Бопаева Іңкәр 103 топ Сыбайлас жемқорлықтың дамуының тарихи аспектілері

Сыбайлас жемқорлықтың дамуының тарихи аспектілері.

Сырлас парақорлық ұғымының анықтамасы “Сыбайлас жемқорлыққа қарсы тартыс хақында» ҚР заңында нақтылы берілген.

«Бұл Жарғыда мемлекеттiк мiндеттердi атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестiрiлген адамдардың лауазымдық өкiлеттiгiн әм соған байлан-ысты мүмкiндiктерiн пайдалана отырып я мүлiктiк ұтыс шегеру үшiн олардың өз өкiлеттiктерiн айрықша пайдалануы, дербес өзi яки делдалдар арқасында мизамда көзделмеген мүлiктiк игiлiктер пен артықшылықтар алуы, сол eceптi мата адамдарға бөлек тағы мизамды тұлғалардың аталған игiлiктер мен артықшылық-тарды құқыққа қарсы беруi арқасында оларды сатып алуы сыбайлас парашылдық деп ұғынылады» 

Көне тарихқа тереңірек үңілсек, б.з.б. IV-III-мыңжылдықтарда Алдыңғы Азияда ғұмыр сүрген Шумерлердің сына жазуында Шумер патшасы Урукагин- нің өз «жұмыстарың» үшін сыйақы дәмететін соттар мен шенеуніктердің іс-әрекетін тиюға тырысқаны хақында айтылған [4.] . Б.з..б. III-II мыңжылдықтарда Мысыр, Дария аралығы, Үндістан, Шүршіт, Иудей халықтарының діни кітаптарында тағы парашылдық жайында тіл болады.

Ерте аралық ғасырлардан бастап парашылдық Еуропаға түгелдей тарала баста-ды.Католик дінбасыларының қарапайым халыққа «Индульгенция» сатуы үшбу жемқорлықтың зайыр елесі еді [5.] Мұқым, парақорлық үшін береке тақуа «Инквизиция» сотына тартылып, оларды өртеу дағы тоқтата алмады. Жемқор-лықтың кең етек жаюы, діни рыцарьлық ұйым «Тамплиерлер ордені» басшы-ларының өз мүшелеріне белгіленген мөлшерден артық қаржы жинауына, қай-тыс болған орден мүшесінен артық пұл шықса оны кемшілік рәсімімен қабірлеу- ге қатал тиым салуға мәжбүрлеген. 

Біздің ең таяу көршіміз Ресейдегі жемқорлықтың бастау алуы― IX-X ғасырларда Киев Русі құрылғаннан бастап белгілі. Князьдар тұрғылықты жердегі өз қызметкерлеріне еңбеқақы төлемегендіктен, олар қарапайым халайық үстінен тіршілік көзін табуға мәжбүр боп, кінәрат есебінде қарастырылмады. Әйда, XV ғасырдан бастап, әмпейлес парақорлық Ресейде қалыптасқан жүйеге айналды. 

Ресей отарына айналғанша, дәстүрлі алаш қоғамында жемқорлықтың етек жаюына алғы шарттар қалыптаспаған еді. «Көшпенді алаш қоғамының саяси - әлеуметтік жүйесіндегі демократиялық әкімдік бидің қолында жә. Село арасында жанжалдасқан яки дауласқан пенделер ортадағы дауды ағыту үшін, сол ауылдағы қазақтың дәстүрлік заңдарын тәуір білетін, өзінің әділдігі, шешендігімен көзге түскен метр келген кісіге жүгінуге құқылы жетті. Айтыстың әділдігі кәдік тудырған жағдайда дау қуушы тараптар қаймана билерге жүгінді. Осылайша, түйіні ауыр дауларды әділшіл шешкен бидің атағы елге жайылып, беделі арта түсті. Өзінің қадіріне нақ түсірген би сот ісіне бірігу құқығынан айырылды» . «Билердің қарау шешіміне арыз зат әлсін-әлсін бірey-мipey мәрте, тіптен шанжау кездесетін. Би жөнді жарлық шығармаған жағдайда өзінің қадірі пен абыройынан жұда боп, би атағынан айырылып қалатын. Би өзінің сіңірген қызметі үшін «бидің билігі» деген сыйақы алатын. 

«1868 ж. Сырдария облысы әскери губернаторының пәрменімен Шымкент уезінде болыстық басқармалар ұйымдастыру бойынша комиссия құрылды. Комиссия төрағасы - титулярлық кеңесші Е. Савенков, мүшелері - ротмистр Адеркас, сотник Герасимов, капитан Терейковский, аудармашысы прапорщик Сырттанов жетті. 

«1868-70 жылдардағы болыс-старшын сайлауларында ел алдында өз ақыл-парасатымен, шешендігімен бедел жинаған адамдар жеңіске жетті. 

...1890 жылдары болыстық орын үшін берілетін пара мөлшері 9000 сомға жетті.  «Болды да партия, ел іші бүлінді...»,  «Қалың елім - қазағым...» ―деп Ұлы Абайдың күңіренетіні осы кез.

Өкінішке орай, барлық әлем елдері сияқты «Сыбайлас жемқорлық» Қазақстан Республикасында  айналып өткен жоқ. Қылмыстың бұл түрінің біздің қоғамымыздың да барлық саласына тамыр жайып кеткені жасырын емес. Ең қауіптісі, ол білім беру, медицина сияқты ізгілікті діттеген салалардан бастап құқық қорғау органдарына дейін бой көрсетіп жүр.