БөЖ №1 эссе қазіргі заманғы Қазақстанның үшінші жаңғыруын

 

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

БӨЖ №1 

ЭССЕ 

«Қазіргі заманғы Қазақстанның  үшінші жаңғыруын 

жүзеге асырудағы философияның рөлі»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орындаған: Үйсінбаева Ақнұр 

Тексерген: Арашова Набат  

 

 

Еліміздің үшінші жаңғыруы - бұл Президент Нұрсұлтан 

Назарбаевтың ХХІ екінші онжылдықтың ортасында Қазақстан 

Республикасының алдында тұрған тарихи және жаһандық сын-қатерлерге 

жауабы. Ғасыр (2014–2016, әлемнің тарихи дамуындағы жаңа кезең). Бұл 

үшінші жаңғырту саясаты философиямен тікелей байланысты. Философия 

қазіргі кезде саясат үшін өте маңызды екенін атап өткен жөн. Бұл оның 

қоғамдық дамудың ең күрделі мәселелерін шешуге арналғандығымен, 

сонымен бірге бұл проблемалардың қазіргі кезде өте күрделі екендігімен 

байланысты. Егер онтология (болмыс туралы ілім), антропология (адам 

теориясы), праксеология (практика, іс-әрекет туралы ілім), гносеология 

(кең мағынада білім туралы ілім) терминдерінің мағынасын еске түсірсек, 

философия саясаттың осы бөліктерінің әрқайсысын зерттейді деп айтуға 

болады. Саяси онтология биліктің, саяси уақыттың, саяси кеңістіктің 

болуын зерттейді; саяси антропология - адамның саясаттағы орны, 

адамның саяси өзін-өзі анықтауы; саяси праксеология - саяси әрекет; саяси 

гносеология - саясаттағы түсіндіру және түсіну және т.б. 

2017 жылғы есеп стратегиялық сипатта болды және Қазақстанның 

жаңа тарихи даму кезеңіндегі мемлекет құру мәселелерін шешуге 

көмектеседі. Ол сыртқы сын-қатерлерге жауап ретінде мемлекеттік 

саясатты уақытында дамытудың ұзақ және қысқа мерзімді мақсаттарын 

белгілейді. Үшінші жаңғыртудың басты мақсаты - мемлекетіміздің жаңа 

тарихи кезеңінде және мемлекеттік құрылыстың жаңа кезеңінде өсудің 

жаңа моделін құру. Қажетті тапсырмалар: 

- жаңа жағдайларда өсуге мүмкіндік беретін жаңа экономикалық 

секторлардың өсуі; 

- экономиканың базалық салаларын жаңғырту; 

- жаппай кәсіпкерлікті дамыту және қазақтардың іскерлік 

бастамаларын ырықтандыру; 

- халықтың тиімді жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету; 

- ұлттың бәсекеге қабілеттілігінің негізгі факторлары ретінде адами 

капиталды, әсіресе білім беру мен денсаулық сақтауды дамыту. 

Үшінші (модернизация) модернизация - бұл қазіргі жаһандық сын-

қатерлер мен жаһандық дағдарыстарды шешудің жоспары емес, дамыған 

30 елдегі жедел экономикалық өсу мен табысты прогресті қалпына келтіру 

үшін болашаққа сенімді көпір. 

Алдағы онжылдықтағы үшінші жаңғырту «бес институционалдық 

реформаны жүзеге асырудың 100 нақты қадамы» ұлттық жоспарының, 

мемлекеттік бағдарламаларының және даму жоспарларының жаңа өсу 

моделіне көшумен байланысты болды. 

 

Қазақстанның Бірінші жаңғыруы - 25 жыл бұрын КСРО-ның 

қирандысынан шығып, өз жолымызды қалай бастағандығымызбен тығыз 

байланысты. Сол кезде біздің аға буын өкілдеріміз еліміздің іргетасынан 

бастап қолға алып, әлем картасында болмаған жаңа мемлекет құрды. 

Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу жүзеге асырылды. 

Ал, Екінші жаңғыру «Қазақстан-2030» стратегиясының 

қабылдануымен және жаңа елорда - Астананың салынумен басталды. 

Оның нәтижелі болғаны күмәнсіз. Еліміз экономикалық тұрғыдан артта 

қалған аймақтан шығып, әлемдегі экономикасы бәсекеге қабілетті 50 

мемлекеттің қатарына кірді. 

Табысты өткен екі жаңғырудың нәтижесінде қазіргі таңда тәуелсіз 

Қазақстан күннен-күнге алға батыл қадам басып, Үшінші жаңғыртуға да 

табан тіреді. 

«Бұл жаңғыру - қазіргі жаһандық сын-қатерлермен күрес жоспары 

емес, болашаққа, «Қазақстан-2050» стратегиясы мақсаттарына бастайтын 

сенімді көпір болмақ. Ол Ұлт жоспары - «100 нақты қадам» базасында 

өткізіледі» - деген еді Мемлекет басшысы осы Жолдауында. Осы 

жаңғырудың аясында бастысы - баршамызға ортақ ұлы мақсатқа жетудің 

дұрыс жолын бірлесе айқындауға, әлемдік қиындықтарды болжап қана 

қоймай, ықтимал өзгерістерден де мемлекет үшін тиімді мүмкіндіктерді 

қарастыруға бағытталған бес нақты басымдықты белгілегендігі мәлім. 

Сонымен қандай басымдықтар? 

- Бірінші басымдық - экономиканың жеделдетілген технологиялық 

жаңғыртылуы, яғни, бұл тұрғыдағы басты міндет - цифрлық технологияны 

қолдану арқылы құрылатын жаңа индустрияларды өркендету. 

- Екінші басымдық - бизнес-ортаны түбегейлі жақсарту және 

кеңейту. Мұндағы көзделген стратегиялық мақсат - елдің ішкі жалпы 

өніміндегі шағын және орта бизнестің үлесі 2050 жылға қарай кем дегенде 

50% болуын қамтамасыз ету. 

- Үшінші басымдық - макроэкономикалық тұрақтылық. Бірден-бір 

басты міндет - ақша-несие саясатының ынталандырушы рөлін қалыпқа 

келтіру және экономиканы қаржыландыруға жекеменшік капитал тарту. 

- Төртінші басымдық - адами капитал сапасын жақсарту. Бұл ретте 

біріншіден, әлемдік деңгейдегі білім беру жүйесінің рөлін өзгерту, яғни, 

білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық буынына 

айналдыру, оқыту бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және өз бетімен 

іздену дағдыларын дамытуға бағыттау және де қала мен ауыл мектептері 

арасындағы білім беру сапасының алшақтығын азайту. Мемлекет 

басшысы Н.Ә.Назарбаевтың бастамасы бойынша биыл «Баршаға арналған 

тегін кәсіптік-техникалық білім беру» жобасы іске асырыла бастады, ал, 

бұл жоба қарсаңында тегін оқытумен ең әуелі жұмыссыз және өзін-өзі 

тиімсіз жұмыспен қамтыған жастар, сондай-ақ кәсіптік білімі жоқ ересек 

адамдар қамтылуы тиіс. Екіншіден, денсаулық сақтау жүйесіне 

байланысты, яғни, 2017 жылғы 1 шілде айынан бастап мемлекеттің, 

жұмыс берушілердің, азаматтардың ортақ жауапкершілігіне негізделген 

міндетті медициналық сақтандыру жүйесі (ММСЖ) енгізіле 

бастайтындығы қарастырылуда. Үшіншіден, әлеуметтік қамтамасыз ету 

саласына қатысты Мемлекет басшысы 2017 жылғы 1 шілдеден бастап 2,1 

миллион зейнеткер үшін зейнетақы 2016 жылғы деңгейден 20 пайызға 

дейін арттырылатынын, базалық зейнетақы тағайындау 2018 жылғы 1 

шілдеден бастап жаңа әдістеме бойынша жүзеге асырылатындығын, 

сонымен қатар, 2017 жылғы 1 шілдеден бастап бала туғанда берілетін бір 

реттік жәрдемақы көлемі 20 пайызға өсірілетіндігін атап көрсетті. Бұдан 

бөлек, Елбасы осы ретте ең төменгі күнкөріс шегін де қайта қарастырып, 

оны қазақстандықтардың нақты тұтынушылық шығыстарына сәйкес 

келтіру қажеттігін тапсырды. 

- Бесінші басымдық - институционалдық өзгерістерге, қауіпсіздікке 

және сыбайлас жемқорлықпен күреске қатысты. Бұл ретте Елбасы өз 

кезегінде, жеке меншікті қорғауға, құқық үстемдігіне және баршаның заң 

алдында теңдігін қамтамасыз етуге бағытталған реформаларды 

жалғастыру керектігін айтып, Үкіметке «Атамекен» ҰКП-мен және 

азаматтық қоғамдастықпен бірлесіп, жеке меншік құқығын қорғауды 

күшейтуге қатысты бүкіл заңнама ревизиясын жүргізуді міндеттеді. Бұдан 

бөлек, әкімшілік айыппұлдар әділетті және құқық бұзу деңгейіне сәйкес 

болуға тиіс екендігін, сот жүйесіне деген сенімнің артуына қол жеткізу 

маңызды екендігін басты назарда ұстады. Ал, елдегі сыбайлас жемқорлық 

деңгейін төмендету бағытына тоқталған Елбасы оның шығу себептері мен 

алғышарттарын анықтап, әлі де болса толыққанды түрде аса назар 

аударылмай тұрғандығын ескеріп, оларды жою жұмысын күшейту 

қажеттігін атап көрсетті. 

Байқасаңыздар, алдымызға қойылып отырған міндеттер жылдан-

жылға толастар емес, керісінше, артуда. Бұл дегеніміз, бізде бұрынғыдан 

да табыстырақ алға басуымыз үшін барлық негіз бар, тек ол үшін 

Елбасымыз жариялаған жаңа стратегиялық реформаларды жүзеге асыруға 

баршамыз жұдырықтай жұмылып, аянбай еңбек етуіміз керек. Сол кезде 

ғана алдағы асулар мен белестерді бағындыратындығымыз, алдымызға 

қойған межеге жететіндігіміз сөзсіз. 

2017 жылғы үндеуді жаңа жаһандық шындыққа және елдің және 

ұлттық экономиканың жаңа жаһандық сын-қатерлеріне бейімдеу үш қиын 

жылдан кейінгі негізгі қоғамдық сұрақтарға жауап береді. Бұл өте 

маңызды, өйткені елді бейімдеу үшін белгілі бір әлеуметтік шығындар 

болды, олар азаматтардың өмір деңгейінде көрінді. Нұрсұлтан 

Назарбаевтың сөзінде бес басымдық көрсетілген: экономиканы жедел 

технологиялық жаңарту; іскерлік ортаны түбегейлі жақсарту және 

кеңейту; макроэкономикалық тұрақтылық; адами капиталды жақсарту; 

институционалдық өзгерістер, қауіпсіздік және сыбайлас жемқорлыққа 

қарсы күрес. 

Алайда, бұл ақпараттың философиямен қандай байланысы бар деген 

сұрақ туындайды. Философия - бұл жалпы өмірлік даналық туралы ғылым. 

Бұл дегеніміз, философия білім беруден бастап, экономикаға дейінгі 

барлық салада болуы керек. Осыған байланысты философия адам өмірі 

үшін ең жақсы жағдайларға жетудің маңызды факторларының бірі болып 

табылатын өмір тақырыбын түсінуге бағытталған. Бұл, әрине, елдегі 

үшінші жаңғырудың мақсатына ұқсас. «Біздің өміріміз туралы ойлануға 

тұрарлық.» Бұл Рим императоры және философы Аврелийдің көзқарасы 

болды. 

Менің ойымша, бұл сөздерді Қазақстанның үшінші жаңғыруымен 

байланыстыруға болады, өйткені біздің өмірімізде көп нәрсе біздің 

ойымызға байланысты. Бұл бірнеше рет дәлелденді. Сондықтан елімізді 

өзгерту және оны жақсы әрі гүлденген болашаққа бағыттау үшін біз өз 

халқымыз туралы ойлауымыз керек. Бұл сұрақты ақылмен және мұқият 

қарастыру керек. 

Қорыта келгенде, қауіпсіздік пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы 

күрес - үшінші жаңғырудың маңызды басымдықтарының бірі. 

Философиялық зерттеулерге сәйкес, сыбайлас жемқорлық ерте заманнан 

басталады. Платон мен Аристотель сыбайлас жемқорлық құбылысын 

ежелгі уақытта әлеуметтік-философиялық тұрғыдан түсінуге алғашқы 

әрекеттерді жасады. Идеалды мемлекет тұжырымдамасын құру арқылы 

Платон билеушілер мен күзетшілерді кез-келген нәрсеге иелік ету 

құқығынан айырды. «Тек осы жағдайда ғана бақытты адам алтынға ғана 

емес, жақсы және ақылға қонымды өмірге де бай болуы керек. Егер 

кедейлер мен тастандылар кейбіреулерін ала алатындай етіп, қоғамдық 

тауарларға қол жеткізуге тырысса, онда жақсы ештеңе болмайды », - деп 

қорытындылады ежелгі грек философы.