Биотехнология

шттмт
3 
"Зр

Қ.Х. Әлмағамбетов
БИОТЕХНОЛОГИЯ
НЕГІЗДЕРІ
Астана,  2007

БКК 30.16 
Ә 54
а
ш
ъ
о
Пікір жазгандар: б.ғ.д.,  проф.  А.А.  Жұбанова,  б.ғ.д.,  проф. 
Г.Ж. Уәлиханова, б.ғ.д., проф. А.Т. Иващенко, б.ғ.д., проф. С.А. Әбиев, 
б.ғ.д. К.Ж. Жамбакин.
Кітапты  аударуға  және  басылымға  шығаруға  дайындауда, 
бағаланбайтын  көмек  көрсеткендері  үшін  менің  әріптестерім 
б.ғ.к.  Мұхамеджанов  К.М.,  м.ғ.к.  Бүркітбаева  С.С.,  м.ғ.к.,  доцент 
Гурцкая Г.М. алғысымды білдіремін.
Әл мағамбетов Қ.Х.
€  54  Биотехнология негіздері: Астана, 2007. - 204 бет.
Кітап биотехнологияның үш саласының жалпы мәліметтерінен 
қуралган -  микробтар, өсімдіктер және жануарлар агзасы.
Биотехнология  аймагында  жүмыс  істейтін мамандар  үшін, 
студенттер, аспиранттар, оқытушылар.
І8ВМ 9965-21-375-5
1911000000
00(05)-07
БКК 30.16
ІЗВЫ 9965-21-375-5
Әлмағамбетов Қ.Х., 2007 
ҚР БҒМ ҮБО Республикалық 
микроорганизмдер коллекциясы

I.  КІРІСПЕ
Биотехнология  ілгерілі  ғылыми-техниканың  қарқынды 
дамып  келе  жатқан  багытгарына  жатады.  Оның  негізгі  ірге- 
тас  бөлігі  болып,  жасушалық  және  молекулярлық  биология, 
жасушалық  және  генетикалық  инженерия,  микробиология 
және  биохимия  болып  табылады.  Биотехнологиялық  өнді- 
рісті, қазіргі заманның қорындағы дамыған инженерлік техно- 
логияның  алғашқы  биотехнологиялық  қолданбалы  бөлімін 
аламыз.
Биотехнология  өндірістің  қадамы  деп,  көптеген  салала- 
рында  фармацевтика  және  медицина,  жеңіл  және  тағам 
өнеркәсібінде,  өсімдік  шаруашылығында,  ветеринарияда 
және  мал  шаруашылығында,  экологияда  және  тау-кен  өнді- 
рісінде  және  т.б.  өз  қажеттілігін  тапты.
Селекцияның  қалыптасқан  әдістеріне  негізделген  класси- 
калық  биотехнология  өзінің  алдыңғы  қатарлы  қағидаларын 
қалыптаспаған  биотехнология  -  рекомбинантты  ДНҚ техно- 
логиясының  ғылыми  зерттеулерінің  тәжірибелік  жұмыста- 
рьша жол  берді.  Ғылым әлемінде күнделікгі терминдер больш -  
трансгенді  өсімдіктер,  трансгенді  жануарлар,  генетикалық 
түрленген  микроорганизмдер  қалыптасты.
Биотехнологиялық  жүмыстарды  коммерциализациялау 
едәуір миллиардтаған  қаржылық пайда әкеледі.  Мемлекеттің 
экономикалық  өсуінде  салмақты  алғы  шартын  жасайды.
Биотехнологиялық  ғылымның  дамуы,  оның  қалыптасқан 
және  дәлелденген  тәжірибелік  негіздері  осы  пән  бойынша 
білімдік бағдарламаларды толықтырады.  Бүл монографиялар,
3

оқулықтар  және  ауыл  шаруашылық  биотехнологиясына
арналған  нұсқаулар,  өндірістік  биотехнология,  экологиялык
биотехнология  және  т.б.  Сонымен  қатар,  биотехнология
негіздерін  түсінгісі  келгендерге,  бүл  саланың  казірп  күнгі
білім  жолын  қамтуы  қиынға  түседі.
Кітапта  биопродуценттің  — барлық  үш  объектісін  қамти
отырып  (объект,  оны  қүру  әдістері,  объектіні  қолдану  мен
типтік  биотехнология  үдерістерін,  биотехнологиялык  өнім- 
дер), ретімен қоюға мүмкіндіктер жасалған (микробтың, өсім- 
дік текті және жануар текті жасушалар) және белгілі мәлімет- 
тердің  баяндалуы  жасалған.

II.  БИОТЕХНОЛОГИЯ  ДАМУЫНЫҢ  НЕГІЗГІ 
БАҒЫТТАРЫ  ЖӘНЕ  АНЫҚТАМАСЫ
Биотехнологияны,  оның даму тарнхы  мен  жеке  өндірістік 
технология  ретінде,  биологиялық  ғылымның  өзіндік  бағыты 
ретінде  қалыптастыруымен  байланыстыра  қарау  керек. 
Биотехнологияны,  оның негізгі  позиңиясымен,  және осы  пән 
объектісінің  позициясымен  қарау  керек.  Биотехнологияның 
негізгі  объектісі  болып  тірі  жасушалар,  атап  айтқанда  жануар, 
өсімдік  жасушалары  текті  және  микробтар  немесе  олардың 
биологиялық  активті  метаболиттері,  шаруашьшықтағы  бағалы 
жануарлардың түрлері  және  өсімдік  сұрыптары  болып  табы-
лады.
Алгаш  рет  биотехнология  термині  1917  жылы  К.  Эреки 
шошқаларды  қантты  қызылшасымен  қоректендіру  кезінде, 
олардың  өнімдерінің  жоғарылауы,  жасалған  жұмыстарының 
нәтижесінде  берілген.  Ол:  "Биотехнология  — бұл  шикізат 
материалдарынан,  жануарлар  организмдерінің  көмегімен 
әртүрлі  өнімдерді  өндірумен  жұретін  жұмыстардың  барлық
тұрі"  -  деп  жазды.
Жаратылыстану -  техникалық ғылымның,  биотехнология- 
лық ғылымның, биологиялық ғылымның, жасуша биохимиясы 
мен  генетикасының  даму  барысында  биологиялық  объекті- 
лерді  қолдана  отырып,  технология  жетілді,  кұрделенді  және 
кеңейді,  өндірістік  масштабта  (сұт,  спирт  зауыттарда,  тері- 
былғары мекемелері және т.б.) мамандандырылған өндірістер 
пайда  болды,  жасушалық  инженериядағы  жетістіктер  негі- 
зінде  жасуша  дақылдарын  қолданумен  жаңа  технологиялар 
өңделеді.  Әрине,  тарихи  жоспарда,  биотехнологияның  даму 
барысында  биотехнология  ғьшым  ретінде,  мәнін  анықтауда 
толықтырулар және тиісті  өзгерістер әрдайым болып тұрады.
Сондықтан,  уақыт  келе  биотехнологиялық  өндірістердің 
өндіріс  масштабында  пайда  болуы,  биотехнология  ғылымы 
ретінде  өндіріс  әдістері  мен  технологияларын,  жануарлар, 
өсімдіктер  мен  микроорганизмдерді  қолдану  мен  ауыл 
шаруашылық  және  басқа  да  өнімдерді  тасымалдау,  сақтау 
және  қайта  өңдеуден  анықтама  береді.
5

Өткен  ғасырдың  80-шы  жылдарында  Еуропалық  биотех- 
нологиялық  федерация  биотехнологияны  тіндік  дакылдар 
мен  микроорганизмдердің  пайдалы  жақтарын  өндірістік 
қолдану үшін биохимиялық, микробиологиялық және химия- 
лық  технологияларды  біріктіріп  қолдану  ретінде  анықтады.
Ол  биотехнологияны  биологиялық,  химиялык  және  тех- 
никалық  ғылымдардың  арасында  туындаған  ілгерілемелі 
ғылыми-техникалық  пәнаралық  саласы  ретінде,  технология- 
лық  үдерістерде  микроорганизмдерді,  жасуша  дақьшы  және 
тіндік  дақылды  қолданумен  биохимия,  микробиология, 
молекулярлық  биология  және  қолданбалы  ғылымдар  сала- 
сында, білімдерді интеграциялау ретінде қарады.  Биогехнология- 
лық үдерісгер тірі материяньщ кез-келген деңгейінде қолданьшады: 
жасушалық, ағзалық-тіндік, организмдік, популяциялық, био- 
ценоздық.
Нәтижесінде тірі жасушаның биохимиясы мен генетикасы 
туралы білім негізіндегі  биотехнологиядан,  адам өміріне  қажеггі 
шығу тегі  әртүрлі  текгі  (жануар,  өсімдік  және  микробты)  тірі 
жасушалардан  әртүрлі  әнімдерді  алу  технологиясы  ретінде 
үсынады.  Молекулярлық биология мен генетикалық инженерия- 
ньщ әрі қарай дамуы терминологияға мьшаларды алып келеді:
-   Биотехнология  -   халық  шаруашылығында  пайдалы, 
сондай-ақ  медицинаға  биологиялық  агенттердің -   микроорга- 
низмдер,  вирустар,  өсімдік  және  жануарлар  жасушаларының 
көмегімен,  сондай-ақ  жасуша  қүрамдарының  және  жасуша- 
дан  тыс  заттардың  көмегімен  мақсатты  өнімдерді  меңгеру- 
мен  алу.
-  Биотехнология -  бүл берілген қасиеттерімен жануарлар- 
дың,  өсімдіктердің  жасушалары  және  тін  дақылдарының, 
микроорганизмдердің  жоғары  тиімді  түрлерін  алу  негізін 
биологиялық  үдерістер  мен  агенттерді  өндірісте  қолдану.
-   Биотехнология  -   бүл  пайдалы-шаруашылық  мақсатта, 
медициналық тәжірибе үшін,  экологияны жақсарту және т.б. 
үшін  продуцент есебінде жануарлар,  өсімдіктер және микро- 
организмдерді  қолданумен,  технологиялық  үдерістердің
туындауымен,  жетілдіруімен  оаиланысты  ғылым.
6

Сонымен  биотехнологияны  халық шаруашылығьша қажетгі 
өнімдерді  (дәрі-дәрмектерді,  реактивтерді,  өсімдіктерді  қорғау 
заттар,  бактериялық  тыңайтқыштарды,  қоректендіргіш  дәм- 
деуіштерді  және  т.б.)  алу  үшін  аппаратурамен,  технология- 
мен және үдерістермен айналысатын немесе микроорганизм- 
дер, соның  ішінде вирустар, тіндік және өсімдік жасушалары 
немесе олардың  құрамындағылар  мен қалдықтарды тоқырау- 
мен  айналысатын  пән  ретінде  қарастыруға  болады.
Биология саласында жаңа ғылыми бағыт қалыптасуы, ген- 
дік  инженерияда  қызметтік  белсенді  генетикалық  қүрылым 
рекомбинантты  ДНК-ны  іп 
у і і г о
 
қүрастыру,  аталық-аналық 
жасушасының табиғи генотипін тиісті фенотиптік қасиетімен 
түрленуленген  өзгеруі,  ОВ  40  вирустың  ДНК  фрагментінен 
және  Е.соіі  галактозды  оперонымен  д.\&аІ  лямбда  бактерио- 
фагынан  тұратын  алғашқы  рекомбинантты  ДНК-ны  құру 
(Берг,  1972)  дәстүрлі  емес  биотехнология  -   молекулярлық 
биотехнология,  рекомбинантты  ДНК  биотехнологиясының 
бастамасы  болды.  Сондықтан,  генді  инженерия  жаңа  био- 
технологияның  ядросы  ретінде  молекулярлық  биологияның, 
молекулярлық  генетиканың  тікелей  үрпағы  деп  мойындау 
керек, ал дәстүрлі биотехнологияның негізі -  микробиология, 
микробиологиялық  өндіріс.
Әрине,  биотехнологияға  ғылыми  пән  ретінде  анықтама 
бергенде,  оның  міндеттері  мен  мақсаттарында  салалы  бояу- 
лар,  ауыл  шаруашылық  биотехнологиясы,  экологиялық  био- 
технологиясы,  өндірістік  биотехнологиясы  және  басқа  да 
бағыттар  болуы  мүмкін.
"Биология мен биотехнология" сөздері, "био" және "техно- 
логия"  болып  ажыратылады.  Биология  да  және  биотехноло- 
гия  да  тірі  обьектімен  жұмыс  істейді,  бірақ  олардың  тіріге 
деген  ыңғайы  немесе  көз-қарасы  әртүрлі.  Биотехнология 
тіріні  тек  танымдық  қызығушылықпен  оқытпайды,  ол  тірі 
объектіні адамға қажетгі өнімдерді өндіру үшін, жүмыс істеуге 
мойын  ұсындыргысы  келеді.  1928  жылы  биотехнологияның 
көркеюіне  таң  қала  отырып,  Д.Ж.  Холдейн  "Неге  өзімізге 
химиялық  қосылыстарды  жасау еңбегін  алуымыз  керек,  егер 
оны  бізге  микроб  жасаса?"  деген  болатын.
7

Биотехнология  қазіргі  инженерлік  технология  мен  аппа- 
ратураларды  қолдана  отырып,  биологиялық  бірнеше  пәндер 
негізінде  қаланған  биологиялық,  химиялық  және  техноло- 
гиялық  ғылымдар  негізінде  қалыптасқан.  Биотехнология 
дамуының  қалыптасуына-ферментационды  технология  және 
инженерлік энзимология, гендік инженерия және молекуляр- 
лық  биология,  генетика  саласындағы  жетістіктер,  тірі  жасу- 
шаның биохимиясы және физиологиялық қалыптасқан білімі, 
биологиялық  ғылымның  бір  буыны,  яғни  негізгі  бұтағы,  т.б.
Шынында да,  биотехнология ғылыми  пән және  өндірістік 
технология  есебінде  тірі  жасушаның  биоөндіргіштік  белсен- 
ділігін  зерттеуге,  сапалы  өндірушілік  қабілеті  бар  және 
әртүрлі  салаларда:  ауыл  шаруашылығында,  фармацевтикада, 
тағам  өнеркәсібінде,  биоэнергетикада,  қоршаған  орта  реме- 
диациясында,  биоэлектроникада,  тағы  басқаларда  қолданы- 
латын  жаңа объектілерді  қүрып,  жетілдіру  мақсатына  арналған 
жүмысы  бойынша  үлкен  көңіл  бөлінеді.  Ғылымның  әртүрлі 
саласындағы  жетістіктер  биотехнологияда  қолданылады 
(1-сурет).
Биотехнология  жоғары  технологиялардың  қазіргі  саласы 
есебінде,  оның  тірі  организмдер  мен  биологиялық  үдеріс- 
терді қүрайды және өртүрлі өзіндік ғылыми бағыттар бойын- 
ша  дамиды:  ауыл  шаруашылық,  өнеркәсіптік,  экологиялық, 
молекулярлық,  биотехнологиялық,  иммунобиотехнология- 
лық  жөне  т.б.
Ауыл  шаруашылықтық  биотехнология
Бүл  бағыт  өсімдік  және  мал  шаруашылығын,  ветерина- 
рияны  қамтиды.  Селекцияда  түрақтылыққа,  сапасына  және 
нәтижелілігіне  қолданылатын  дәрумендер,  минералды  эле- 
менттер,  майлар,  көмірсулар,  ақуыз  қүрамынан  қалыптас- 
тырылған ауыл шаруашылық дақылдарды бөлу,  олар жасуша 
биотехнологиясында және өсімдік жасушасының тотипотент- 
тігі,  клоналді  микрокөбеюге және өсімдік шаруашылығының 
саласында тез арада жаңа бағыттарды табу; вирустардан өсім- 
діктердің  сауығуы;  өсімдік  текті  жем  ақуыздарын  және  био- 
логиялық  белсенді  заттарды  алу;  бағалы  генотиптердің  сақ-
8

М
о
л
ек
у
л
я
р
л
ы
қ
 
М
и
к
р
о-
 
Б
и
о
х
и
м
и
я 
Г
ен
ет
и
к
а 
Х
и
м
и
я
л
ы
қ
 
Ж
а
су
ш
а
л
ь
щ
 
би
ол
ог
и
я
 
би
ол
ог
и
я
 
и
н
ж
ен
ер
и
я
 
б
и
о
л
о
ги
я
9
1
-с
у
р
ет
. 
Б
и
о
т
ех
н
о
л
о
ги
я
 
к
өп
те
ге
н
 
ғы
лы
м
 
ай
м
ағ
ы
н
ы
ң
 
жет
ілд
іру
інде
 
қ
ол
да
н
ы
л
ад
ы
 
ж
ә
н
е
 
к
ом
м
ер
ц
и
я
л
ы
қ
 
өн
ім
де
р
 
м
ен
 
әд
іс
т
ер
д
ің
 
тү
р
-т
үр
ін
 
к
ең
ін
ен
 
қ
ұр
ау
ға
 
м
үм
к
ін
д
ік
 
б
е
р
е
д
і.

талуы;  ауыр  металдарға,  фитопатогендерге,  төмен  темпера-
#
тураға,  түздануға,  кебуге тұрақты,  селекцнядағы  генді-инже- 
нериялық  технологиядағы  өсімдіктердің  жаңа  сұрыптары 
мен бағытын  беретін,  изоляцияланған жасушаларды  қолдану. 
Түйнекті  микроорганизмдердің  дамытылуында  тиімділігін 
жоғарылату  үшін  қолданылады;  жемнің  биологиялық  кон- 
сервіленуі.
Мал  шаруашылығында  жасушалық  биотехнологияны, 
эмбрион  трансплантациясын  қолдану,  шаруашьшық  бағалық 
қасиетін жоғарьшатуға мүмкіндік береді: өсу және күндылық, 
инфекцияға түрақтьшық, сауылымның жоғарылауы; рекомби- 
нантты  ДНК  -   технология  жолымен  трансгенді  жануарлар 
сүтімен  (адамның  сарысулық  альбумині,  антигемофильді 
фактор,  антитрипсин,  урокиназа,  химозин  және  т.б.)  биоло- 
гиялық  белсенді  заттарды  алады;  сонымен  қатар  қоректік 
ақуыздарды,  алмастырылмайтын  амин  қышқылдарын,  дәру- 
мендерді,  антибиотиктерді  алу  маңызды,  олар  ауыл  шаруа- 
шылық  малдарының  рационын  толықтырады.
Маңызды  міндет  — ауыл  шаруашылығында  химизация 
заттарын,  пестициттерді  қолдануды  азайту,  бактериалды тыңайт- 
қыштарды,  микробтық  инсектициттерді  қолдануды  кеңейту; 
моноклоналды  антидене  негізінде  диагностикумдермен  генді- 
инженериялық  вакциналарды  жасау.
Медициналық  биотехнология
Биотехнологияның  даму  тарихының  негізгі  кезеңдерінің 
бірі  -   бүл  антибиотиктердің  ашылуы,  оларды  зертханалық 
жагдайда алу және өндірістік масштабта өндірілу кезеңі  бол- 
ды.  Қазіргі  уақытта  денсаулық  сақтаудың  алғашқы  мақсаты 
болып,  жаңа  антибиотиктердің,  әсіресе  табиғи  қасиеті  бар 
антибиотиктерді,  сонымен  қатар,  тағам  өнеркәсібінде  және 
ветеринарияда  өндіріп  қолдану.  Мәнісінде,  антибиотиктер 
фармпрепараттарды  түтынуында  және  биотехнологиялық 
өндірілу  көлемінде  ең  үлкен  класс  болып  саналады.
Қазіргі  медицинада  гормональды  препараттар  (инсулин, 
соматотропин  және  т.б.),  биологияльщ  активті  заттар  (интер- 
лейкиндер,  интерферондар,  қан  плазминогенінің  белсендір-
10

гіші,  антигемофильді  фактор  жәие т.б.),  генді  инженериялық 
вакциналар  (суббірліктік,  пептидтік,  "векторлық"),  монокло- 
налды  антиденелер  негізінде  диагностикумдар,  нуклеин 
қышқылдарын  анықтау  үшін  тест-жүйелері  және  т.б.
Фитопрепараттар  (алкалоидтар,  гликозидтер,  стероидтар, 
эфирлік  майлар  және  т.б.),  микробтық  ферменттерді  (стреп- 
токиназа,  урокиназа,  супероксиддисмутаза,  әртүрлі  амилаза- 
лар  және  протеазалар),  полидекстрандарды  қолдануы  және 
өндірілуі  кеңеюде.
Экологиялың  биотехнология
Қоршаған ортаның экологиялық күйі -  бүл әрбір мемлекет, 
бүкіл  адам,  қоғам  үшін  түрақты  үдемелі  мәселе.  Топырақ- 
тың,  судың  және  ауаның  ксенобиотиктермен,  химиялық 
заттармен,  сондай-ақ  улы  қосылыстармен,  ауыр  металдар- 
мен,  пестицидтермен,  коммуналдық  қалдықтармен  ластану 
қарқындылығын, биологиялық технология көмегін  пайдалана 
отырып  тоқтатуға  болады.
Қоршаған  ортада  микроорганизмдердің  барлық  жерде 
болуы  және  олардың  үлкен  катаболизмдік  потенциалының 
әсерінен,  биосфераға  түскен  кез  келген  қосылыс  түгелдей 
минералданады  деп  болжайтын  (микробиологиялық  үміттену) 
гипотеза,  табиғатгағы  заттар  айналысындағы  микроорганизм- 
дердің негізгі шешуші ролінен шығады.  Өкінішке орай,  шын- 
дығында  қоршаған  ортаның  антропогендік  ластану  динами- 
касы,  микроорганизмдердің пайдаланылуына қарағанда  басы- 
мырақ  болады.
Егер  су  қоймаларының  және  топырақтың,  ірі  мегаполис- 
тердің  газдалуы,  сүйық  және  қатты  қалдықтардың  көп  мөл- 
шерде  қалыптасуы  әр  қилы  болса,  онда табиғатта генофонд- 
тың  жеткіліксіздігі,  көптеген  биологиялық  тапшылықтар  аз 
көрініс  табады,  бірақ  сонда да  маңыздылығы  іргелі.
Сондықтан, экологиялық биотехнологияның негізгі бағыт- 
тары  деп  санауға  болады:  өсімдік  шаруашылығында,  мал 
шаруашылығында  және  басқа  салаларда  жасанды  заттардың 
орнына  биопрепараттарды  қолдану  көлемі  мен  спектрінің 
кеңеюі;  ластайтын  элементгерді  (пестицидгер,  ауыр  металдар,
11

мұнай  және  мұнай  өнімдерін)  бұзу  және  активті  бөлш  алу 
жолымен  қоршаған  ортаны  ремедиациялау;  қатгы  коммуналды 
қалдықтарды,  тұрып  қалған  сулардың  тұнбасын  пайдалану; 
топырақ  гумусын,  құрамын  қалыпқа  келтіру,  нитрификация- 
лау, су құбырларын өңдеу жолдарымен және адам денсаулы- 
ғына,  жануарларға  және  өсімдіктерге  қауіпсіз  биологиялық 
технологияларды  өндірісте  қолдану.
9
Бағалы жануарлар,  өсімдіктер және  микроорганизмдердщ 
генофондын, биогеоценоздың бұзылған экологиясын қалпына 
келтіруде,  биотехнологиялық  амалдарды  қолдану  жолымен 
сақтау.
Өндірістік  биотехнология
Халық  шаруашылығының  әртүрлі  салаларын  қамтиды, 
өндірістік  технологияның  басты  буыны  болып,  өндірістік 
микробиология табылады,  себебі  ірі  биотехнологиялық  өнді- 
ріс  негізінде  микробиологиялық  үдерістер  жатыр.  Бүл  өнді- 
рістік  масштабта  микробтық  аминқышқылдарды,  антибио- 
тиктерді,  ферменттерді  алу,  инсектицидтер  мен  тыңайтқыш- 
гар  ретінде  микробты  оиомассаларды  өндіру,  қоректік  ақуыз- 
дарды,  этанол,  биогаз,  дәрумендер,  органикалық  қышқыл- 
дарды,  полисахаридтерді  өндіру,  рекомбинантты  ДНК  тех- 
нологиясы негізінде биологиялық белсенді заттарды, гормон- 
дарды,  адам  ақуыздарын  алу.
Өндірістік  биотехнологияның  өзі  де тау  металлургиясында 
орын  алады.  Бүл  микроорганизмдер  және  ферменттердің 
көмегімен  металдарды  ерітілген  күйде  минералды  концен- 
траттар,  кендерден  бөліп  алуға көмек беретін  металдар  (микро- 
биологиялық  гидрометаллургия,  металдарды  бактериалды 
сілтілеу)  биотехнологиясы.  Мысалға,  металдардың  сульфид- 
терін  ерітілген  сульфатқа  айналдыру  жолы.
Мүнай  өндіру  саласында  балластты  көмірсутек-парафинді 
(балауызды)  ыдырататын,  мүнайды  сүйылтатын  және  жер 
бетінде  оның  алынуын  жеңілдететін  микроорганизмдерді 
қолдану.  Микроорганизмдер -  мүнай  ыдыратушылары,  мұнай 
өнімдерімен ластанған топырақгы және су қоймаларьш тазартуға 
қолданылады.  Қатты  қалдықтардан  биогазды  (метан)  алуда
12

дамудың  нағыз  болашағы  болып  табылады,  әсіресе  мұнай 
өнімдерінің  жетіспеушілігінің  үдеуін  есептесек.
Тагам және жеңіл өнеркәсіпте биотехнологияның озіндік 
бағыттары  бар:  нан  пісіру,  ірімшік  дайындау,  сыра  қайнату, 
шараптар  мен  шырындар  дайындау,  жүн  өнімдерін  тазалау, 
тері  илеу  және  т.б.
Биоэлектроника  -  бұл  ақпаратгық  технология  аймағында, 
өлшеуіш-бақылайтын  датчиктерді,  сенсорлар  ретінде  био- 
логиялық  жүйелерді  қолдану.
Инженерлік  энзимологиямен  қатар,  (биотехнологияда 
ферменттерді  алу  мен  қолдану),  протоинженерия,  (генетика- 
лық  деңгейде  табиғи  ақуыздар  қасиетінің  өзгеру  техноло- 
гиясы,  жаңа  ақуыздарды  алу),  қарқынды  дамуда.
Иммундық  биотехнология
Инфекциялық  емес,  сонымен  қатар  инфекциялық  ауру- 
ларды  емдеу және диагностикалау,  алдын  алу үшін  көп  мөл- 
шерде  иммунопрепараттарды  бөліп  алу  қажеттілігі  иммун- 
дық  биотехнологияның  дамуымен  тығыз  байланысты.
Иммундық  препараттар:  диагностикумдар,  вакциналар, 
иммундық сарысулар және моноклоналды антиденелердің кең 
спектрлерін  жасау  және  өндіруге  міндетті.
Вакциналар иммунопрофилактика үшіқ  кейде емдеу үшін 
қолданылады,  себебі  олар  белсенді,  жасанды  иммунитетті 
қалыптастырады.
Диагностикумдар  -   иммуно-ферменттік  талдамаларда 
аурулардың  серологиялық  диагностикасы  үшін,  комплемент 
байланыстыру  реакциясьшда,  басқа да  иммунологиялық  реак- 
цияларда  қажет.
Иммундық  сарысулар  инфекциялық  аурулардың  диагнос- 
тикасына  керек.  Сондай  ақ,  олар  емдік  мақсатта  жасанды 
пассивті  иммунитетті  жасау  үшін  қолданылады.
Биотехнология  адам  денсаулыгын  сақтауда  және  ныгай- 
туда,  қориіаган  орта  ремедиациясы  ж әне  табигаттың 
экологиялық  тепе-теңдігін  үстап  туруда  өте маңызды.