Тіршілік қауіпсіздігі және еңбек қорғау

78 

- электр тогы соғу қаупі; 

- жоғары жиілікті электромагниттік сәулелену қаупі; 

- әлсіз жарықтану; 

- желдетудің дұрыс еместігі; 

- дұрыс емес микроклимат; 

- зиянды заттардың қауіпті концентрациясы. 

Бұл  стандарт  микроклиматтың  көрсеткіштеріне  жалпы  санитарлы  –

гигиеналық талаптарды және жұмыс зонасындағы ауаның құрамында қауіпті 

заттардың болу талаптары, жұмыс орнының орналасуынан тәуелсіз болады. 

Микроклиматты сипаттайтын көрсеткіштер: 

- ауаның температурасы; 

- ауаның шартты ылғалдылығы; 

- ауа қозғалысының жылдамдығы; 

- жылулық таратудың интенсивтілігі. 

Жұмыс 

орнының 

микроклиматы 

СП 

«Өндірістік 

бөлменің 

микроклиматы» талаптарына қарай жасаймыз. 

 

4.1 кесте − Бөлменің оптималды микроклимат нормасы 

Жыл  

Мезгілі 

Жұмыс 

категориясы 

Ауаның 

температурасы 

°С 

Ауаның 

салыстырсалы 

ылғалдылығы, 

% 

Ауаның  қозғалу 

жылдамдылығы, 

м/с 

Суық 

Жеңіл – 1а 

Жеңіл – 16 

22-24 

21-23 

40-60 

40-60 

0,1 

0,1 

Жылы 

Жеңіл – 1а 

Жеңіл − 16 

23-25 

22-24 

40-60 

40-60 

0,1 

0,2 

 

1а  категориясына  отырып  және  энергияны  жұмсау  мөлшері  120  кДж/ч 

дейінгі  физикалық  күшті  талап  етпейтін  жұмыстар,  ал  16  категориясына 

отыратын, тұрып тұратын мен жүретін, және энергияны жұмсау мөлшері 120 

кДж/ч мен 150 кДж/ч арасындағы физикалық күш кететін жұмыстар жатады. 

Қолданылатын аппаратура: 



 

1 дербес компьютер (Intel inside i3 2600, DDR3 16 Гб, HDD 2Tb, Win7 

pro); 



 

1 монитор: LG 231T1LSB, диагоналі 23 дюйм; 



 

Габариттері  1200  x  550  x  110  мм  болатын  компьютерге  арналған  1 

үстел; 



 

1 орындық zeta Н-1113; 



 

қуаты 1200 W болатын 1 үздіксіз қоректендіргіш көзі; 

79 



 

1 IP-телефон Cisco Unified IP Phone 7970G; 



 

1 МФУ Panasonic KX-MB2051. 

 

1  −  шкаф;  2  −  бөлмеге  кіретін  есік;  3  −  гермозонаның  есігі;  4  − 

жұмысшы  үстелі;  5  −  МФУ;  6  −  үздіксіз  қоректендіргіш  көзі;  7  −  жұмысшы 

орындығы; 8 − дербес компьютер; 9 − IP-телефон; 10 − терезе. 

4.2 сурет – Инженердің жұмыс орнының жобасы  

Микроклиматтың  күйін  қадағалау  операторлық  бөлменің  қолайлы 

жағдайын орнатуға көмектеседі. Ал жұмыс орнының қолайлы жағдайларында 

адамдардың  жұмыс  істеу  қабілеттері  жақсарады,  жұмысшылардың  ауруға 

шалдығуы  азаяды  сонымен  қатар  еңбек  өндірісі  артады.  Сондықтан 

инженердің шаршауы мен күш салуын арттырмау үшін өнеркәсіптік комфорт 

жағдайын ұйымдастырамыз. 

Инженердің  жұмысы  компьютермен  байланысты  болуы  мен  бір 

жарықтық  нысаннан  басқа  жарықтық  нысанына  көзді  ауыстырғанда,  осы 

заттарды  ажырату  үшін  адамның  көзі  жиі  бейімделуі  қажет  сондықтан, 

адамның  көру  қабілеттелігіне,  яғни  еңбек  өнімділігіне,  сапасына  әсер  ететін 

бөлмедегі  жарықтың  дұрыс  ұйымдастырылуы  маңызы  зор.  Сол  үшін 

жарықтандыруды  жобалағанда  көру  өрісінде  жарықтардың  күрт  өзгеруін 

болдырмауға тырысады.  

Мұндай талаптардың барлығын толықтай орындау үшін және бөлмедегі 

табиғи  жарықтың  жеткіліксіз  болуын  ескеріп,  мен  жасанды  жарықтың 

ұйымдастылуын қарастырдым. 

80 

Адамның  өміртіршілігіне  қажетті  микроклимат  пен  қоршаған  ортаның 

оптималды параметрлерін қамтамасыз ету әдістер мен құралдардың кеңейген 

комплексі  көмегімен  іске  асырылады.  Тазалық  пен  қалыпты  микроклиматты 

қамтамасыз ететін ең перспективті  құралы кондиционерлеу болып табылады, 

яғни өндірістік бөлмеде желдету құрылғылары арқылы жасанды микроклимат 

тудыру.  Кондиционерді  орнату  алдында  арнайы  есептеулер  жүргізу  керек. 

Сол  есептеулердің  қорытындысымен  сипаттамасы  және  талаптарына  сай 

кондиционер таңдалады. Бөлмені кондиционерлеу жүйесін есептеу бөлімінде 

келтірілген. 

4.2 Операторлық бөлмедегі жасанды жарықты есептеу 

Жасанды  жарықтандыруды  есептеу  үшін  жарық  ағынының  пайдалану 

коэффициентін  қолдану  әдісін  қолданамын.  Пайдалану  коэффициентін 

қолдану  әдісі  үлкен  көлеңке  түсіретін  заттар  болмаған  жағдайдағы  біркелкі 

горизонталь беттердегі жарықтандыруды есептеуге арналған. Бұл әдіс арқылы 



  коэффициентінің  мәні  анықталады.  Ол  есептелінетін  бетке  түсетін  жарық 

ағынының  жарықтандыру  құралының  толық  ағынына  қатынасы  болып 

табылады.  

Операторлық бөлменің өлшемдерін ұзындығы 10 м, ені 6 м және биіктігі 

3,2  м,  еденнен  жұмыс  орнына  дейінгі  биіктігі  h

p

  =  0.8  м  деп  алдым.  Бірақ 

жарықтандыруды есептеу үшін келесі параметрлерді қажет: 



 

шағылу коэффициенттері: 



төбе 

= 70%; 



 



қабырға 

 = 50%; 



 



еден 

= 30%; 



 

жарықтандырудың бірқалыпсыздық коэффициенті: λ = 1,1 ÷ 1,2. 

Нормаланған  жарық  қабырғалары,  төбесі  әктелген,  терезелері 

жабылмаған  бөлме  үшін  Е=150  лк.  Жарықтандыру  жүйесіне  люминесцентті 

ЛД шамдарын қолданамыз, оның қуаты  65 Вт, ал жарықтық ағыны 3750 лм. 

Таңдап алынған шырақ түрі – ЛД65, оның L

1

=1514 мм, L=1500 мм, диаметрі 

38 мм.  

Ілінудің  есептік  ұзындығын  анықтаймыз.  Жұмыс  орнының  еденнен 

биіктігі h

p

 = 0.6 м, ал шамның іліну биіктігі h

і

 = 0.2 м болғандықтан, ол келесі 

шамаға тең: 

 

     

б

    

 

   

 

  ,                                          (4.1) 

 

        –               м). 

 

Шырақтар  арасындағы  ең  қолайлы  қашықтық  төмендегі  өрнекпен 

анықталады: 

 

         ,                                                  (4.2) 

 

        

 

               м . 

81 

Бөлмеге 2 қатар  шырақ орнатамыз, қатарларының  ара  қашықтығы  3,12 

м, ал қабырға мен шырақтар арасындағы қашықтық 0.9 м. 

Бөлме индексін анықтаймыз: 

   

 

       

 ,                                                   (4.3) 

 

мұндағы: А – бөлме ұзындығы; 

                В – бөлменің ені. 

 

S = A 



 B = 10 ∙ 6 =60,  

 

   

  

          

      . 

 

Кесте бойынша қор коэффициенті К

қ

=1,5 

Қажетті шамдар санын анықтаймыз: 

 

   

   

 

    

   

л

  

  ,                                               (4.4) 

 

мұндағы Е – берілген жарықтық; 

К

қ

 – қор коэффициенті; 

S – бөлменің ауданы, м

2

; 

Z 

–  жарықтандырудың  бірқалыпсыздық  коэффициенті, 

Z=1,1÷1,2; 

n – шырақтағы шамдар саны; 

Ф

л

 – таңдылынған шамның жарық ағыны; 

η – қолдану коэффициенті (кестеден алынады). 

 

   

12

33

,

11

56

,

0

3120

2

1

,

1

60

5

,

1

400





 

 

 

 

 

 (шам). 

 

Әр  қатарға  2  шам  орнатылады,  олардың  арасындағы  қашықтық 

(шамның  ұзындығын  ескереміз)  1,172  м,  ал  қабырға  мен  шырақтар 

арасындағы қашықтық 0,9 м.  

ЛД65  типті  шамдар  қажетті  есептелінген  жарық  ағынын  (3750  лм) 

қамтамасыз  етеді.  Өзге  шамдарға  қарағанда  құрылымы  мен  сыртқы  көрінісі 

желінің номиналды кернеуіне (127-220В) және бөлме ішіндегі қоршаған орта 

шарттарын орындай алады. Бұл түрдегі шамның пайдалы әсер коэффициенті 

60% - ке тең. 

4.3 Кондиционерлеу жүйесін есептеу 

Байланыс  кәсiпорындарының  қызметкерлерi  үшiн  нормалы  шарттарды 

жасау  мақсатында  өндiрiстiк  микроклиматтың  нормасы  орнатылған. 

Микроклиматтың  санитарлық  нормалары  оңтайлы  және  қолжетімді  болып 

бөлінеді. 

82 

Оңтайлы  микроклимат  жағдайлары  –  жылу  реттеу  реакциясының 

күштеуінсіз климат параметрлерінің қосындысында адам ағзасына ұзақ және 

жүйелі  әсерінде  ағзаның  қалыпты  функционалдық  және  жылу  жағдайын 

қамтамассыз  етеді.  Олар  жылылық  сезімін  қамтамассыз  етеді  және  жұмыс 

қабілетін арттырады. 

Қолжетімді  микроклимат  жағдайлары  физиологиялық  бейімделу 

мүмкіндік шектерінен аспайтын, адамға ұзақ жүйелі әсер ететін микроклимат 

параметрлерімен  сипатталады.  Бұл  ретте  денсаулық  жағдайларының 

зақымдануы  немесе  бұзылуы  болмайдыү,  бірақ  қолайсыздау  жылулық 

сезінулер, көңіл күйдің нашарлауы және жұмыс қабілетінің төмендеуі мүмкін. 

Ең  көп  тараған  тұрғын  үйлерде  және  қоғамдық  ғимараттарда  жылу 

таралу  көрсеткіші  21  –  23  C,  ал  ең  оңтайлы  температура  –  22  C.  Қазақстан 

қоңыржай  климат  ауданына  жататындықтан  оңтайлы  температураға 

қойылатын талап 20 -22 С.  

Қоғамдық  және  өндіріс  орындарында  ауа  айналымын  қамтамасыз  ету 

ауаны  желдету,  жылыту  жүйелеріне  тәуелді  болады.  Жел  арқылы  жылыту 

желдетумен  қоса  бөлмедегі  ауа  айналымын  жақсартады,  ал  кондиционерлеу 

жүйесі  жазғы  ыстықта  және  қысқы  суықта  жағымды  ортаны  құруға 

көмектеседі.  Кондиционерлеу  жүйесінде  ауа  сууы,  жылуы,  ылғалдануы 

немесе кебуі, тазаруы (сүзгіден өтуі, иондалуы және т.б.) орындалады. Ауаны 

кондиционерлеудің  мақсаты  -  әрбір  адам  өз  денсаулық  жағдайына  және 

физиологиялық  ерекшеліктеріне  байланысты  өзінің  жақсы  және  ыңғайлы 

сезінуін қамтамасыз ету.  

Жұмыс орнында  қалыпты  микроклимат  пен  тазалықты қамтамасыз  ету 

үшін кондиционерлеу қолданылады, яғни желдетуші қондырғылар көмегімен 

бөлмеде  жасанды  микроклимат  құрылады.  Жасанды  микроклиматты  құру 

кезінде бөлме ішіне ГОСТ 12.1. 005-88 ССБТ ұсынысы бойынша сырттан таза 

ауа жіберілді. 

Еңбек  процесінде  адам  бірқатар  санмтарлық  және  гигиеналық 

факторлардың  әсеріне  ұшырайды,  олар  жағымсыз  жағдайларға  алып  келуі 

мүмкін. Өндіріс орнындағы микроклимат жұмысшыға айтарлықтай әсер етеді. 

Микроклиматтың  кейбір  көрсеткіштерінің  белгіленген  нормадан  ауытқуы 

жұмыс  қабілеттілігін  төмендетеді,  денсаулығын  нашарлатып,  жұмысшының 

ауруына  әкеледі.  Сондықтан  жұмыс  орнында  қалыпты  микроклимат  пен 

тазалықты  қамтамасыз  ету  үшін  кондиционерлеу  қолданылады,  яғни 

желдетуші қондырғылар көмегімен бөлмеде жасанды микроклимат құрылады. 

Микроклимат 

күйі 

өндірістік 

орындарда 

жұмыс 

шартын 

қанағаттандыруға,  өнімділікті  арттыруға,  еңбек  жағдайын  жақсартуға 

мүмкіндік береді. 

Өндірістік  бөлмелердің  метеожағдайлары  қорщаған  ортамен  ағзаның 

жылу  алмасуын  анықтайды.  Бұл  жағдайлар бөлмедегі  ауаның  қозғалысынан, 

сәулелік  жылудан,  температурадан,  салыстырмалы  ылғалдылықтан  тұрады. 

Салыстырмалы  ылғалдылық  пайызбен  анықталады  және  белгілі  бір 

температурадағы ылғалдылықты білдіреді.  

Ылғалдылық  –  әр  түрлі  нысандардағы  судың  немесе  будың  құрамы. 

83 

Дененің  ылғалдылығын  білдіретін  су  көлемі  тұрақты  емес,  ол  қоршаған 

ортаның  және  зат  табиғатына  тәуелді  болады.  Газтәріздес  денелердің 

ылғалдығы су буларының берілген температурадағы қысымына тәуелді және 

арнаулы приборлармен (гигрометр, психрометр) анықталады. 

Ауаның  абсолютті  ылғалдылығы  –  берілген  температурадағы  1 

 

 

 

ауаның құрамындағы граммен алынған су буының массасы. 

Артық жылу – бұл бөлмедегі  жылу беру мен қоршаған ортаға сыртқы 

бөгеттер арқылы жылу берудің айырмасы: 

 

Q

арт

 = Q

бөлме

 



 Q

от

 , Вт                                                   (4.5) 

 

мұндағы  Q

бөлме 

–  бөлменің  ауасына  кіретін  жылу  мөлшері,  Вт;  Q

от

  – 

сыртқы  бөгеттер  арқылы  қоршаған  ортаға  жылу    берілу 

(жылдың  жылы  мезгілінде  есептеулер  кезінде  нөлге  тең  деп 

алуға  болады), Вт. 

Q

бөлме

 

жылубөліну 

мөлшері 

көбінесе 

өндірістегі 

құрылғалардың  қуатына,  ондағы  жұмыс  істейтін  адамдар 

санына  және  терезеден  кіретін  күн  радиациясынан  бөлінетін 

жылуға байланысты болады: 

 

Q

бөлме

= Q

құр

 + Q

жар

+ Q

адам

 +Q

күн 

, Вт                                 (4.6) 

 

мұндағы Q

адам 



 жұмысшы қызметкерлерден бөлінетін жылу, Вт; 

Q

құр

 – өңдірістегі құрылғылардан бөлінетін жылу, Вт; 

Q

р

  –  күн  көзінен  түсетін  (күн  радиациясымен  кіретін)  жылу, 

Вт; 

Q

жар 

– жасанды жарықтану жүйесінен бөлінетін жылу, Вт. 

Өндірістік  құрылғылардан бөлінетін жылу мына қатынаспен табылады: 

 

 

  р

         

  р

    ,                                 (4.7) 

 

мұндағы  860  –  жылулық  эквивалент,  1  кВт/сағ,  яғни  1кВт/сағ  электр 

энергиясына эквивалентті жылу; 

Р

құр

 – жабдықтың тұтыну қуаты, кВт; 



 – бөлмеге жылудың өту коэффициенті.  

Бір компьютер үшін: 

 

 

  р

                                 (Вт). 

 

 =0,85  мәні  –  компьютер  құрылғысын  қолдынылуынан  жылу  бөліну 

қуаттылығының шығын мөлшері. 

Жарықтандырғыш қондырғылардан бөлінетін жылу: 

 

               

жар

       

жар

 ,                                                 (4.8) 

84 

 

мұндағы 



  –  жылуға  айналатын  энергия  мөлшерін  ескеретін 

коэффициент (люминесцентті шамдар үшін 



=0,5



0,6); 

N

жар 

–  бөлмедегі  жарықтандыру  қондырғыларының  қуаты  (4 

шам әрқайсысы 65 Вт). 

 

 

жар

                = 156 (Вт). 

 

Адамдардан бөлінетін жылуды мына формуламен  анықтаймыз: 

 

 

а а 

  К

ж

        

 

 ,                                       (4.9) 

 

мұндағы К

ж

 − жұмысшылар саны; 

(q-q

т

)− айқын жылу; 

q  −  берілген  жұмыс  категориясындағы  (I-III)  бір  адамнан 

бөлінетін жылу мөлшері, Вт; 

q

т

 – булануға кеткен жылу, Вт. 

Бөлмеде 

атқарылатын 

жұмыс 

жұмыстың 

I 

категориясына 

жататындықтан,  q=141  Вт,  q

т

  =  25  Вт.  Сонда  біздің  бөлмедегі  оператордан 

бөлінетін жылу мөлшері: 

 

 

а а 

                       (Вт). 

 

Күн радиациясымен келетін жылу мына қатынас бойынша табылады: 

 

 

күн

   

тер

            ,                                       (4.10) 

 

мұндағы  

 

тер

 – бір терезенің  ауданы, м

2

; 

m – бөлмедегі  терезелер саны; 

q  –  ауданы  1м

2 

әйнек  бетінен  бір  сағатта  түсетін  күн 

радиациясынан бөлінетін жылу, q=110 ккал/сағ; 

Барлық  қажетті  параметрлерді  қолданып,  күн  радиациясымен  келетін 

жылу мөлшерін табамыз: 

 

 

  н

                                     (Вт), 

 

Жылдың жылы мезгілін қарастырғандықтан, Q

от 

= 0. 

 

 

арт

   

б л е

                                    (Вт). 

 

Өндірістік  бөлмеден  артық  жылумен  Q

арт

  бірге  бір  сағат  ішінде 

шығаруға  қажетті  ауаның  саны  L  (м

3

/сағ)  мына  формула  бойынша 

анықталады: 

 

85 

   

 

арт

    

а а

  

а а

,                                                   (4.11) 

мұндағы С

ауа

 – құрғақ ауаның жылу сыйымдылығы, 0,278 Вт·сағ/кг·С

0

; 



t = t

ш

 – t

к

, °С; 

t

ш

 – бөлмеден шығатын ауаның температурасы, °С; 

t

к

 – бөлмеге кіретін ауаның температурасы, °С; 



ауа

  –  температураға  байланысты  анықталатын  шығатын 

ауаның  тығыздығы,  кг/м

3

  (есептеулер  кезінде  1,206  кг/м

3 

  деп 

қабылданады). 

Есептеулер  кезінде 



t  мәні  ауаның  жылу  кернеулілігіне  байланысты 

алынды. 

Қажетті ауа алмасуын (5.11) формула бойынша есептейміз: 

 

   

      

                   

          (м

3

/сағ). 

 

Бөлмедегі ауаалмасу мөлшері СНиП II-68-75 бойынша анықталады және 

келесі қатал талапты орындау шарт: 

 

L

қалыпты

=870>L=513,768 (м

3

/сағ). 

 

Кондиционер санын келесі формула арқылы анықтаймыз: 

 

   

 

 алы ты

 

 он 

 ,                                              (4.12) 

 

мұндағы: 

 



 кондиционер саны; 

 

 он 

 

–  кондиционер  өнімділігі,  м

3

/сағ  (таңдалынған 

кондиционер үшін 

 

 он 

      (м

3

/сағ). 

 

   

       

   

   . 

 

Жүргізілген  есептеулер  нәтижесінде  СНиП  ІІ-68-75  ұсынылатын 

талаптар  телекоммуникация  жабдықтары  үшін  бөлмедегі  микроклиматтың 

нормалы параметрлерін қамтамасыз ететіндігіне көз жеткіздік. 

4.4 Электр қауіпсіздігі 

Электр  қауіпсіздігі  -  адамдарды  электр  тоғының,  электр  доғасының, 

электрлі  магнит  өрісінің  және  статикалық  электрдің  зиянды  және  қауіпті 

әсерінен 

қорғанысын 

қамтамасыз 

ететін 

ұйымдастыру-техникалық 

шаралардың және құралдардың жүйесі. 

Жергілікті  электр  жарақаттары  электр  тогының  дене  ұлпалары  мен 

мүшелерін  зақымауы:  күюлер,  электр  таңбалары,  терінің  электр  металдануы 

және электроофтальмия (көздің қарығуы) болып табылады. 

Электр  күюі  адам  денесінен  елеулі  ток  мөлшері  өткенде  болады.  Ток 

86 

өткен  ұлпаларда  кез  келген  кедергілердегі  сияқты  жылудың  бір  шамасы  ток 

пен кернеуге пропорционал бөлінеді.үлкен ток мөлшерінде бұл жылу дененің 

температурасын  60-70

0

С  дейін  қыздырады,  бұл  жағдайда  белок  бүріледі  де 

күйік  пайда  болады.  Мұндай  күйіктер  денеге  терең  енеді  де  өте  ауыршаң 

болады  және  ұзақ  емдеуді  қажет  етеді,  ал  кейде  жартылай  немесе  толықтай 

мүгедектікке соқтырады. 

Кернеуі 35 кВ және одан жоғары электр қондырғыларында ток жүретін 

бөліктеріне  жанаспай-ақ  жақын  қayinтi  қашықтықта  өткенде  де  күйдірулер 

тудыруы мумкін. Бұл қашықтық аз немесе разрядтыққа тең болғанда, алдымен 

ұшкын  разряд  пайда  болады,  ол  электр  доғасын  жасайды.  Ал  доғаның 

температурасы  4000°С  жетеді.  Ток  өткен  адам  денесі  қатты  қызады  да 

күйеді.  Токтың  әсерінен  бұлшық  еттер  күрт  қыскарады.  Ток  адам  денесінен 

тез  өткендіктен,  демалуы  мен  қан  айналымы  токтауының  болмауы  мүмкін, 

бірак алынған күйік аса ауыр болады және өлімге соқтыруы ықтимал. 

1000 В-ка дейінгі электр қондырғыларында да электр доғалық күйдірулер 

болуы мүмкін. Бұл жағдайда электр доғасы ток жүретін бөліктер арасында тууы 

мүмкін, ал адам осы доғаға соқтығуы мүмкін. Сондай-ақ, күюлер ток соқпай-

ақ  адам  қатты  кызган  электр  жабдығына,  ұшкындаған  металл  бөлшектерге 

және  т.б.  жанасқанда  болуы  мумкін.  Электр  доғалык  күйдіру  әр  түрлі 

кернеулердегі  электр  қондырғыларында  кездеседі.  Бул  ретте  6-10  кВ 

дейінгі  қондырғылардағы  күйіктер  кездейсоқ  қысқа  тұйықталулардан 

болады.  Мысалы,  1000В-дейінгі  электр  қалқандарында,  жинағыштарда 

жұмыс  істегенде,  1000  В-тан  жоғары  қондырғыларды  алмалы  аспаптармен 

өлшегенде (ток өлшеуіш қысқаштар) және т б. күюлер кездесуі мүмкін. 

Электр  таңбалары  (ток  белгілері  ток  жүретін  бөліктермен  жақын 

жанасқанда пайда болады. Олар ортасы сәл тереңдеген көлемі 1.5 мм дөңгелек 

немесе  сопақша  болып  келген  сұр  немесе  сарғылт  түcтi  сүйел  түрінде 

қатайған  ісікше  сиякты  болады.  Электр  белгісінің  шеттepi  ақ  немесе  сұр 

көмкермемен анық шеттелген. Электр белгілерінің салдары үлкен мөлшерде 

жайсыз  болуы  мумкін.  Tіpi  ұлпаның  үлкен  көлемде  терең  зақымдалуы 

ауырмаса да баска мүшелерге зиян келтіреді. 

Tepiнің  электр  металдануы  –  ток  әсерінен  металл  бөлшектерінің 

шашырауының,  мысалы,  доғаның  жануында,  тері  астына  өтуi.  Мұндай 

құбылыс жүктемедегі қыска тұйықталуда, ажыратқыштар мен айырғыштарды 

ағытуда кездеседі. Бұл ретте балқыған металдың ұсақ шашырандылары пайда 

болған  динамикалык  күш  пен  жылу  ағыны  әсерінен  жан-жаққа  үлкен 

жылдамдықпен  ұшады.  Осы  ұсақ  бөлшектердің  әрқайсы  өте  үлкен 

температураға ие болса да жылу запасы аз болады. Сондықтан киім

 

жанбайды, 

дененің ашык жерлері қол мен бет зақымдалады. 

Механикалық зақымданулар адам 380В қондырғыларда кернеу астында 

үзақ  уақыт  жұмыс  істегенде  кездеседі  және,  әдетте,  емдеуді  қажет  ететін 

елеулі жарақаттар болып табылады. 

Электроофтальмия  (көздің  қарығуы).  Электр  доғасының  ультракөк 

сәулесінің  немесе  күюлердің  әсерінен  көздің  зақымдануын  электр 

жарақаттарына жатқызган жөн. Мұны болдырмау үшін жай  шыны  салынган 

87 

қорганыс  көзілдіріктерін  кисе  болды,  бұлар  ультракөк  сәулені  өткізбейді 

және электр доғасы пайда болганда, көзді қорғайды. 

Электрлік  соғу  аз  ток  -  бірнеше  жүздеген  миллиампер  және  соған 

сәйкесті  кернеулерде  (1000В  дейін)  байқалады.  Мұндай  aз  қуатта  жылу 

бөліну  мардымсыз  және    күйік  болмайды.  Бірақ  ток  жүйкеге,  бұлшық 

еттерге әсер етеді, зақымдалган мүшелер cipeciп калады, ажалға әкеледі. 

Айта  кету  керек,  үлкен  ток  соққанда  (бірнеше  ампер),  жүрек  тоқтауын 

немесе  фибрилляцияны  болдырмайды.  Әдетте  ток  әсерінен  жүрек  күрт 

қысқарады  және  ток  ажыратылғанша  осы  күйде  қалады,  содан  кейін  жүмыс 

істей  бастайды.  Tiптi,  егер  жүрек  фибрилляция  болғанда  адамның  жүрегі 

аркылы  жобамен  4-6  А  ток  өткізсе,  онда  токты  ажыратқаннан  кейін  жүрек 

жұмыс  істей  береді.  Miнe  осы  негізде  токтаган  немесе  фибрилляцияланған 

жүректі кайта қалпына келтіру үшін дефибриллятор аспабы қолданылады. 

Жүрек  фибрилляциясы  -  жүрек  булшык  етінің  талшыктарынын 

бейберекет  әр  турлі  уакыт  мөлшерінде  кыскаруы,  бұл  жагдайда  жүрек 

тамырға кан айдай алмайды. 

Жүрек  фибрилляциясы  бірнеше  секунд  ішінде  50  Гц  жиілікпен  100  мА 

айнымалы  токтын  адам  денесінен  өткенінде  пайда  болады.  Осы  жиліктегі  5 

мл-дан көп және 100 мА-дан аз ток журек фибрилляциясын тудырмайды. 

Токтың қысқа уақыт әсерінде болган жүрек фибрилляциясында тыныс алу 

2-3  минутке  созылады.  Токтан  тез  босаған  адам  есінен  тайғанға  дейін 

бірнеше  сөз  айтып  үлгереді  және  анык  өмір  нышандары  болады,  бірақ 

жүрегі фибрилляцияға ұрынып, қан айдамайды. 

Кан айналымы болмаған соң, ағза оттегімен қамтамасыз етілмейді осы 

адамның  халі  күрт  төмендейді,  тыныс  алуы  тоқталады.  Нәтижесінде 

клиникалық өлім орын алады, әдетте жүрек фибрилляциясы қысқа уақытқа 

созылады да жүрек тоқтауымен аяқталады. 

Электр  тоғынан  болған  өлім  жагдайында,  өлім  cебебі  ең  бipiншi  жүрек 

тоқтауынан бұрын тыныс алудың тоқтауына байланысты болады. Ток өкпеге 

тіке соққанда, дем алуға қатысатын кеуде eттepi жұмысы бұзылады. 

Токтың келесі шектік мәндерін бөліп атауға болады: 



 

токты сезу шегі – ең аз сезілетін ток (0,5 -1,5мА); 



 

босатпайтын  ток  шегі  –  адам  өз  бетімен  бұлшық  еттері 

электродтармен қамтылған әрекеттен босана алмайтын ең аз ток мөлшері (6-

10мА). Бұдан аз токтар босататын болып есептеледі; 

Адам  денесі  ток  өткізгіш  болып  табылады.  Tipi  aғзаның  әдеттегі 

өткізгіштерден өткізгіштік өзгешелігі тек физикалық қасиеттерінде ғана емес, 

аса күрделі биохимиялық қасиеттерінде болады. 

Адам  денесі  кедергісінің    нәтижесінде  көптеген  факторларға,  соның 

ішінде  тepiciнің  жағдайына,  электр  тізбегенің  параметрлеріне  және  қоршаған 

орта  жағдайына  сызықтық  емес  тәуелділігі  бар  ауыспалы  шама  болып 

табылады. 

Дененің  әр  түрлі  ұлпаларының  кедергісі  біркелкі  емес:  терінің, 

сүйектердің, май ұлпасының, сіңірлердің салыстырмалы үлкен кедерісі бар, ал 

бүлшық  ет  ұлпасы,  қан,  лимфа  және  әcipece  омыртқа  жұлыны  мен  бас 

88 

мыйының  -  кедергісі  аз.  Тұтастай  адамның  кедергісін  анықтайтын  басты 

фактор меншікті үлкен кедергісі бар тepi болып табылады. 

Адам денесі арқылы ток тізбегіндегі негізгі кедергі қалыңдығы  0.005-0,2 

мм  құрайтын  тepiнің  мүйізді  сыртқы  қабаты  болып  табылады.  Tepi  қабаты 

алынған ішкі ұлпаның кедергісі  800-1000 Ом-нан аспайды. 

Құрғақ  зақымдалмаған  терінің  кедергісі  10000  және  тіптi  100000  Ом-ға 

дейін жетеді. 

Адам  денесінің  кедергісі  кең  ауқымда  терінің  жағдайына  (кұрғақ, 

ылғалды, таза, зақымдалған және т.б.), жанасу тығыздығына, жанасу ауданына, 

кернеу  мен  токтың,  көлеміне,  сондай-ақ  токтың  адамға  әсер  ету  уақытына 

байланысты болады.  

Қорғаныс  кұрылғыларының  қажетті  параметрлерін  және  үнемді 

қорғаныс  шараларын  белгілеу  үшін  (жерлендіру  кедергісі,  қорғаныс 

ажыратқышын  орнату  және  т.б.)  қауіпсіздікті  қамтамасыз  ететін  ток  пен 

кернеудің адам денесінен өткендегі шектік мәндерін анықтау қажет. 

Адам денесінен өтетін токты арттыру терінің жергілікті қызуын күшейтеді 

және  ұлпаны  тітіркендіреді.  Бұл  өз  кезегінде  орталық  жүйке  жүйесі 

арқылы  ағзаның  жауап  реакциясын  тудырады:  тамырлар  кеңейеді,  қан 

айналымы артады және адам қатты терлейді, ал ылғалданған тері токты жақсы 

өткізеді, бұл терінің осы жердегі кедергісін төмендетеді. 

Адам  денесіне  берілген  кернеу  U

h

  артуы  адам  денесінің,  кедергісін 

Zв, ондаған есе төмендетеді, сөйтіп адамның ағзасының, кедергісі ең төмен 

шекке  (жобамен  300  Ом)  жетеді.  Көптеген  тәжірибелер  осы  тәуелділіктің 

сипатын анықтайды, бipaқ әр зерттеушінің, өлшемдері әр түрлі болып келеді. 

Бұл жасалған тәжірибенің әр түрлі жағдайларына байланысты болады. 

LTE-Advanced  технологиясына  қысқаша  шолу  жасалып,  оның  дамуы 

және  жалпы  сипаттамасы,  4G  стандартының  артықшылықтары,  түрлі 

стандарттағы  мобильді  байланыс  желілерімен  өзара  әрекет  етуі,  LTE-

Advanced  желісінің  құрылымы,  технологияның  жұмыс  істеу  қағидасы  

жайында жазылған. 

LTE-Advanced 

желісін  пайдаланатын  құрылғылар  және  LTE 

технологиясы  арқылы  ұсынылатын  қызметтерді  көрсету  үшін  базалық 

стансаның жабдықтарын таңдау жайлы жазылған.  

жүктеу/скачать 3,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: