агрофор. 
Agrobacterium
  (
A.radiobacter
,  штамм  57/136) 
дақылының  негізінде  жасалған.  Өсімдіктің  өсімін  стимулдей- 
ді,  көбіне  қырыккабат,  кызанак  және  басқа  да  көкөністердің 
өнімділігін  арттыруда  пай даланы лады.  Агрофор  препараты-
өңделген
қалыңдап
Азоризин  (диазобактерин). 
Бұл  препарат 
Azospinllum
  туы- 
сына  жататын  дақылдар  негізінде  жасалған.  Азоспириллалар
бал
жоғары.
Биоплант-К. 
Klebsiella
  (
K.planticola
,  штамм  ТСХА-91) 
дақылының  негізінде  К.А. Тимирязев  атындагы  Москвалық 
ауылшаруашылық  академиясының  микробиология  кафедрасында 
жасалған. Көкөністерге арналган бактериялык тыңайткыш ретінде 
ұсынылады.  Бактериялар  жоғаргы  азотфиксациялаушы  жэне  фи- 
топатогенді саңыраукұлақтарга (
Penicillum, Aspergillus,  Altemaria, 
Мисог
 
жэне т.б) карсы фунгистатикалык қабілетке ие.  Препаратты 
колдану өнімділігікті арттырады, мысалы кияр 21 -23%, кызанак -
31%, картой -21%.
Мизорин. 
Arthrobacter (A.mysorens, штамм  7)
 
туысына жата­
тын дақылдар негізінде жасалган.  1г препаратта 8-10 млрд.  бакте­
рия клеткасы болады. Бұл препарат қоректік заггтармен байытылган 
жэне ылгалдылыгы 50-55% қарашіріктіктік субстрат түріндегі по­
рошок. Көптеген дэнді-дақылдылардың, көкөністердің өнімділігін 
жоғарлату  қабілетіне  ие.  Мысалы,  бал  жүгері  дэнін  препаратпен
193

өңдеу  өнімділікті  2,5-3  тонн/га  арттырып,  тамыр  шіріктеріне
тұрақтылык дамытады. 
*
Bacillus
  (
B.cereus  var.mycoides)
 
туысына  жата- 
тын дақылдар негізінде жасалған.  Бактериялар картой  пен  қырық 
кабат  ризосферасында  тіршілік  ете  отыра  өсімдіктің  өсуін  сти- 
мульдейді. Қолданушы бактериялардың ерекшелігі — топырақтағы 
аммиактың  жоғарғы  концентрациясына  төзімділігі.  Бұл  аммони 
сульфаты  жэне  несепнәр  түріндегі  азоттык  тыңайтқыштардың 
жоғарғы мөлшерінде де препараттың жағымды әсері айқалады.
Ризоагрин. 
Agrobacterium  (A.radiobacter, 
штамм  204) 
туысына  жататын  дақылдар  негізінде  жасалған.  1г  препаратта 
6 млрд.  бактерия  клеткасы болады.  Бактериялар күріш,  арпа жэне 
т.б ауылшаруашылык дақылдарынын ризосферасында тіршілік ете 
огыра өнімділікті 2-5ц/га және өнімнің белоктық құрамын 0,5-1%
дейін арттырады.
Ризоэнтерин. 
Enterobacter
  (
E.aerogenes,  штамм  30)
 
туы­
сына  жататын  дакылдар  негізінде  жасалған.  1г  препаратта  6  мл­
рд.  бактерия  клеткасы  болады.  Бұл  препарат  қоректік  заттармен 
байытылған  жэне  ылгалдылыгы  45-50%  қарашіріктіктік  суб­
страт  түріндгі  порошок.  Күріш  дакылының  өнімділігін  артты- 
ру  мақсатында  қолданылады.  Өнімділік  шамамен  2-5  ц/га  ар- 
тады.  Қалыптаскан  белсенді  азот  фиксациялаушы  бактериялык 
жэне  өсімдік  кауымдастығы  нәтижесінде  өнімділіктің  біршама 
артатындыгына көз жеткізілді.
Флавобактерин. 
Flavobacterium  sp.,  штамм  130
 
дақылы  не- 
гізінде жасалған.  1г препаратта 5-10 млрд. бактерия клеткасы болады. 
Бұл  препарат  коректік  заттармен  байытылған  жэне  ылгалдылыгы 
45-50 %  карашіріктіктік субстрат түріндгі  порошок.  Препараттьщ 
басты ерекшелігі  болып эсер ету спектірінің кен болуы  болып та­
былады:  тарыга,  күрішке,  бал  жүгеріге,  картопқа,  кырыккабатқа 
кызыл шага  киярға,  қызанакка  жагымды  эсері  анықталған. 
Препараттьщ  жағымыды  эсері  бактерия л ардын  молекулалык 
азотты  игерумен,  фитогармондарды  синтездеумен,  өсімдіктің 
өсуін  стимульдеп,  минералды  заттармен  камтамасыз  етумен 
жэне  баска  да  физиологиялык  процесстерді  белсендендіретіндігі 
аныкталды.  Препаратты колдану аркылы қосымша 3-5  ц/га дәнді- 
дакылдыларды,  20-60  ц/га  көкөністерді,  60-70  ц/га  кант  кызыл- 
шасын алуга болады.
194

Псевдобактерин. 
Pseudomonas
  туысына  жататын  дақылдар 
негізінде  кең  спектірлі,  көптеген  келешегі  мол  препараттар 
жасалган. Оларға жататындар:
•  псевдобактерин-2 (
Paureofaciens B S 1393
 
штамм негізінде),
•  псевдобакгерин-3 (
P.putida B S 1398
 
штамм негізінде).
Препарат  әсері 
бактериялардың  кейбір  антибиотиктік
заттарды  синтездеуіне  байланысты,  мысалы  феназин-1-карбон 
қышкылы, 2-оксифеназин-1-карбон қышқылы, 2-оксифеназин. Со­
нымен  қатар,  септориоз,  бидай  масағының  қаракүйе  ауруы  жэне 
т.б  ауруларға  қарсы  әсері  анықталған.  Дақылдар  өсімдіктің  өсуін
стимульдейтін  және  фосфордың  игерілмейтін  бейорганикалык 
қосылыстарын  тамыр  жүйесі  оңай  игеретін  күйге  айналдыратын 
фитогормондарды синтездейді.
Псевдобактерин  —  2  препаратын  симбиотикалық  жэне 
қауымдастықтық  азот  фиксациялаушы  бактериялармен  бірге 
қодцану атмосфералық азотты биологиялық жолмен фиксациялау- 
ды едэуір арттырады.
Вегетациялаушы  өсімдіктерді  өңдеу  олардың  өзіндік  им- 
мунитетін  қалыптастырады.  Әртүрлі  климаттық  аймақтарда,  со­
нымен  катар  жылыжай  шаруашылыктарындағы  дәрі-дәрмектің 
кең  ауқымды  сынағы  тамыр  гельминтоспориоз,  фузариоз  (тамыр 
қасындағы)  шірігі,  сонымен  бірге  масақтың  фузариозы,  ұнтақты 
шық септориозы  жэне  басқа да аурулар  қатарына  қарсы  жоғарғы 
биологиялық  әсерін  көрсетеді.  Жоғарыда  аталған  ауру  түреріне 
препараттың  жағымды  биологиялық  әсері  65-66%  кұрайды. 
Нәтижесінде,  псевдобактерин  -   2  препаратымен  өңделген  астық 
дақылдарыңың  өнімділігі  2-15  ц/га,  көкөністердің  -30-  200  ц/га, 
жүзім  -   20-37  ц/га  артады.  Қазіргі  уақытта  препарат  биофунги­
цид  ретінде  тіркелген  жэне  астықтың  қорғанысы  үшін  фузариоз, 
ризоктониозға, питиоза, кладоспориоз жэне қоңыр дақ ауруларына 
қарсы қолдануға рұқсат етілген.
Серратия негізіндегі бактериалық препараттар. 
*
Картоб  және  басқа  да  көкөністердің  өнімділігін  арттыру 
мақсатында 
Serratia
  (
S.marcescens,  штамм  218  Lg
)  дақылының 
негізіндегі  препаратты  қолданудың  келешегі  мол.  Торфты 
препараттың эр бір грамында бактерия клеткасы бмлрд., ал сұйық 
препараттында  Імл-де  кемінде  10  млрд  клеткадан  тұрады.  Торф­
ты  препараттың  отыргызылатын  түйнекгерге  гектар  нормасына
195

шығымы  3  кг  кұрайды.  Сератия  негізіндегі  бактерия лык  препа­
раты  көкөністердегі  фузариоз  жұқпасына  жэне  кейбір  патоген- 
дерге  карсы  жағымды  эсерін  хитинолгиялық касиетінің  негізінде
көсетті. 
ЩММ 
Щ.\
 
5
7.2.4. Дәстүрлі микробтық биопрепарат! ар
Фосфоробактерин. Қазіргі уакытта көптеген шаруақожалық- 
тары  минералды  фосфорлык тыңайткыштардың  қымбат  болуына 
байланысты колданысты шектеп отыр. Химиялык тыңайткыштарға 
балама ретінде микрооранизмдер негізінде жасалган биологиялык 
фосфорлық  тыңайтқыпггар  бола  алады.  Әлемде  бірнеше  фосфат 
ерітуші микроорганизмдер биомассасынан тұратын коммерциялық
препараттар бар.
Алайда фосфаттардың ерімейтін шикізаттан белсенді босауы
мен клетканың өсуі, көбеюімен катар фосфаттарды еритін формата 
айналдыратын  метоболиттерді  (көбіне  органикалык  кышқылдар) 
синтезду үшін микроорганизмдерге көміртегі көздері қажет. Бірак 
қазіргі уаккытқа дейін микроорганизмдермен қатар фосор шикіза- 
ты мен көміртегі көзінен тұратын биофосфорлық тыңайтқыштарды 
жасаудың жаңа технологиясы игерілмей отыр.
Азотпен  салыстырганда  фосфордың  газ  күйінде  болмайты- 
нын  ескерсек  бұл  бактериялардың  жагдайы  айқындала  түседі. 
Топырақта  органикальщ  фосфор  көп  мөшері  кездеседі,  мэселен, 
топырақтагы мөлшері барлык фосфорлык кордың 28-85% құрай ды. 
Өсімдіктер  тек  бейорганикалық  фосфорды  сіңіре  алатындықтан, 
органикалык  фосфордың  ыдырауы  жогаргы  сатылы  өсшдіктер 
үшін  маңызды.  Шамамен  топырактагы  фосфордың  20-25% 
өсімдіктер сіңіре  алмайды, осы  жагдаймен топырақка минералды 
фосфордың көп мөлшерін себу негізделген. Фосфордың бір бөлігі 
жуылып  кетеді,  ал  көп  бөлігі  өсімдіктер  сіңіре  алмайтын  ерімей- 
тін күйге айналады. Нәтижесінде, фосфор жинақталып топырақты 
ластап,  сонымен  катар  өсімдіктер  бұл  күйдегі  фосфорды  игере 
алмайтындықтан фосфор жетіспеушілігі туындайды.
Топырактагы  фосфордың  ыдырауы  үшін  фосфобакте- 
рин  бактериялык  тыңайткышы  колданылады.  Бұл  кезекте 
Bacillus  megaterium
  споратүзуші  бактериясы  фосфоорганикалык 
қосылыстарды өсімдік игере алатын күйге айналдырады.

жүктеу/скачать 17,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: