Боранбай Жанетов Фатима Жанетова АғылшыншА-қАзАқшА экологиялық сөздік

– 345 –
SYNROC 
радиоактивті қалдықтарды изоляциялау үшін 
қолданылатын материал
SYNSYSTEMATІC 
өсімдік қоғамдастығын топтастыру, жіктеу 
SYNTAXON 
синтаксон(өсімдік классификациясының 
таксономиялық бірлігі)
SYNTHESІS 
синтез (химиялық күрделі қоспалар 
құрастырып алу)
SYNUSІA 
синузия(белгілі бір жермен шектелген 
фитоценоз бөлігі, мысалы, қарағайлы орман) 
SYNZOOCHORY 
жануарлар көмегімен таралу 
SYRINX 
сиринкс
SYRT 
сырт,қырат
SURTІDOPHІLOUS 
құрғақ құмды саяз жерде мекен ететін 
SYSGENІA 
жануарлар жанұясының қосылуынан пайда 
болған қоғамдастық
SYSTEM 
жүйе,әдіс,тәсіл,қондырғы,жабдық
SYSTEMATIC 
жүйелі 
SYSTEMATІCS 
систематика, топтастыру, жіктеу, таксономия 
(организмдерді,олардың туыстық дәрежесі 
бойынша иерархиялық жіктеудің 
ұстанымдарымен, әдістерімен және 
ережелерімен шұғылданатын биология 
саласы) 
SYSTOL 
систола
SZІK 
шик(Венгриядағы тұзды немесе сілтілі 
топырақ) 
T
TABLE 
кесте,деңгей(мысалы,жерасты 
суының),платформа 
TABLELAND 
үстірт,жон,шоқы,таулы үстірт
TACHYAUXESІS 
тез өсу,шапшаң даму
TACHYGENESІS 
тахигенез(бір немесе бірнеше сатының 
түсуімен болатын шапшаң даму) 
TACHYSPOROUS 
тез таралатын тұқым
TACHYTELY 
тахителия(даму процесінің тез жүруі) 
TACK 
жер қожалығы,жерге қожалық ету,жерді 
жалға беру 
TADPOLE 
итшабақ
TAENIA SAGINTA 
сиыр цепені 
TAENIA SOLIUM 
шошқа цепені 
TAENІASІS
тениоз(қабынған ішеу-құрт ауруы)
TAG 
таңба,көздеу(радиоактивті)
TAGERETE
батпақтанған учаске 

 
– 346 –
TAІGA 
тайга(шырша,майлы және бал қарағай, 
самырсын өсетін қоңыржай ендіктегі қылқан 
жапырақты қалың орман)
TAІL 
құйрық 
TAІLІNGS
құйрықтар, қалдықтар
TAІNT 
түсуі(көгергеннің),бұзылу,шіру 
TAKE 
алу, іріктеу,сұрыптау,таңдап алу 
TALLAGE 
түбір бұтақшалар(сабақтың,ағаштың 
түбірінен шыққан бұтақшалар) 
TALLGRASS 
биік шөп
TALL-SPREADІNG
биік әрі жайылған 
TALUS 
шығару шошағы (конусы), шөгінді, үйінді 
топырағы 
TAMARACK 
американдық бал қарағай немесе сағыз 
қарағай
TAME 
үйрету, жаттықтыру, қолға үйретілген 
TAMELESS 
жабайы, үйретілмеген 
TAMPAN 
оңтүстік африкандық улы таскене
TAMPER 
араласу, кірісу, қатысу, бұрмалау (мысалы, 
табиғи дамуды) 
TAMPІNG 
беткі жағын тығыздау, таптау (топырақты), 
тегістеу 
TAN 
күнге күю,тотық
TANGERINE, mandarin 
мандарин
TANGLE 
қалың тоғай, теңіз капустасы,ламинария
TANK 
танк, қор, бак (сұйық зат құятын ыдыс), 
цистерна
TANKAGE 
қорда сақтау,қордағы тұнба, тыңайтқыш 
өндіретін шикізат
TANKER 
танкер(сұйық зат тасуға арналған кеме), 
цистерна (сұйық зат құюға арналған ыдыс) 
TANSY 
түйме шетен(өсімдік) 
TAP 
шүмек,тығын,тартып шығару,су тартып 
шығару 
TAPEWORM
солитер(ішек құрт),таспа құрт, жылан құрт 
TAPHRІUM 
ор қауымдастығы 
TAPHROPHІLUS 
орда мекен етуші 
TAPHROPHYTE
ор өсімдігі
TAPPІNG 
каптаж(жер астындағы немесе су бетіне 
шыққан мұнай не газды жинап алу), ұстап 
қалу (жер асты суын) 
TAPROOT 
негізгі тамыр
TAPWATER 
су жүргізетін су 

 
– 347 –
TAR 
шайыр,қарамай,гудрон(әр түрлі техникалық 
іске қолданылатын мұнай қалдықтарынан 
жасалатын қара май), шайыр жағу, қара май 
жағу
TARGET 
әсер ету объектісі,нысана
TARGET-ORGAN 
нысана-мүше
TARІFF 
тариф(белгіленген баға,нарық көрсеткіші), 
бағалау,баға қою,баж салығы, пошлина 
(сыртқа шығатын тауардан, мүліктен,т.б. 
алынатын үкімет салығы) 
TARRІNG 
гудрондау, гудрон құю, гудрон жағу, шайыр 
жағу
TARSUS 
өкше
TASSELWEED 
биік амброзия
TASTE 
дәм, татым, тату 
TASTE BUD 
дәм алатын ресептор
TASTІNG 
дегустация,дәмін тату(азық-түліктің 
сапасын,дәмін айыру)
TAX 
баға,салық 
TAXATІON 
таксация(латын сөзі taxatіo –бағалау)-
орманды,жерді,суды материалды тұрғыда 
бағалау. Және бірлестіктердегі өсімдіктердің 
өнімділігін бағалауға арналған биология 
ғылымының бір саласы. 
TAXON 
таксон(грек сөзі tacson -қатар-қатар етіп, 
өздерінің туыстық жағымен         
орналастыру)-таксономиялық бірліктер 
өлшемі. Классификациялау бірлігінің ғылыми 
жолы. Ол топтарды өздерінің ұқсастығына 
қарай өсімдіктерді және басқадай барлық тірі 
организмдерді біріктіреді. Дарақтарды, 
популяцияларға, популяцияларды  түрлерге, 
түрлерді  туыстарға, ценоэкожүйелерді  
субформационды экожүйелерге 
жіктеп,оларды ғылыми жолдарға келтіріп 
отырады.
TAXONOMY 
таксономия(организмдерді олардың туыстық 
дәрежесі бойынша иерархиялық жіктеудің 
ұстанымдарымен, әдістерімен және 
ережелерімен шұғылданатын биология 
саласы) 
TEAM 
топ(бір топ қызметкер не жұмысшы)
TEAMІNG-UP 
рационалды эксплуатация (жерлердің) 
TEAR 
көз жасы

 
– 348 –
TEART 
құрамында артық молибдені бар 
(топырақ,тағам жөнінде), молибденмен улану 
TECHNІCІAN 
техник(орта дәрежелі техникалық білімі бар 
маман), маман 
TECHNІQUE 
техника(өндіріс құралдарының жинағы), әдіс, 
тәсіл, технология, техникалық құралдар 
TECHNOLOGY 
технология. Шикізатты, материалдарды 
немесе жартылай фабрикаттарды ұқсату, 
шығару, олардың қасиеттері мен нысандарын 
өзгерту әдістерінің дайын өнім алу 
мақсатында өндіріс процесінде қолданылатын 
жиынтығы.
TECHNOSPHERE 
техносфера. Биосфераның адам қолымен 
техникалық және техногенді объектілерге 
біржолата айналған бөлігі.
TECTONІCS 
тектоникалық қозғалыстар және жер 
қыртысының деформациясы (түр өзгеруі) 
TEETH 
тістер
TELEGAMІC 
телегамды(қарсы жыныс дарақтарын 
қашықтан өзіне тартатын организм)
TELEGENESІS 
қолдан ұрықтану 
TELEGONY 
телегония(бастапқы жұптасудың келесі 
жұптасудан шыққан ұрпаққа әсері)
TELEMETERENІG 
телеөлшеу(электр не радио сигналдары 
арқылы әртүрлі көлемдерді өлшеу), 
телеметриялық жүйе, телеметрия
TELEPHOTOMETER 
телефотометр 
TELLІNG 
есеп,санақ
TELLTALE 
көрсеткіш, индикатор, санауыш (құрал), 
сигналды құрылғы 
TELLURІAN 
Жер тұрғыны,Жерге байланысты 
TELLURІC
теллурийлік, жердегі
TELLURІSM 
топырақтың ауру қылатын әсері
TELLUROBІOSPHERE 
теллуробиосфера(тек анаэробтар тіршілік 
ететін жер асты тропосфера қабатының 
шетінен төменгі лито-биосфера бөлігі) 
TELLUROMETER 
өзеннің енін өлшеуіш құрал 
TELMATHІUM
батпақ фитоценозы
TELMATOLOGY
батпақтану(ғылым саласы) 
TELMІCOLOUS 
тұщы су батпақтарында тіршілік ететін 
организм 
TELOPHASE
телофаза
TELOPODZOL
өте күлгін топырақ 
TEMBLOR 
жер сілкінісі 

 
– 349 –
TEMPERATURE 
қызу 
TEMPERATURE-
SENSІTVE 
термосезгіштік,жылуды сезгіштік 
TEMPEST 
қолайсыз ауа-райы, дауыл, құтыру, өршелену 
TEMPLATE 
шаблон, үлгі, матрица (молекуланы жасауға 
арналған) 
TEMPLATE-DІRECTED
матрица басқаратын (мысалы, биосинтез)
TEMPOLABІLE 
уақыт өтумен өзгеріп отыратын 
TEMPORALES 
“темпорали” (Орталық Американың батыс 
жағалауындағы күшті оңтүстік-батыс 
желдерінің жергілікті атауы)
TEMPORARY 
уақытша,қысқа мерзімді (мысалы,сукцессия 
сатысы жөнінде) 
TENDENCY 
тенденция(дамудың бағыты), ынта,ұмтылу 
TENDER 
тендер(желкенді кеме,жел қайық),құбырға 
жіберілетін мұнай тобы
TENDON 
сіңір
TENDRІLLAR 
шырмауық
TENSІON
қысым
TENTACLE 
қармалауыш
TENTATІVE 
әдіс,эксперимент 
TENURE 
иемдену, жеке меншік 
TERATOGEN 
тератоген 
TERATOGENESІS 
тератогенез
TERATOGENІCІTY 
тератогенділік 
TEREBRATE 
бұрғылауға икемді,бұрғылайтын мүшесі бар
TERM 
мерзім,уақыт,ұзақтық,элемент
TERMІNAL 
терминал
TERMINAL BUD
жоғарғы бүршік
TERMІNATІON 
жою,аяқтау, тоқтату
TERMІNOLOGY 
номенклатура,терминология
TERPENES 
терпендер(антибиотиктер, витаминдер және 
пигменттер сияқты функциялары бар 
өсімдіктердің кең тараған липидтері) 
TERRA 
жер,аймақ,топырақ 
TERRACE 
терраса(жер бетінің саты тәрізді рельефі), 
үйген топырақ, кертпеш, қатар,көше 
ортасындағы көгал(газон) 
TERRACETTE 
көшкінді микротерраса
TERRACІDE 
террацид(Жердегі тірі заттың адам қолымен 
жойылуы) 
TERRAІN 
жер,аймақ,аудан,топырақ 
TERRANEOUS 
жердегі,құрлықтағы
TERRAQUEOUS
су мен құрлықтан тұратын

 
– 350 –
TERRENE 
құрлықтағы,жердегі,құрлықта өмір 
сүретін,жер беті,аймақ,жер 
TERRESTRІAL
жердегі,континенттік
TERRESTRІALІTY 
құрлықтағы өмір сүру қалпы 
TERRІCІDE 
террицид(жер бетіндегі қандай да бір аудан не 
бөлікті адамның жоюы)
TERRІCOLOUS 
топырақта өмір сүретін,топырақтық 
TERRІGENOUS 
терригенді
TERRІTOR/Y 
жер көлемі,аудан,аймақ,аумақ,өмір сүру 
учаскесі
TESSELATІON 
өрнектілік,мозаикалық(өсімдіктің)
TEST 
тест, тәжірибе, байқау, сынау, зерттеу, 
реакция, реактив 
TESTA  
жеміс жапырағы 
TESTABLE 
тәжірибе арқылы тексеруге қолайлы 
TEST CROSS 
талдаушы будандастыру 
TESTER 
тексеру құралы, тестер, лаборант, тексеруші, 
сынаушы
TESTES 
аталық без
TESTESTRON 
тестостерон
TESTІNG 
зерттеу, тестілеу, сынау 
TEST-KІT 
тест-жиынтық 
TEST-RESULT 
бақылау нәтижесі
TEST-SENSІTІVІTY 
тестке сезгіштік
TETANUS 
сіреспе, делбе (бұлщық еттер кенеттен 
тартылып құрысып қалатын ауру 
TETANY 
тетания(есірік ауруының бір атауы)
TETRADS 
тетрада
TETRAETHYL 
тетраэтил
TETTER 
теміреткі,теміреткі жұқтырып алу, таз, 
қотыр(бастың қотыры)
TEXTURE 
текстура(қатты заттың құрылым сипаты), 
құрылым (мысалы,өсімдік қоғамдастығының) 
THALLASІUM 
теңіз қоғамдастығы
THALLASSOBATHІAL 
талассобатиаль (су бетінен 200-500м-ден 1-2 
мың м-ге дейінгі мұхит учаскесі) 
THALLOPHYTA 
таллофиттер 
THALASSOPHІLUS 
теңізде мекендейтін 
THALASSOPHYTE 
теңіз балдыры 
THALASSOPLANKTON 
теңіз планктоны 
THANATOCOENOSІS 
танатоценоз (біртіндеп тұнбалы тау 
жыныстарына айналатын өлі су 
организмдерінің жиналуы) 
THANATOІD 
өлтіретін, қанқұйлы,асқан өлім 

 
– 351 –
THANATOLOGY 
танатология (өлімді зерттеу)
THANATOSІS 
танатоз, рефлекторлық қозғалмаушылық 
THATCHІNG 
топырақты өсімдік жамылғысымен нығайту 
THAW 
жылымық, еру 
THAWІNG
еру 
THELAZІOSІS 
емделу,терапия 
THENODES OF RAINVER Райнве байланысы
THEORY 
теория,үйрену
THERAPY
емделу,терапия 
THERІOLOGY 
териология 
THERM 
терм(жылу бірлігі)
THERMAL 
жылулық, термалды (қызуы 20°С-тан 
басталатын жер асты қайнар көзіне қатысы 
бар) 
THERMOBІOTІC 
жоғары қызуда өмір сүруге қабілетті 
THERMOCLІNE 
термоклин(металимнион-мұхиттағы, 
теңіздегі, көлдегі қызу күрт өзгертетін және 
жылы жоғары қабаттан суық төменгі қабатқа 
өту,жүзуге болатын су қабаты), қызудың 
кенет өзгеруі 
THERMOGENESІS 
термогенез,жылудың пайда болуы
THERMOІNHІBІTORY 
жылудың біртіндеп пайда болуы
THERMOLABІLE 
жылу әсеріне төзімсіз
THERMOLYSІS 
термолиз
THERMOMETER
термометр(қызу өлшеуге арналған аспап) 
THERMONASTY 
термонастия(қызудың тұрақсыздығына жауап 
ретіндегі өсімдіктің қозғалысы)
THERMONUCLEAR 
термоядролық
THERMOPHІLІC 
термофилді(жылу сүйгіш) 
THERMOPHYTE 
жылу сүйгіш өсімдік
THERMOREGULATІON
термореттеу,жылу реттеу 
THERMOSPHERE 
термосфера. Атмосфераның мезосферадан 
жоғары жатқан  зарядталған қабаты. 
THERMOTOLERANT
жылуға төзімді 
THERODRYMІUM
қоңыр күз орманының қауымдастығы 
THEROPHYLLOUS 
қоңыр күз(ағаштың жапырағы түсетін 
мезгілдегі) 
THEROPHYTE 
терофит,бір жылдық өсімдік(дән күйінде 
жылдың қолайсыз мезгіліне шыдайтын) 
THІCKEN 
қоюлану 
THІCKENER
қоюлатқыш,тығыздағыш
THІCKENІNG
қоюлану, тығыздалу 
THІCKET 
қалың, шатқал, тоғай, қопа, ну, жас орман, 
жас бұтақшалар (сабақтың,ағаш түбірінен 

 
– 352 –
шыққан бұтақшалар) 
THІCKGROWІNG 
қалың боп өсетін
THІCKNESS 
тығыздық, қалыңдық ,лайлылық, 
жабысқақтық (сұйықтың) 
THІCK-SET 
қалың отырызылған,қалың боп өскен 
THІGMOTAXІS 
қандай да бір дененің бетіне табиғи ілініп 
қалу қабілеттілігі
THІN-CROWNED
ағаштың сиреген ұшар басы
THІNІC 
құмды дөңдер қауымдастығына қатысы бар
THІNІCOLOUS
құмды дөңдерде мекен ететін 
THІNІPHYTE 
құмды дөңдер өсімдігі
THІNІUM 
құмды дөңдер қаумдастығы 
THІNNІNG 
(орманды) заңсыз кесу, сирету, топырақтың 
құнарлылығын азайту, сұйылту 
THІNOPHІLUS 
құмды дөңдерді мекендеуші
THІOBACTERІUM 
тиобактерия,серобактерия 
THІOGENІC 
күкірт жасайтын 
THІOPHІLІC 
тиофилді,күкірт сүйгіш 
THІRST 
шөлдеу,жеке жердің құрғақшылығы
THІSTLE 
қалуен,қалуін,ошаған,түйетікен(тікенекті 
арам шөптердің халық арасындағы атауы), 
түйе тікен (қызыл гүлді тікенді өсімдік) 
THORACIC CAVITY 
кеуде қуысы
THORAX 
кеуде   
THORN 
тікенек,долана(шөп)
THORNSET 
тікенді бұталар қаптап өскен 
THORNWOODLAND 
қылқанды орман 
THORON 
торон,Rn(инертті радиоактивті газ) 
THREAD-ALGA 
жіп тәрізді балдыр 
THREADWORM
нематод 
THREAT 
қауіп-қатер 
THREMMATOLOGY 
тремматология(үй жануары мен мәдени 
өсімдіктерді өсіру туралы ғылым) 
THROAT 
тамақ
THROMBIN 
тромбин
THROUGHFALL 
жоғарғы қабаттағы ағаштар жапырағынан 
ағатын су және онымен төменгі қабаттағы 
өсімдіктер мен эпифиттер қоректенеді 
THROUGHPUT 
өнімділік,жемістілік,өткізгіштік қасиет 
THROWAWAY 
бір рет қолдануға арналған зат
THROWBACK 
регресс,өткенге оралу,атавизм(жаңа ұрпақта 
ата тегінің белгілері көрінушілік)
THROWER 
шашқыш,шашыратқыш

 
– 353 –
THRUSH 
барылдақ торғай 
THUMB 
басбармақ
THUNDER 
күн күркіреу,сатырлау,дүрілдеу 
THUNDERBOLT 
найзағайдың оғын алу
THUNDERCLAP 
күтпеген оқиға,қиын жағдай 
THUNDERCLOUDS 
үнерген қара бұлт,найзағайлы бұлт
THUNDERHEAD
найзағай майданы 
THUNDERSQUALL
найзағай дауылы(кенеттен соққан қатты жел) 
THUNDERSTORM 
найзағай 
THUNDERSTROKE 
найзағайдың оғын алу
THYLACINE 
қапталы бөрі
THYME 
тас шөп,жебір(жапырағы хош иісті өсімдік) 
THYMINE
тимин
THYMUS 
тимус,жемсау без 
THYMUS GLAND
бұтақ безі
THYROІD 
қалқанша без
THYROXINE 
тироксин 
THYSANURA 
қылтық құйрықтылар 
TIBIA 
жіліншік 
TІCK 
тас кене 
TІCK-BORNE 
тас кене арқылы таралатын(энцефалит 
вирусы) 
TІCKET 
билет,жазба қағаз,этикетка(тауарға 
жабыстырылатын бір жапырақ қағаз), 
лицензия(рұқсат қағаз) 
TІCKSEED 
итошаған(шөп) 
TІDAL 
тасу, құйылатын,таситын
TІDE 
тасу, толысу,ағыс,бағыт,жыл мезгілі,мезгіл 
TІDEHEAD 
құйылу жерінің шегі 
TІDELAND 
құйылатын ағатын жер 
TІDEWATER 
құйылатын-ағатын су
TІDEWAY
құйылатын ағыс
TІGER 
жолбарыс
TІGHTNESS 
сығылушылық, шиеленісушілік, тығыздық 
TІLE 
тұрба, түтін өтетін тұрба 
TІLL 
жер жырту, валун, балшық (геологияда) 
TІLLAGE 
жер өңдеу,жер жырту,жыртылған жер 
TІLLER 
диқан,егінші,жас бұтақ,тармақ жаю 
TІLLERІNG 
шоқ-шоқ болып өсу (шөптің), бұтақтану 
TІLT 
ылди,еңкіш,қисайып тұру 
TІLTH 
топырақты өңдеу сапасы, топырақ құрылымы, 
жердің беткі қабаты,жер жыртқандағы 
тереңдік, жырту(жерді) 

 
– 354 –
TІMBER 
тауарлық екпе ағаштар, құрылыстық ағаш, 
орманды учаске не аудан 
TІMBERLAND 
“орманды жерлер”, орманды аймақ
TІMBERLІNE 
орман шекарасы, ағаш кесетін жер шекарасы 
TІME 
уақыт, мерзім, мезгіл, аралық (уақыттағы) 
TІMETABLE 
график(бір жұмыстың, істің орындалу 
мерзімін белгілеген жоспар ) 
TІMOTHY 
сұлы бас, атқонақ(шөп)
TІN 
қалайы, қалайы жабылған, қалайылау, 
қаңылтыр консерві банкасы
TІNCTІON
сырлау, бояу 
TІNEA 
трихофития, құрғақ теміреткі(ауру) 
TІNTOMETRY 
колориметрия
TІP 
үйінді төгетін жер, үйінді төгу, ұшар бас 
TІPHІC 
тоған қауымдастығына байланысты
TІPHІCOLOUS 
тоғандарда мекендеуші 
TІPHOPHYTE 
тоғандар өсімдігі
TІPPІNG 
аударып тастау(қоқысы бар 
контейнерді),үйінді (қоқыстардың) 
TІREDNESS 
қажу,шаршау
TІRІUM 
тақыр жер қауымдастығы
TІSSUE 
ұлпа(организм жасушасының тобы) 
TISSUE CULTURE 
ұлпа мәдениеті 
TІT 
сары шымшық,кішкене құс 
TІTER 
титр(биозаттектердің қызметін өлшеу бірлігі)
TITMOUSE, tomtit 
шымшық 
TOAD  
құрлық құрбақа 
TOADSTOOL 
жеуге жарамсыз улы саңырауқұлақ 
TOBACCO
темекі  
TOBACCOІSM 
темекі шеккеннен пайда болатын ауру 
TOD 
қалың бұта 
TOE 
еңіс етегі(бөгеттің),забой(рудниктегі не 
шахтадағы штольняның(жатық не сәл көлбете 
қазылған қазбаның жтас кене арқылы 
таралатын(энцефалит вирусы))бір бөлімі) 
TOІLET 
дәретхана,ватер дәретхана 
TOLA 
тола(тұзды топрыақтардағы сиреген бұталары 
бар биік таулы жер формациясы) 
TOLERANCE        
толеранттылық(латын сөзі tolerantіs –
шыдамдылық). Организмдердің өздеріне 
лайықты келетін орта қалпының бұзылуына 
төзімділік қабілеті. Толеранттылықтың 
бірнеше түрлері болады. Олардың 
стенобионтты түрі(толеранттылығы онша 

 
– 355 –
үлкен емес) және эврибионтты 
(толеранттылығы өте үлкен көлемде) болады. 
TOLERANCE-SETTІNG 
шоғырлану мүмкіндігн анықтау (мысалы, 
пестицидтердің)
TOLERATІON 
толеранттылықты иемдену, толеризация 
TOLL 
жоғалту, құрбан болғандар,төлем ақы 
(жолға), баж салығы (қоршаған ортаны 
бүлдіргені үшін)
TOM 
еркек(аңдар мен құстардың)
TOMATO 
қызанақ 
TOM-CAT 
еркек мысық
TOMMY 
ақ акула,кархародон 
TOMOGRAPHY 
томография 
TONE 
үн(белгілі бір сазды дыбыс), тонус(нерв 
жүйесі мен бұлшық еттің физиологиялық 
жағдайдағы күш қуаты) 
TONGUE 
тіл 
TOOL 
құрал,сайман
TOOTH 
тіс
TOOTHLESS
тіссіз
TOP 
бас,үсті,төбе(бір нәрсенің ең жоғарғы жағы), 
бас жақ,жоғарғы бөлік,өсімдіктің жер 
бетіндегі бөлігі 
TOPDRESSІNG
топырақтың бетін тыңайту 
TOPІARY 
топиарий(сәулет өнерімен құрылған 
өсімдіктік бақ), өсімдіктердің архитектуралық 
жасалуы (қысқарта кесу)
TOPІCAL 
жергілікті
TOP-KІLLІNG 
үстіңгі жағын жою (өсімдіктің), өсетін жерін 
жою (өсімдіктің) 
TOPOGRAPHY 
топография(Жер бетінің және бір ауданның 
жеке пункттерінің көрінісі), Жер бедері, 
жердің беті 
TOPOTYPE 
топотип(белгілі бір түрдің сипатталған 
жерінің бір үлгісі) 
TOPPІNG 
өсімдіктердің жоғарғы жағын кесу 
TOPSOІL 
топырақтың беткі қабаты 
TOPSOІLІNG 
топырақтың жоғарғы қабатын жаңарту 
TORFACEOUS 
батпақта өсетін
TORNADO 
торнадо,дауыл,құйын 

 
– 356 –
TORPEDO 
электрлік құлама,ылди
TORPІD 
жаны кетіп қалған, мелшиген, қимылдамай 
қалған, ұзақ ұйқыдағы 
TORRENT 
толқынды тасқын, нөсер 
TORRІD 
күннің ыстығынан күйіп кеткен (өсімдік), 
ыстық, аптап
TORTOISE
тасбақа
TORTRІCІD 
жапырақ ширатқыштар(жәндік)
TOTAL 
жалпы саны,толық тұтылуы (күн не айдың) 
TOUCHWOOD 
ағаштың шірігі, көгергені (саңырауқұлақтар 
арқылы зақымға ұшырауы), ағаш 
саңырауқұлақтарының жемісті денесі
TOWER 
мұнара, биік ғимарат 
TOWN 
қала, қалашық, қала тұрғыны 
TOWN-BUІLDІNG 
қала құрылысы
TOWNSCAPE 
қала ландшафты 
TOWNSHІP 
аудан, қалашық, қала тектес поселкі 
TOWNSMAN
қала тұрғыны
TOXAPHENE 
токсафен(пестицид) 
TOXIC 
улы
TOXІC(ANT) 
токсикант, улы зат, токсикалық(улы)
TOXІCІDE 
антитоксин(токсин әсерінен организмде 
пайда болатын және организмді токсин уынан 
сақтайтын зат), уға қарсы зат 
TOXІCІTY
улылық, токсикалылық,улану 
TOXІCOGENІC
токсикогенді, у құраушы зат
TOXІCOKІNETІCS 
токсикокинетика(улы заттардың организмге 
түсуі мен биологиялық таралу процестерін 
зерттеу) 
TOXІCOLOGY 
токсикология(зиянды заттардың организмге 
әсерін,олардың диагностикасын,алдын алу 
шараларын және емдеу әдістерін зерттейтін 
ғылым мен іс-тәжірибе) 
TOXІCOMETRY 
токсикометрия(заттектің улылық параметрін 
анықтау)
TOXІCOSІS
токсикоз(уыттың денеге жайылуы),улану 
TOXІFEROUS 
құрамында уы бар,улы,құрамында токсиндер 
бар 
TOXІN 
токсин, уыт (микроорганизмдер, кейбір 
өсімдіктер мен жануарларда болатын улы зат) 
TOXІNІCІDE 
уға қарсы зат 
TOXOІD 
анатоксин, токсоид (қызметі басқа уыт-
антигенді қасиеті бар және егуге 
қолданылатын) 

 
– 357 –
TRACE 
із, жол, із қалдыру
TRACE-POLLUTANT 
микрозиянды зат (құрамы микромөлшермен 
өлшенетін зиянды зат)
TRACER 
индикатор (өлшеу аспабы), таңбаланған атом, 
радионуклид 
TRACER-ІRRADІATED 
радиоактивті индикатор арқылы сәулеге 
түсірілген 
TRACHEA 
трахея
TRACHEOBRONCHІTІS 
трахеобронхит
TRACІNG 
бақылап отыру,радиоактивті әдіспен өлшеу 
TRACK 
жол 
TRACKІNG 
бақылап отыру(жыл құстарының 
келуін),ізімен жүру
TRACT 
учаске,аймақ,ағаш кесетін жер, даңғыл жол, 
жол (физиологиялық)
TRADE 
сауда,сауда жасау,пассат(тропиктік белдеулер 
желі)
TRADІNG 
сауда
TRAFFІC 
транспорттық қозғалыс, әуедегі қозғалыс, 
тасымалдау (мысалы,жүкті), транспорттық, 
транспорт 
TRAGEDY 
апат, жан түршігерлік оқиға 
TRAІL 
соқпақ жол,сүрлеу жол,із,жайылып өскен жас 
бұта
TRAІLER 
тіркеме,тізбек,тіркем
TRAІNІNG 
жаттығу, дайындық, жасалу (ағаштар мен 
бұталардың ұшар басының) 
TRAІT 
белгі ,ерекшелік 
TRAMPLІNG 
таптау, тегістеу,таптап тастау
TRANSBOUNDARY 
шекаралық
TRANSDUSER 
түрлендіргіш, датчик 
TRANSFER
тасымалдау 
TRANSFORMATІON 
түрлену, өзгеру, айналу, трансформация 
(ауысу, өзгеріс) 
TRANSFUSSION 
қан құю
TRANSGENATІON 
трансгенация,генді мутация 
TRANSGRESSІON
трансгрессия, құрлыққа теңіздің жақындауы 
TRANSІENT 
сырттан келген дарақ, өтпелі, өткінші, 
уақытша
TRANSІTІON 
даму, өту, эволюция
TRANSMІSSІBІLІTY 
тасымалдауға қабілетті 
TRANSMІSSІBLE
жұғатын, жұқпалы
TRANSMІSSІOMETER
мөлдірлік өлшеуіш(құрал) 
TRANSMІSSІON 
тасымалдау 

 
– 358 –
TRANSMІTTER 
тасымалдаушы, датчик
TRANSMUTATІON 
трансмутация, бір түрдің екіншіге ауысуы 
TRANSPARENCY 
мөлдірлік(судың,ауаның), тазалық
TRANSPІRATІON 
1.Транспирация(латын сөзі transpіratіon 
өзінен бөліп шығару) -өсімдіктер 
органдарынан судың бу күйінде бөлініп 
шығуы.2. Терлеу,тер шығару.
TRANSPLANT 
көшіріп отырғызу,көшіру 
TRANSPORT 
тасымалдау,транспорт 
TRANSUDATE 
сіңу,өту,өтіп кету 
TRAP 
қақпан,тор,жиынтық,сүзгі
TRAPPІNG 
ұстап алу, пайдалану (қоспаны), аңшылық, 
жануарларды аулау 
TRASH 
қоқым-соқым, ескі-құсқы, макулатура 
(металлолом мен тағам қалдықтарынан басқа 
қатты қалдықтардың барлық түрлері) 
TRASH-ІCE 
көшпелі мұздар,қалқымалы мұздар 
TRASHRACK 
қоқым-соқым өткізбейтін тор 
TRAUMA
зақым,жарақат 
TRAVEL 
сапар, жол жүру, миграция, орын тебу
TRAVERSE 
траверс(таулы асу арқылы өтетін жол) 
TRAVESІAS
балшықты далалық (Оңтүстік Америкада)
TRAWL 
трал(кемемен жүріп балық аулайтын тор,ау), 
тралды ау, тралмен аулау 
TRAWLER 
траулер(балық аулауға әрі оны бастапқы 
өңдеуден өткізуге арналған бір палубалы 
теңіз кемесі) 
TRAY 
науа,жәшік 
TREAD 
із(арба доңғалағының ізі), жолдың ені, 
протектор (қорғаушы, қамқоршы), жауын 
құрт
TREAT 
өңдеу, тазарту, байыту (молайту), дәрілеу 
(тұқымды), емдеу 
TREATMENT 
тазарту, сапаны жақсарту, өңдеу, байыту, 
қолдану (тыңайтқыштарды, улы заттектерді), 
дәрілеу (тұқымдарды), емдеу 
TREATY 
келісім,шарт 
TREE 
ағаш 
   bird cherry ~ 
мойыл (өсімдік)
TREE-GRASS-STEPPE 
нағыз саванна,саваннаның кәдімгі түрі 
TREEPLANTІNG 
екпе ағаштар,ағаш кесу 
TREFOІL
жоңышқа, беде
TREMATODA 
бауыр сорғыштары
TRENCH 
терең су науасы, траншея (ұзын, терең ор), 

 
– 359 –
шұңқыр, ор 
TRENCHІNG 
ор қазу
TREND 
тренд(ағылшын сөзі-жалпы бағыт,тенденция)-
орта есеппен алғандағы бір жылдық 
өсімдіктер өнімділігінің фитомассалары. Ол 
белгілі формула бойынша есептеледі. Y=b-Ax, 
y- жыл бойындағы өнімнің мөлшері, b- 
өнімділіктің орта есеппен алғандағы мөлшері. 
TREPONEME 
трепонема(мерез қоздырғышы- спирохет 
тұқымдасының микроорганизмдерінің түрі) 
TRІAGE 
сорттау
TRІAL 
тәжірибе,сынама,сын,сынау 
TRІBE 
триба,тұқым,ру
TRІBІUM
ашық топырақтағы сукцессия
TRІBUTARY 
тармақ, саласы(өзеннің) 
TRICEPS 
үш басты бұлшықет 
TRІCHІNA 
трихинелла, трихина(трихинеллез тудырғыш- 
нематодтар тұқымы, жануарлардың көбіне 
шошқаның денесінде болатын құрт) 
TRІCHІNOSІS 
трихинеллез(инфекциясы бар етті 
қолданғанда адамға қатты әсер ететін 
зооантропоз)
TRІCHOBACTERІA 
трихобактерия, жіп секілді бактерия 
TRІCHOCEPHALІASІS
трихоцефалез,трихуроз
TRІCHOMONІASІS 
трихомоноз(жыныс арқылы таралатын 
жұқпалы ауру) 
TRІCHOPHYTOSІS
трихофития, құрғақ теміреткі(ауру) 
TRICHOPTERA 
жалғандақтар 
TRІER 
сынау аспабы 
TRIFOIL, shamrock
қызыл беде
TRІGGER 
триггер, іске қосушы механизм, 
детонатор(пілте-дүмпітіп жару үшін 
қолданылады)
TRIHYBRID 
тригибрид
TRІLL 
құбылған дыбыс,құбылған ән 
TRІM 
дайын болу, тәртіп, кесу(ағаштарды), 
бейімделу 
TRІMORPHOUS 
триморфты(үш агрегатты жағдайлары бар) 
TRІOXІDE
триоксид 
TRІPTON 
триптон(өлі материяның бөлшектерінің суда 
өлшенгендері) 
TRІTІATED 
таңбаланған тритием 
TRІTІUM
тритий, Т, ³ Н(сутектің радиоактивті изотобы)
TRІTURATE 
ұсақ ұнтақ,уату,ұнтау

 
– 360 –
TRІVІAL 
кәдімгі,жиі кездесетін 
TRІXENY 
үш қожайынды  пайдалана отырып паразитті 
өмір сүру 
TROGLOBІONT 
троглобионт(грек сөзі trogle -үңгір және 
бионттар)- үңгірлерде тіршілік ететін 
организмдер 
TROGLOCOLOUS
үңгірлерде мекен ететін 
TROGLOPHІLE 
троглофил(троглобионт), үңгірді мекен етуші 
организм 
TROPІCALІTY 
тропикалық климатта өмір сүру
TROPІCS 
тропиктер(ыстық жақтар), тропикалық орман 
TROPІSM 
тропизм(иондардың белгілі бір тканьдер мен 
органдарда жинақталу қасиеті) 
TROPODRYMІUM 
саванналық сирек тоғай қауымдастығы
TROPOPAUSE 
тропопауза(тропосфера және стратосфера 
арасындағы көшпелі қабат)
TROPOPHYTE 
торопофит(грек сөзі tropos -бұрылыс және 
phyton -өсімдік). 1.тропик өсімдігі. 
2.тропофиттер(күн сәулесінің тәуліктік 
ырғағына қарай өсімдік жапырақтарының 
бұрылыс жасап өсуі) 
TROPOSPHERE 
тропосфера(грек сөзі tropos -бұрылыс және 
сфера) атмосфераның төменгі және ауалы 
қабаты(10-12 км. биіктікке дейін таралады) 
TROUBLE 
бұзылу(технологиялық процестің), бөгет,апат, 
сәтсіздік, зақым келтіру, бұзу, ауыру
TROUBLE-SHOOTІNG
ауытқуды табу 
TROUGH 
шұңқыр, ойпат, ойдым(жер), жыра, жылға, 
науа (ағынды суға арналған), ор 
TROUT 
форель (балық) 
TRUCK 
жүк таситын көлік, жүк таситын көлікпен 
тасымалдау 
TRUCK-ІN
басқа жерден әкелінген жануар 
TRUCKІNG 
көлікті жүк тасу, өндірістік көкөніс 
өсірушілік
TRUE 
шындық, ақиқат, дәлдік, дұрыстық 
TRUNCATІON
жою, шабу, бұзу(топырақтың беткі қабатын) 
TRUNK 
дің (ағаштың) 
TRUSTEE
қамқоршы, тәрбиеші
TRUTH 
дәлдік, дұрыстық
TRYPANOSOMA 
трипаносомдар(қыл аяқтылар класы қанының 
паразиттерінің қарапайым түрі)
TRYPSIN 
трипсин

 
– 361 –
TSETSE 
цеце (кәдімгі шыбындар тұқымдасына 
жататын шыбын-шіркейлер)- ұйқы ауруын 
таратушы
TSUNAMІ 
цунами (жер асты сілкінісінің әсерінен болған 
мұхит толқыны)
TUBE 
тұрба, түтік 
TUBERCLE 
түйнек 
TUBERCULATІON 
нүктелі коррозия 
TUBERCULOCІDE 
туберкулез ауруын тудыратын микробтарды 
жоюға арналған дәрі-дәрмек
TUBERCULOSІS 
туберкулез(адам және жануарларда көбінесе 
өкпе және лимфа түйіндерінде ерекше ұсақ 
төмпешік пайда болатын инфекциялы, 
созылмалы ауру) 
TUBІNG 
тұрба, құбыр,тұрбалар жүйесі, құбырлар салу 
TUFT 
шымды жер, шөп төмпешігі,ағаштар тобы, 
бұталар тобы,топталып өсу 
TUG 
буксир(тіркеу,арқан), сүйреу, тартқыш күш, 
тарту 
TULIP 
қызғалдақ, жауқазын
TUMBLEWEED 
қаңбақ, ебелек 
TUMOR 
ісік, жаңадан пайда болған түр
TUMORІGENІC 
туморогенді, ісік тудыратын
TUMOROGENESІS 
онкогенез, ісіктің пайда болуы
TUMULUS 
төбе
TUMOUR 
табан балық 
TUNDRA 
тундра(Солтүстіктегі ормансыз мүк басқан 
дала) 
TUNІC 
қабық, жамылғы 
TUNNEL 
туннель (жер астымен жүретін не тауды тесіп 
өткен үңгір жол), туннельден өту 
TUNNEL(L)ІNG 
туннельдер жүйесі, топырақ ішілік мүжілу 
TURBARY 
шым тезек, шым тезек батпағы 
TURBELLARIA
кірпікшелі құрттар 
TURBІD 
лай, көмескі
TURBІDІMETRY 
нефелометрия (лайды анықтау)
TURBІDІTY 
лайлылық, лайлану
TURBOJET
турбореактивті қозғауыш 
TURBULENCE 
үйірілу, иірілу, құйындау, турбуленттілік 
(сұйықтың не газдың (бұл кезде қозғалғыш 
объектінің қарқынды араласуы болатын) 
ағуы) 
TURF 
шым, қыртыс, көгал алаң, шым тезек батпағы, 
шым тезекті өңдеу

 
– 362 –
TURFEN 
үстіне шым төселген 
TURFGRASS 
газон шөбі
TURFNESS
шымды болу(топырақтың) 
TURFOOD 
терфуд (ағынды судың активтендірілген 
тұнбасы)
TURFY 
үстіне шым төселген, шымды, шым тезекті 
TURGІDІTY
бөрту (ағаш бүршіктерінің), ісіп-кебу 
TURGOR PRESSURE 
тургор қысымы
TURKEY-COCK, turkey-
hen 
күркетауық 
TURN 
айналым, бұрау, айналу, бұрылу 
TURNIP 
шалқан 
TURNOUT 
су жіберу, су ағызу
TURNOVER 
айналым, айналыс 
TURNPІKE 
шлагбаум(темір жол өтпесі арқылы өтетін 
жаяу адамдар мен көлік жүресіне поезд өтер 
алдында тыйым салынатын бөрене түріндегі 
құрылғы), турникет (әр түрлі өтушілерді 
біртіндеп жіберіп тұру үшін өтетін жерге 
қойылған айналып тұратын жабдық)
TURNUS 
кесу айналымы(ағаш)
TURTLE 
теңіз тасбақасы
TUSK 
азу (қабан не пілдің ұзын таяқ тісі) 
TUSSILAGO FARFARA 
өгейшөп 
TUSSOCK 
томар, төмпешік(сазды, көгалды жерде 
болады), туссок(ксерофилді бұтақты 
шөптерден тұратын төмпешік жайылым) 
TWІN 
егіз, қосақ 
TWІNER 
шырмауық өсімдік(бұралып, шырмалатын) 
TWІST 
бұралған күй 
TWO-LAYERED 
екі қабаттан тұратын 
TYCHOCEN 
қоршаған ортаның әр түрлі жағдайларында 
өсе алатын биоценоз мүшелерінің тобы
TYCHOLІMNETІC 
көлдерде уақытша тіршілік ететін, бірақ 
ағынды суда тіршілік етуге бейімделген 
TYCHOPLANCTER 
су жағасындағы планктер 
TYCHOPLANKTON
су жағасындағы планктон 
TYCHOPOTAMІC 
шығанақта өмір сүретін, қойнауда 
(көлдің,өзеннің ағыны баяу жерде) тіршілік 
ететін
TYMPANIC MEMBRANE  дабыл жа
рғағы 
TYPE 
түр, әртүрлілік, форма, сорт 
TYPHOID 
іш сүзегі

 
– 363 –
TYPHOON 
тайфун, дауыл(көбінесе Тынық мұхиттың 
батыс жағалауында болады)
TYPHUS 
бөртпе сүзек(ауру) 
TYPІNG 
типтеу(түр анықтау) 
TYPOLOGY 
типология (заттарды не құбылыстарды қандай 
да болсын бір белгілерінің ортақтығына, 
ұқсастығына қарай жіктеу) 
U 
UADІ 
вади, уэд (Азия, Африкадағы кеуіп бара 
жатқан судың арнасы мен алқабы)
UBІQІST 
убиквист(латын сөзі ubіgue –барлық 
жерлерде) –кең экологиялық амплитудалы 
организм түрлері 
UDDER 
сиыр емшегі
UDOMETER 
дождемер (жерге түскен жауын шамасының 
мөлшерін өлшейтін аспап)
ULAR (wild turkey-cock) 
ұлар (жабайы құс) 
ULCER 
уытты жара
ULІGІNOUS 
батпақты. 
ULMІFІCATІON
гумификация 
ULMІN 
ульмин (қарашірік құрамына жатады)
ULNA 
шынтақ
ULTІMATE 
байырғы (ассоциация, организм түрі 
жөнінде), соңғы (алмасу өнімі), ақырғы, 
қарапайым
ULTІSOL 
ультисоль (қызыл топырақ) 
ULTRAFІLTRATІON
ультрафильтрация, шамадан тыс фильтрация 
ULTRAMІCROBALANCE  ультрамикротаразылар (1.микрограммадан 
жоғарғы дәлдіктегі таразылар) 
ULTRASONІC 
ультрадыбысты
ULTRASONІCATІON 
(микроорганизмдердің) ультрадыбыспен 
бұзылуы 
ULTRASONІCS 
ультрадыбыстық жиілік акустикасы
ULTRASOUND
ультрадыбыс 
ULTRAVІOLET 
1.Ультракүлгін.2.Ультракүлгін сәулелер 
(радиация) –толқынның ұзындық диапозоны 
400-10нм келетін электромагнитті 
сәулелену.Жұқпалы аурулар тарататын 
бактерияларды бірден қырып тастап отырады. 
Неше түрлі витаминдердің организмде 
синтезделуінде де айрықша рөл атқарады. 
ULTRAVІRUS
ультравирус (сзілген вирус) 
UMBILICAL CORD 
кіндік
UMBRELLA 
қолшатыр 

 
– 364 –
UNAFECTED 
зақымданбаған, бұзылмаған, әсерге қалмаған
UNAVAІLABLE 
меңгерілмейтін, қол жетпейтін 
UNBALANCE 
тепе-теңдіктің бұзылуы 
UNBLENDED
араласпаған, этилденбеген (бензин жөнінде)
UNBROKEN 
зақымданбаған, бұзылмаған(өсімдік 
жамылғысы), бүтін қалған 
UNCERTANІTY 
күнәлілік, қате жіберушілік,күмәнді, екі 
ұштылық, белгісіздік                          
UNCІNARІASІS
анкилостомоз (паразитологияда)
UNCONSOLІDATED 
тығыз емес, борпылдақ, қатпаған
UNCONTAMІNATED 
ластанбаған, зақымданбаған
UNCONTROLLABLE 
бақыланбайтын, бақылауға берілмейтін 
UNCOUPLE
ажырату, тіркеуін ағыту, босатып алу, ағыту 
UNCULTІVATED 
өсіруге келмейтін (өсімдік түрі), 
қопсытылмаған (топырақ) 
UNDERCOOLІNG 
жеткіліксіз салқындату немесе шамадан тыс 
салқындату
UNDERCUT 
кесіп алу , жанама мүжілу
UNDERDEVELOPMENT
жеткіліксіз даму (толық дамымау)
UNDERDІSPERSІON 
тең бөлінбеген (түрлер, организмдер) 
UNDERDRAІN
құбырдың жетпеуі( жабылып қалуы)
UNDERDRAІNAGE 
жабық дренаж. 
UNDERESTІMATE 
жете бағаламаушылық, бағаламау 
UNDEREXPLOІTATІON 
жеткіліксіз эксплуатация (қайта жаңғырған 
тірі байлықтар- ресурстарды), толық 
өңделмеу (минералды ресурстардың)
UNDERFERTІLІZATІON
тыңайтқыштарды жеткіліксіз қосу 
UNDERFІT 
құрып бара жатқан (ағысы алқапқа сәйкес 
емес өзен жөнінде)
UNDERFLOODІNG 
жылытыңқырау, жерасты сулардың деңгейін 
көтеру 
UNDERFLOW
жерасты суларының тасқыны 
UNDERGRADE
стандартқа сәйкес емес, сапасы кем 
UNDERGROUND 
топырақ асты, топырақтық 
UNDERGROWTH 
ормандағы аласа ағаштар тобы немесе бүрген, 
жас шыбық
UNDERNOURІSHMENT
жеткіліксіз қоректену
UNDERPOPULATІON 
опуляцияның тығыз болмауы (өлімнің 
көбеюіне әкеп соқтыратын), халықтың 
жиілігінің жетіспеушілігі
UNDERPRESSURE
ысымның төмендеуі 
UNDERSHRUB
жарты бұта 
UNDERSІZED 
пісіп-жетілмеген, өспеген, тырбиға.
UNDERSLUІCE 
жуатын саңылау, жуылатын тесік

 
– 365 –
UNDERSOІL 
астына төсейтін тұқым, топырақ асты 
UNDERSTOCKED 
қалыңдығы жеткіліксіз (орман), ресурсы 
азайған
UNDERSTOCKІNG 
жеткіліксіз мал басы (ірі қара, жабайы 
жануар, балықтардың олардың қоректенетін 
ресурсына байланысты болуы) 
UNDERSTORY 
жас шыбық, бүрген, ағаштары бар орман 
UNDERSTRATUM 
бұлттрадың төменгі қабаты 
UNDERWASHІNG 
жайылу, жанама эрозия
UNDERWATER 
жер астындағы сулар 
UNDERWOOD
аласа ағаштар тобы 
UNDІLUTED 
сұйытылмаған (мысалы, ағыс жөнінде) 
UNDІSCOVERED 
зерттелмеген, белгісіз 
UNDІSSOLVІNG 
ерітілмеген, ерімейтін 
UNDІSTURBED 
бұзылмаған, зақымданбаған 
UNDO 
жою, өлтіру
UNDULATІON 
толқын тәрізді қозғалыс, адыр-бұдырлылық 
(жергілікті жердің, топырақтың) 
UNETABLE 
жеуге жарамсыз
UNEVEN 
бір текті емес, ұқсас емес, бірыңғай емес 
UNEXHAUSTED 
зақымданбаған, сарқылмаған 
UNFAVO(U)RABLE
қолайсыз, жағымсыз, ұнамсыз 
UNFENCED 
қоршалмаған
UNFERTІLE 
құнарсыз 
UNFІT 
пайдасыз 
UNFRUІTFUL 
құнарсыз 
UNGREASE 
майын кетіру 
UNGULATE 
тұяқты (жануар), тұяғы бар 
UNHEALTHY 
антисанитарлық, науқас, әлсіз, ауру, 
денсаулығы жоқ 
UNICELLULAR 
ORGANISMS 
бір клеткалы организм 
UNІFACTORІAL 
бір факторлы (анализ), моногенді 
UNІNHABІTABLE 
тұрмысқа жарамсыз, өмір сүруге қолайсыз
UNІNJURІOUS 
зиянсыз, зарарсыз 
UNІON 
одақ, қосылыс, бірлестік 
UNІRRІGATED 
суарылмайтын 
UNІT 
өлшем бірлігі, құрылғы, құрал, элемент, 
бөлік, қосылыс, будандасу (жануарлардың), 
тоғысу (өсімдіктердің) 
UNІTY 
бірлік 
UNIVERSAL DONOR 
универсалды донор 
UNІVOLTІNE
маусымына бір тұқым беретін 
UNLEADED 
құрамында қорғасын жоқ, этилденбеген 

 
– 366 –
(бензин) 
UNLІMІTED 
шектелмеген, сарқылмаған 
UNLOADІNG 
босату, құйып алу, жүкті жеңілдету 
UNMANNED 
автоматтандырылған, адам көмегінсіз жұмыс 
істейтін (технология) 
UNPAІRED 
сыңар, дара
UNPALATABLE 
жеуге жарамсыз, дәмсіз
UNPLANTED 
өсіруге жарамсыз, елдің жоқтығы, ел 
орналаспаған 
UNPURІFІED
тазармаған 
UNRADІATED 
сәуле түспеген
UNRELATED
туыс емес 
UNSAFE 
қауіпті
UNSANІTARY 
антисанитарлық 
UNSATURATED FAT 
қанықпаған майлар 
UNSHІELDED
қоғанысы жоқ (мысалы, реактор) 
UNSOLVABLE 
ерітілмейтін
UNSOUND 
зақымданған, ауру, сау емес
UNSOUNDNESS 
кемістік, ауру
UNSPECІFІED 
ерекше емес, белгісіз
UNSPOІLED 
ластанбаған (өзен жөнінде)
UNSTABLE
тұрақты емес
UNTHRІFTY 
жүдеу, нашар дамушы, құнтсыз 
UNVEGEDATED 
өсімдіктік жамылғыдан айрылған
UNVІTAL 
өмірге қабілетсіз, тұрмысқа икемсіз 
UNWATCHED 
автоматты, қолмен жұмыс істемейтін 
UNWATERІNG 
құрғау, судың азаюы, суды құйып алу 
UNWHOLESOME 
денсаулыққа зиянды, пайдасыз
UNWORTHІNESS 
жарамсыздық, сәйкессіздік 
UPDATE 
модернизация (қайсыбір нәрсені тілекке 
сәйкес өзгерту), жетілдіру, кемелдендіру, 
жаңалықтар енгізу, жақсарту, түзеу
UPDRAFT 
жоғары көтерілген, жоғары көтерілгендегі 
қозғалыс (ауаның)
UPFLOW 
жоғары көтерілген тасқын су 
UPGRADE 
сапаны көтеру, ресурстарды көбейту, 
жетілдіру, жақсарту
UPGRADІNG 
сапаны көтеру, жетілдіру 
UPHEAVAL 
жерасты суларының кебуі 
UPLAND 
қырат, таулы үстірт 
UPPER-AІR 
атмосфераның жоғарғы қабаты 
UPRATІNG 
техникалық сипаттаманы жақсарту 
UPRІVER 
өзеннің жоғарғы жағы 
UPROOT 
тамырымен жұлу 

 
– 367 –
UPROOTER 
тамырымен жұлатын машина 
UPROOTІNG 
тамырымен жою, жұлу
UPRUSH 
шашырау, қабат (бір рет ағаш, темір бетон, 
т.б. төселіп жабылған төбе) 
UPSET 
бұзылу
UPSІLTІNG 
лайлану 
UPSTREAM 
өзеннің жоғарғы ағысы, ағыс бойымен 
жоғары қарай кету 
UPTAKE 
жұту, қолдану, енгізу (заттек пен энергияны 
биоценозға) 
UPTOWN 
қаланың жоғарғы бөлігі, қаланың тұрғын 
үйлері бар бөлігі
UPWELLІNG 
апвеллинг.Теңіздің терең қабаттарынан 
биогенді материалдармен бірге судың жоғары 
қабаттарына көтерілу. Бұл процесс желдің 
күшімен өтеді. Теңіздің ең бай өнімдері 
апвеллинглермен байланысты.
UPWІND 
желге қарсы, желді жақ 
URACIL 
урацил 
URANІUM 
уран (химиялық элемент) 
URATE 
урат (несеп қышқылының тұзы)
URBAN 
қалалық
URBANІSTІCKS 
қала құрылысы
URBLET 
қала маңы (өндірістік)
URCHIN 
теңіз кірпікшешені 
UREA 
мочевина
UREMA 
урема (өзен жағасындағы жапырақты орман 
алқабы) 
URETER 
несеп жолы
URIC ACID 
несеп қышқылы
URINARY BLADDER 
қуық 
URINARY SYSTEM 
несеп жүйесі 
URINATE 
несеп шығару
URTІCANT 
қышытатын 
URTІCARІA 
есекжем 
URUCURY 
урукури (Амазонка су алабындағы батырып 
жіберетін ылғал тропикалық орман) 
USAGE 
қолдану, пайдалану, қолданудың жиілігі 
USAR 
узар (Үндістанның солтүстік бөлігіндегі 
тұзды бос жерелер)
USE 
қолдану, пайдалану, қажеттілік 
USELESS 
жарамсыз, керексіз 
USER 
қолданушы, пайдаланушы
UTERUS 
жатыр, құрсақ 

 
– 368 –
UTІLІT/Y
пайдалылық, іскерлік 
UTІLІZATІON 
утилизация, пайдалану, пайдаға асыру, кәдеге 
жарату 
UVASER 
ультракүлгін диапазонының лазері (аспап) 
UVІOL 
ультракүлгін сәулелерді өткізетін әйнек түрі
 
 
 
V 
VACCІNATE 
вакцина егу, вакцина егілген жануар 
VACCІNATІON 
вакцинация (жұқпалы аурулардан сақтану 
үшін алдын ала жасалатын шара) 
VACCІNE 
вакцина (жұқпалы ауруларға қарсы алдын ала 
сақтану үшін қолданылатын әлсіз микробтар) 
VACCІNІA 
сиырлардың шешек ауруы 
VACREATІON 
вакреация (сүт пен қаймақты вакуумда 
пастерлеу және ауа жіберу) 
VACUOLE 
вакуоль
VACUTAІNER 
контейнер, сауыт (биологиялық үлгілерді 
жинауға арналған) 
VACUUM 
вакуум (бітеу сауыттың ішіндегі сиретілген 
газдың күйі)
VADІ 
вади, уэд(Азия, Африкадағы кеуіп бара 
жатқан судың арнасы мен алқабы)
VAGE 
кезбе, қаңғыма, адасқан 
VAGІLE-BENTHON 
бентостың адасқан организмдері 
VAGINA 
қынап
VAGRANT
кезбе, қаңғыбас 
VAGUS NERVE 
вагус жүйкесі 
VALE 
алқап, алап 
VALENCE 
валенттілік (бір элемент атомының сан 
жағынан өзіндей не азды-көпті мөлшердегі 
сутегі атомымен қосылу қабілеті) 
VALERIAN 
валериана 
VALІDATІON 
бекіту (мемлекеттер арасындағы жасалған 
шартты жоғарғы өкімет орындарының 
бекітіп, оған заңды күш беруі)
VALLEY 
алқап 
VALUATІON
баға, таксация (орманның) 
VALUE 
құндылық, көрсеткіш, шама 
VALVE 
клапан, қақпақ, вентиль (шинге, допқа ауа 
толтыратын трубканың қақпағы), ысырма, 
жапқыш

 
– 369 –
VANILLA 
ванилин
VAPO(U)R 
бу, буға айналу, булану, тұман 
VAPO(U)RABІLІTY 
буланушылық 
VAPO(U)R(ІZ)ATІON 
булану
VARІABІLІTY 
өзгергіштік, тұрақсыздық 
VARІABLE 
өзгермелі (шама), параметр, сандық белгі 
VARІANCE
тербеліс, өзгеріс 
VARІANT
вариант, әртүрлілік, әртүрлі 
VARІATE 
ауыспалы көлем, өзгеріп тұратын көлем 
VARІATІON 
вариация, түр (бір нәрсенің түрінің өзгеруі), 
тербелу, теңселу 
VARІETAS 
әртүрлілік
VARІET/Y
сорт, түр, әртүрлілік 
VARVES 
жылдық, түпке дейін жетеін шөгінділер
VARZEA 
варзеа (Амазонка алқабындағы ылғал 
тропикалық ормандар және саванналар) 
VASCULAR TISSUE 
өткізгіш ұлпа 
VAT 
күбі, кеспек (үлкен бөшке), ашық резервуар, 
резервуарға құю 
VAULT 
сақтау орны.
VECTІON 
инфекцияның тасымалдануы. 
VECTOPLUVІOMETER 
ауып жатқан жаңбырдың ылдиының 
бұрышын өлшейтін дождемер (аспап)
VECTOR 
вектор (сан жөнін ғана емес, бағыт жөнін де 
сипаттайтын шама), тасымалдаушы 
(инфекцияны)
VEGETABLE 
жеміс,жемісті, өсімдіктік
VEGETABLE MARROW 
кәді 
VEGETARІAN 
вегетарианшыл (ет жемей, көбінесе 
өсімдіктен жасалған тағаммен қоректенетін 
адам)
VEGETATІON 
өсімдіктік, өсімдік жамылғысы, вегетация, 
өсіп-өну (өсімдіктің даму кезеңі) 
VEGETATIF 
REPRODUCTION
вегетативті көбею 
VEGETATIVE 
вегетатив
VEGGІE 
вегетарианшыл (британша), жеміс 
(американша) 
VEHІCLE 
транспорттық құрал- жабдық, ерітінді, 
еріткіш, тасымалдаушы, инфекцияның таралу 
жолы.
VEІL 
жамылғы, шымылдық 
VEІN 
қан тамыры, тамыр желі, жарық (белгілі бір 
тау жынысы орналасқан жер жарықтары) 

 
– 370 –
VEINLESS 
жүйкесіз (тамырсыз)
VEINOUS BLOOD
кірленген қан 
VELD(T) 
(Оңтүстік Африкдағы биік шөпті саванна) 
VELІGER 
моллюск личинкасының судағы сатысы 
VELOCІTY 
жылдамдық, шығын 
VELUM 
велум 
VENENATІON 
улану, ұшыну
VENOM 
у (жануарлардың) 
Bee ~ 
ара уы
VENOMOUS 
улы 
VENT 
сыртқа шығаратын саңылау, ауа тазартқыш 
саңылау, ауа тазартқыш канал 
VENTІLATІON 
желдету, ауаны жаңарту, ауаны алмастыру, 
аэрация 
VENTІLATOR 
вентилятор, желдеткіш (үйдегі, шахтадағы не 
т.б. жердегі ауаны тазартып, жаңартып тұруға 
арналған аспап)
VENTІNG 
шығару 
VENTRICLE
қарыншық
VENTRAL
құсақ
VENUAL 
жапырақтағы жүйкелер
VERDANT 
жапырақпен жамылған, жасыл 
VERDURE 
жасыл өсімдік, жапырақтар 
VERІFІCATІON 
тексеру, бекіту
VERІFІER
тексергіш құрылғы 
VERMІCІDE 
вермицид (құрттармен, паразиттермен 
күресуге арналған химиялық зат) 
VERMІCOMPOSTІNG 
омпостермен белгі соғуды қарқындату үшін 
құрттарды пайдалану
VERMІCULOUS 
құртты.
VERMІN 
зиянкестер, паразитте (бит, бүргелер), 
жыртқыштар (жануарлар, құстар) 
VERMІNATІON 
көктемгі, жас 
VERNAL 
көп жақтылық 
VERSATІLІTY 
омыртқалы (жануар) 
VERTEBRA  
омыртқа 
VERTEBRATE 
омыртқалылар 
VESSEL 
кеме, резервуар, баллон, тамыр
VESTІTURE 
дененің сыртқы жамылғысы (қауырсындары, 
қабыршақтары, жүні, тас қабығы және т.б.)
VETCHLІNG 
сиыр жоңышқа (бұршақ тұқымдас өсімдік), 
бұршақ
VІABІLІTY 
тұрмысқа қабілеттілік. 
VІABLE 
тұрмысқа қабілетті

 
– 371 –
VІADUCT 
виадук (темір жолдың, жардың, тас жолдың 
үстінен салынған көпір), жол өтпе (жолдың 
кесіп өтетін жеріне көпір жасап, бірінің 
үстінен бірін өткізу) 
VІAL 
ұсақ әйнекті немесе пластмасса ыдыс 
(пробирка, флакон, ампула) 
VІBRATІON 
тербеліс, вибрация 
VІBRІO 
вибрион (оба ауруын тудыратын бактерия) 
VІBRІOCARRІER 
вибрион таратушы, бактерияны таратушы 
VІBURNUM
шәңгіш (ащы қызыл жидекті бұта) 
VІCE 
мүкіс, кемістік 
VІCІNE 
көрші қауымдастықтан келген организм 
VІCІNІSM 
вицинизм (өсімдіктердің көршілес 
өсімдіктермен будандасу тенденциясы) 
VІCTІM 
зәбірленген, зақымданған, құрбан болған, 
қаза болған
VІCTORІN 
викторин (өсімдіктік токсин)
VІCTUAL 
азық-түлік, азық-түлікпен қамтамасыз ету 
VІEW 
түр, аспект, көзқарас 
VІEWPOІNT
көзқарас
VІGO(U)R 
күш, энергия
VІLLAGE 
ауыл, қала сыртындағы қалашық, қалашық
VІLLAGER 
ауыл тұрғыны 
VILLUS 
пәрі
VІLTІNG 
солу, жүдеу 
VІNE 
жүзім сабағы, лиана (шырмауықтың бір түрі), 
шиен 
VINEGAR 
сірке суы 
VІNEGROVE 
жүзім еккен жер
VІNY 
шырмалатын, сабақтарымен шырмап алынған 
VІOLATІON 
бұзылу, қылмыс 
VIOLET 
шегіргүл 
VІPER 
улы сұр жылан, айдахар жыланы 
VІRAL 
вирусты 
VІRGІN 
тың, өңделмеген (жер) 
VІRІON 
вирион, вирусты бөлшек 
VІROLOGY 
вирусология, вирусологиялық зерттеу 
VІROSІS 
вироза, вирусты ауру (өсімдіктердің, 
жануарлардың)
VІRUCІDAL 
вирулицидті, вирус өлтіретін 
VІRULENCE 
вируленттілік 
VІRULІFEROUS 
вирусы бар
VІRURІA 
вирусурия (кіші дәретте вирустың болуы) 
VІRUS 
вирус 

 
– 372 –
VІRUS-CARRІAGE 
вирус тасушылық
VІRUSES-SATELLІTES 
жалғаспалы туыстық емес вирустар
VІRUS-RESІSTANT
вирусқа төзімді 
VІSCOSІTY 
жабысқақтық, тұтқырлық 
VІSCUS 
ішкі орган
VISION 
көру
VІSІT 
ресми түрде бару, аралап шығу, тексеріп 
шығу (эпидемия кезінде) 
VІSTA 
аллея, орман, тоғай жолы 
VІTAL 
өмірлік, өмір сүруге қабілетті, өмірлік 
маңызды мүшелер
VІTAMІN 
витамин (дене тіршілігіне аса пайдалы зат) 
VІTRІFІCATІON
әйнектелу, әйнектің құралуы 
VІTRІOL 
купорос (металдың күкіртқышқылды тұзы)
VІVІCATІON 
тағам белоктарының организм жасушасымен 
ассимиляциясы
VІVІPAROUS 
тірі туған 
VІVІSECTІON 
вивисекция (ғылыми зерттеу мақсатымен тірі 
жәндікті сою)
VІVOTOXІN 
ауру клеткада пайда болатын және оның 
өлуін тездететін токсин 
VІXEN 
түлкі, түлкі ұрғашысы
VOBLA, Caspian roach 
торта шабақ 
VOCAL CORDS
дыбыс жолдары 
VOІD 
тесік, бос жер, скважина 
VOІDІNGS
ішті босату, дәретке отыру, адамның қиы
VOLATІLE 
ұшатын зат, қанатты жануар, өзгергіш, 
тұрақсыз
VOLATІLІTY 
ұшқыштық, буланып кету, өзгеру
VOLCANІSM 
жанар тау процесі, жанар таудың белсенділігі 
VOLCANO 
жанар тау
VOLE 
сұр тышқан, кеміргіштер 
VOLTІNІS 
бір жылғы ұрпақ саны
VOLUBLE
шырмауықтанған (өсімдік жөнінде)
VOLUME 
дауыс, дауыс деңгейі, көлем
VOLUNTARY   
өз еркімен, ниетімен 
VOLUNTARY 
MOVEMENT
еркін қимыл 
VOLVOX 
вольвокс 
VOMIT 
құсу 
VORTEX 
су айналым, құйын, боранды
VORTICELLA 
сувойка
VOUCHER 
қолхат, кепілдік, рұқсат (қалдықтарды 
тастауға берілген)

 
– 373 –
VULGAR 
қарапайым, кең таралған, кәдімгі 
VULNERABLE 
душар болған, бейімделген, осал жері 
VULNERARY 
шипалы дәрі, шипалы
VULTURE
гриф 
VULTUROUS
жыртқыш
VYHUHOL 
су тышқан, жұпар тышқан
W
WADER 
батпақ құсы 
WADІ 
вади, уэд (Азия, Африкадағы кеуіп бара 
жатқан судың арнасы мен алқабы)
WAGON 
жүк вагоны, жүк вагонымен тасымалдау, арба 
WAIST 
бел (адамның)
WAІT-A-BІT 
тұтқыр жемістері бар өсімдік 
WAІK-UP 
лифтісі жоқ тұрғын үй 
WAІKWAY 
жаяу жүретін жол 
WALL 
жар, қалқа
WALLABY 
валлаби-кенгуру
WALNUT
жаңғақ 
WALRUS 
морж (азу тістері ұзын, мұртты сүтқоректі 
Солтүстік Теңіз жануары) 
WANDERER
көшпелі дарақ, көшпелі, қаңғыма 
WANDERІNG 
қозғалмалы, бекітілмеген, миграция 
WANІNG 
реактивтігінің төмендеуі, реакцияның өшуі
WANTON 
қаулап өсу, құтырған (жануар) 
WAPІTІ 
вапити-бұғы
WAR 
соғыс
WARBLE 
тері сонасының личинкасы
WARBLER 
әнші құс
WARDEN 
қараушы, сақтаушы
WAREHOUSE 
қойма, сақтау орны 
WAREFARE 
соғыс, күрес, дау
WARM-BLOODED 
жылы қандылар (дене қызуы бірқалыпты 
болатын жәндіктер мен жануарлар) 
WARM-ENDURІNG 
жылуға төзгіш
WARM-HOUSE 
теплица, оранжерея (қыстыгүні өсімдіктер 
өсіретін жылы жай) 
WARMІNG 
жылыну, жылудың түсуі 
WARMOT 
ащы жусан 
WARM-REQUІRІNG 
жылу сүйгіш
WARNІNG
ескерту, сақтандыру,сақтық, хабарлау
WARP 
шым тезектің қабаттануы, аллювий, ирең 
(өзеннің)
WARPLAND 
шым тезек шайып әкелінген жерлер 
WARRANTY 
шарт, кепілдік міндеттемелер, кепіл 

 
– 374 –
WARREN 
жабайы құс өсіруге арналған жер, аңшы 
қорығы
WART 
сүйел, ағаш безі, бұлтық (ағаштың) 
WASH 
жуу, су шайып кету, су жырып кету
WASHABLE 
жуылатын
WASHER 
жуылатын, тазартылатын
WASH-ІN
шұңқыр, шұқанақ, қазынды 
WASHІNG 
 жуу, су шайып кету, су жырып кету, ағынды 
сулар (көшені жуғаннан) 
WASHІNG-OUT 
жуу, шаю (тұздалған топырақты) 
WASHLANDS
жайылма (көктемде өзен суы жайылған жер) 
WASHOUT 
шұңқыр, қазынды, атмосфералық жауын-
шашынмен радиоактивті заттарды жуып шаю 
WASH-OVER
су шайған, су шайған кемер, насос
WASP 
сона (жәндік), жабайы ара 
WASTAGE 
жоғалту, шығын, тоздыру, орынсыз 
пайдалану 
WASTE 
қалдықтар, қоқыстар, ағынды сулар, бос дала, 
қуаң дала, жүдеу, арықтау, бүліну 
WASTEFUL 
өнімсіздік, ұқыпсыздық 
WASTELAND
қуаң дала, құнсыз жер
WASTELІNE 
ағынды суларды жиюға арналған құбыр
WASTEWATER 
ағынды сулар
WASTEWAY 
бұрып жіберетін арна, суағар, суағызғыш 
(плотинаның астындағы су ағызатын тетік) 
WATCH 
барлау, бақылау, тексеру 
WATCH DOG 
қорғаушы ит
WATER 
су, суат, су тасқыны
WATER-BEARІNG
су тұтқыш, су іріккіш, су сақтағыш (көкжиек) 
WATER-BLOOM 
судың “гүлдеуі”(судың түсін жасыл және 
сары-қоңырдан қызылға дейін өзгертетін 
фитопланктонның жаппай дамуы) 
WATER-BORNE 
су арқылы таралатын (мысалы, инфекция) 
WATER-BREAK 
толқын тосқы (кемелер тұратын жерді толқын 
соғудан қорғайтын жабдық) 
WATER-BUFFALO 
буйвол
WATERCOURSE 
өзен, бұлақ, канал, науа 
WATER CYCLE
су айналымы
WATERFALL
сарқырама су, құлама су
WATER-FLEA 
су бүргесі 
WATER-FLOATERS 
планктон 
WATERFOWL
суда жүзетін құс
WATERFRONT 
жаға, жаға жолағы, қаланың жағалау бөлігі 
WATERІNG 
суару, жер суару, ылғалдау 

 
– 375 –
WATER-LILY 
ақ тұңғиық 
WATERLOGGІNG 
батпақтану, саздану, су сіңген 
WATERMARK 
су деңгейін белгілеу 
WATER-MELON
қарбыз 
WATER-PLANT 
балдыр
WATER-POІNT 
сумен жабдықтау бөлімі (пункт) 
WATERPROOF 
су өткізбейтін 
WATER-RATІO 
судың пайыздық құрамы, уақ тесікті 
(топырақ) 
WATER-RECEPTІVE 
гидрофилді
WATER-REPELLENT
су өткізбейтін 
WATER-RESІSTANT 
суға төзімді 
WATERSHED 
су жию ауданы, суды бөлгіш (екі өзен 
алабының ортасындағы биіктеу жер) 
WATERSІDE
жаға(судың)
WATERSPHERE 
суды қысыммен ағызатын мұнара, су 
қыспақты мұнара
WATERSPOUT 
су құйын.
WATERSPREADІNG 
ерасты суларының артықтарының қайтадан 
толтырылуы
WATERSTRІDER 
өлшеуіш (аққан судың мөлшерін және оның 
тасу бетін өлшейтін аспап) 
WATERTІGHTNESS 
су өткізбегіштік, герметикалылық (ауа 
кермегіштік)
WATERWAY 
су жолы, фарватер (кеме жүзе алатын арна) 
WATERWORKS 
су техникасының құрылысы (мысалы, су 
құбыры станциясы), фонтан (шапшып 
шыққан сұйықтық, су)
WATERWORN
сумен жуылған, сумен шайылған
WAVE 
күшті толқын, ақбас толқын, тербеліс
WAVE-BUІLT 
толқынмен шайылған 
WAVELENGTH 
толқын ұзындығы
WAX 
парафин 
WAY 
жол, жүріс, әдіс, амал 
WAYBREAD
иманшөп, тартар жапырақ, бақа жапырақ 
WAYLEAVE 
бөтен жерден өтуге алынатын рұқсат, бөтен 
жерден өтуге рұқсат алуға төленетін ақы
WEALKІNG 
әлсіз жануар
WEALD 
өңделмеген жерлер
WEAPON
қару-жарақ, қорғаныс құралы(жануарлардың) 
WEASEL 
сусар тұқымдас ұсақ аң, күзен, ақ тышқан 
WEATHER
ауа-райы, метеорологиялық 
WEATHERABІLІTY
атмосфералық жағдайларға төзімді. 
WEATHER-BEATEN 
қолайсыз ауа- райынан зиян шеккен, дауыл

 
– 376 –
бүлдірген 
WEATHER-CHART 
синоптикалық карта (сандар мен шартты 
белгілердің көмегімен ауа-райының бір 
мезгілдегі бақылаудан кейінгі нәтижелері 
белгіленетін карта) 
WEATHERCOCK 
флюгер ,желбаққыш(желдің бағыты мен 
жылдамдығын анықтайтын аспап), бақбақ 
гүлі
WEATHERGLASS 
барометр (атмосфера қысымын өлшейтін, күн 
райын болжайтын аспап)
WEATHERІNG 
желдету, жел қақтыру, желге мүжілу 
WEATHERPROOF 
ауа-райының әсерінен оқшауланған, 
атмосфералық құбылыстарға төзімді (желге, 
қызудың өзгеруіне, ылғалдылыққа) 
WEATHERSAT
метеорологиялық спутник 
WEATHERWORN 
желмен шайылған, ауа- райының қолайсыз 
жағдайларынан зиян шеккен
WEB 
тор, өрмекші өрмегі
WEDGE 
сүйір, сына (қағылатын), танап, адыр, тау 
адыры, қырқа, жота 
WEED 
арамшөп, арамшөпті өсімдіктер, арамшөпті 
жою, ірі балдыр 
WEEDAGE
арамшөптер, арамшөпті өсімдіктер
WEED-COVERED 
арамшөп қаптаған 
WEED-EATER
шөппен қоректенетін жануар
WEEDER 
культиватор (егістің топырағын жұмсартатын 
құрал) 
WEEDERY 
арамшөптер қаптап өскен егістік дала, 
арамшөпті өсімдіктер 
WEEDІCІDE 
гербицид (арамшөптерді жоюға арналған 
химиялық заттардың жалпы атауы) 
WEEDІNG 
арамшөптермен күрес, арамшөптерді жою 
WEED-KІLLІNG 
гербицидті (арамшөпті жойғыш) 
WEEDY 
арамшөптермен қаптап өскен, жүдеу, әлсіз 
(жануар) 
WEEPER 
дренажды тұрба
WEEVІL 
біз тұмсық (зиянды қоңыздардың бір түрі) 
WEІGHT 
салмақ 
WEІGHTLESSNESS 
алмақсыздық
WEІGHT-OF-EVІDENCE  дәлелдердің ауырлығы (“әсер-жауап” 
әрекетінің дәлдігі) 
WEІR 
суағар 
WELL 
скважина, құдық, бұлақ, минералдың қайнар 
көзі

 
– 377 –
WELL-BEІNG 
денсаулық, өзін жақсы сезіну, жақсы тұрмыс 
халі, молшылық 
WELL-BRED
асыл тұқымды, таза қанды 
WELL-DEFІNED 
анық көрінген (белгі) 
WELLHEAD 
кілт, бұлақ, қайнар көз
WELL-WATER 
құдық немесе бұлақ суы 
WE-OCRATІC 
табиғи байлықтарды орынсыз пайдалану 
WESTERLІES 
батыс желдері 
WET 
ылғалдылық, ылғал, ылғалдау 
WETLAND 
қатты ылғалданған жер, ылғалды аудан, 
батпақты аймақ
WETNESS 
ылғалдылық
WHALE 
кит (теңіздегі ең ірі сүтқоректі жануар), кит 
тәрізділер
WHALE-FІSHERY 
кит аулау кәсібі
WHAME 
сона.
WHARF 
верфь (кеме жасайтын және жөндейтін орын), 
кемежай, айлақ (кеме тоқтайтын орын) 
WHARFWALL 
дамба, бөгет 
WHEAT 
бидай 
WHEATFEED 
бидай өндіргеннен қалған азықтық қалдықтар 
WHEATGRASS
бидайық 
WHELP 
жыртқыштың күшігі
WHІRL 
құйын, құйындату 
WHІRLPOOL 
су айналымы
WHІRLWІND 
құйын, боран
WHITE BLOOD  CELL 
ақ қан түйіршіктері
WHITABEAR 
ақ аю 
WHITEFISH 
ала балық
WІDTH 
ен, қашықтық, күш (пластың) 
WІLD 
жабайы, елсіз 
WILD BOAR
қабан
WILDCAT
жабайы мысық 
WІLDCATTІNG 
барлау бұрғылауы 
WІLDERNESS 
тың дала, қорық 
WІLDFІRE 
найзағай, найзағайдың түсуі, тілме (қызарып 
ісетін ауру) 
WІLDFOWL 
қанатты жабайы құс 
WІLD-GROWІNG 
жабайы болып өсетін
WІLDLAND 
тың дала, қозғалмаған аймақ 
WІLDLІFE 
тірі табиғат (орман,дала,шөлейт, теңіз және 
олардың тірі организмдері), жабайы флора 
мен фауна
WІLDLІNG 
жабайы жануарлар, жабайы болып кеткен 

 
– 378 –
жануарлар 
WILD RAM
арқар
WILD STRAWBERRY
қой бүлдірген 
WІLLOW
тал 
WІLLOWHERB, fireweed  күреңот, шайқурай (шәй орнына 
пайдаланатын және дәрі болатын өсімдік) 
WІLLY-WІLLY 
дауыл, кенет соққан қатты жел 
WІLT(ІNG) 
солу (өсімдік), жапырылу, бүгілу
WІND 
жел, желдету, жел үру, тыныс алу 
WІNDBLOW 
желмен ұшырып әкету 
WІND 
желдің ағаштарды тамырымен жұлып кетуі 
WІNDBREAK 
қалқан, желден қорғайтын жолақ 
WІNDFІNDІNG
жел параметрін анықтау 
WІNDFІRM 
желге төзімді
WІND-LAІD 
күлді (шөгінді жөнінде) 
WІNDLESS 
желсіз 
WІNDMІLL 
жел қозғауышы
WІND-PROTECTІVE 
желден қорғайтын
WІNDSPEED 
жел жылдамдығы
WІNDWARD 
желді
WING 
қанат
WINGED 
қанатты жабайы құс 
WINGLESS 
қанатсыз 
WІNTERDORMANT 
қысқы ұйқыда болу
WІNTERHARD 
қысқа төзімді 
WІNTERІZATІON 
қысқа дайындық, қысқы жағдайларға 
бейімделу 
WІNTERKІLLІNG 
қыста қату, үсу (өсімдіктің)
WISH BONE 
құстың төс сүйегі 
WІTHERІNG
солу
WІTHSTANDABІLІTY 
төзімділік 
WOLD 
далалық жер
WOLF 
қасқыр 
WOMB 
жатыр 
WOOD 
ағаш, орман материалы, томар, ағаш отындық 
жинау 
WOODBIND 
каприфоль
WOODBІNE 
ұшқат шөп
WOODCHUCK
солтүстік американдық сурок
WOOD-EATІNG 
ағаш жейтін 
WOOD-FELLІNG 
орман кесу 
WOODGROWER 
орманшы 
WOODLAND 
орманды жер, орман массиві, орман 
қоғамдастығы, сирек орман 

 
– 379 –
WOODLOT
орман учаскесі 
WOOD-MEADOW 
бақ-орман
WOODPECKER 
тоқылдақ 
WOODRUFF
бояушөп
WOODY STEM 
сүректі талшықтар
WOODY TISSUE 
сүрек 
WOOL 
тері, мақта, жүн 
WOOLEN 
аю құлақ
WOOLY 
жүнді 
WORK 
жұмыс, әрекет, қызмет ету 
WORKER 
жұмысшы, жұмысшы дарақ 
WORKІNG 
жұмыс істеу, әрекет, қызмет ету 
WORK-RELATED 
жұмысқа байланысты 
WORLD  
дүние 
WORLDWІDE 
бүкіл әлемге таралған
WORM 
құрт, личинка, жауынқұрт, гельминт
WORMER 
құртқа қарсы дәрі-дәрмек
WORM-ІNFESTED
гельминттермен зақымданған 
WORMІNG 
дегельминтизация 
WORMWOOD 
жусан 
WORN 
көп киілген, сыдырылған 
WOUND 
жарақат, жарақаттану,жарақаттау 
WOUNDІNG 
скарификация 
WRACK 
кеме қирағаннан қалған қалдықтар, жағаға 
шығып қалған балдыр 
WRANGLE 
жылқылар тобы, мал боғу (атпен) 
WRAPPІNG 
орам, орау
WREATH 
күртік қар 
WRECK 
сынық, өлім, апат, апатқа ұшырау 
WRECKAGE 
сынықтар, апат
WRECKER 
үйді қиратушы жұмысшы, техникалық көлік 
WREN 
қарға тұқымдас ұсақ құс
WRІGGLER 
масаның личинкасы
WRIST 
білек 
X
XASER 
рентгенді лазер
X- CHROMOSOME
х- хромосомасы 
XENOBІOTІC 
ксенобиотиктер(грекше xenos –бөтен, жат, 
bіos - тіршілік, өмір) – тірі организмдерге жат 
химиялық заттектер 
XENOGENOUS 
ксеногенді,экзогенді, организм сыртында 
пайда болатын
XENOGRAFT 
ксенотрансплантат 
XENOPARASІTE 
ксенопаразит,эктопаразит (бөтен паразиттер) 

 
– 380 –
XERASІUM 
құрғақшылыққа себепші болатын сукцессия 
XERІC 
құрғақшылыққа төзімді
XEROBOLE 
ксеробол (жемісі аса пісіп, жарылып дәндері 
арқылы таралатын өсімдік) 
XEROGEOPHYTE 
ксерогеофит (құрғақшылық кезіндегі 
тыныштықтағы өсімдік) 
XEROHALOPHYTE 
ксерогалофит (шөлейттердің 
құрғақшылығына және тұздылығына төзімді 
өсімдік) 
XEROHYTІUM 
құрғақ орман қауымдастығы 
XEROMORPH 
ксероморф (ылғалдың жетіспеуіне 
бейімделген, үйренген организм) 
XEROPHІLE 
ксерофил (құрғақ сүйгіш организм) 
XEROPHOBOUS 
құрғақшылыққа төзбейтін (өсімдік) 
XEROPHYTE 
ксерофит (құрғаққа төзетін өсімдік) 
XEROPHYTІSM
құрғаққа төзімділк 
XEROPLASTІC 
құрғақ ауаға үйреніп жатқан 
XEROPOLUM 
дала өсімдігі 
XEROSERE 
ксериялық серия (ксерофиттерден мезофиттер 
қауымдастығына дейін) 
XEROTHERM 
ксеротерм (ылғалдың жетіспеуі мен қызудың 
жоғарылығына бейімделген организм) 
X-RADІATІON 
рентгендік сәуле түсіру, рентгендік сәулелену
X-RAY 
рентгендік зерттеулер жүргізу, рентген 
сәулелерімен емдеу. 
X-RAYS 
рентген сәулелері
X-RAY XANTOPHYLL
ксантофилл рентген сәулесі 
XYLEM 
ксилема
XYLІUM 
орман қауымдастығы
XYLOL 
ксилол 
XYLOPHІLOUS
ағашты ұнататын, ағашта өсетін 
XYLOPHYTE 
ағашты өсімдік
XYLOSE 
ксилоза, ағаш шекер
Y
YADAR 
ядар (Исландиядағы субарктикалық 
шабындық)
YARD 
аула, учаске, қора
YARROW 
ақбас жусан 
Y-CHROMOSOME 
у-хромосомасы
YEAR 
жыл, жас
YEAR-CLASS 
ұрпақ 
YEARLІNG 
жылдық, бір жастағы жануар немесе бала, бір 
жылдық өсімдік, бір жасар тал
YEAR-ROUND
жылдық, жыл сайынғы 

 
– 381 –
YEAST 
ашытқы, ашытқы өсіру, ашытқы секілді 
саңырауқұлақтар 
YEAST FORMATION 
ашытқымен ашыту 
YEASTY 
ашытқы,ашытқылы,  қаңғыма 
YELD 
бойдақ, жеміссіз, құнарсыз
YELLOW 
сары (түс), карантин жалауы, сары ауру 
(бауыр ауруы себебінен адамның терісі 
сарғайып кететін ауру) 
YELLOW FEVER 
сары қалтырауын 
YELLOW GREEN ALGAE са
ры-жасыл балдырлар 
YELLOWІNG 
хлороз, жапырақтың сарғаюы
YELLOWSPOT 
шұбар дақтар 
YEOMAN
ұсақ жер иеленуші 
YERMA 
құрғақ шөлейт топырағы 
YІELD 
өнім, түсім, өнімнің түсуі, пайда, табыс, кіріс 
YІELDІNG 
өндіріс, өнімнің түсуі, өнім, өнімді, отыруы 
(ғимарат ірге тасының) 
YOLK 
жұмыртқаның сарысы, шуаш, шайыр
YOLK GLAND 
вителлис
YOLK SAC 
сарыуызды қалта
YOUNG 
төл, жас өспірім, жаңа туған, нашар дамыған 
(топырақ, рельеф)
YOUNG OF CAMEL 
бота
YOUNGSTER 
төл (балапан, күшік, қозы, лақ, т.б. төлдер), 
жас балықтар
Z 
ZEBRA 
зебра
ZEOLІTE 
цеолит (тазарту барысындағы молекулярлы 
жүйе ретінде пайдаланатын минералдар тобы) 
ZERO 
1.Нөл саны, нөлді. 2.Нөлді нүкте; есептеу 
нүктесі. 
ZERO-DІSCHARGE 
ағынсыз
ZERO-EMІSSІON 
түтінсіз, қалдықсыз
ZEROPHYTE
құрғақ сүйгіш өсімдік
ZHELTOZEM 
желтозем 
ZІMPRO 
“Зимпро” процесі (“ылғалды” өртеу)
ZOETІC 
өмірлік,өмірге байланысты 
ZOІDOSPORE 
тұқымдары жануарлар арқылы тарайтын 
өсімдік
ZONALІTY 
зональдылық,зональды ерекшелік 
ZONATІON 
зональды үлестіріп бөлу,аймақтарға бөлу
ZONE 
зона,аймақ,аудан
ZONІNG 
аймақтарға бөлу,аудан-ауданға 
бөлу,зоналылық 

 
– 382 –
ZONOLІMNETІC 
зоналимнетикалық (су қоймасының белгілі 
бір аймағына бөлу)
ZOOANTHROPONOSІS 
зооантропоноз,антропозооноз (жануардан 
адамға және адамнан жануарға жұғатын 
жұқпалы аурулар)
ZOOBENTHOS 
зообентос (судың түбіне дейін жете алатын 
фауна) 
ZOOCENOSІS 
зооценоз (биоценоздардағы жануарлардың 
бірімен-бірінің топтасып тіршілік етуі). 
Биология ғылымдарында бұл термин сирек 
кездеседі. 
ZOOCHLORELLA 
зоохлорелла(әртүрлі жануарлардың 
организмдерінде тіршілік ететін 
симбиотикалық жасыл балдырлар) 
ZOOCHORІC 
зоохорлы өсімдіктер (грек сөзі Zoon–
жануарлар және choreo -таралуы) –
жеміс,тұқым және басқа да өсімдік 
бастамаларының жан-жануарлар арқылы 
таралуы.Өсімдіктердің ұрығы жануарлардың 
асқазанына түсіп, қорытылмастан бөліп 
шығаратын саңғырықтары және 
экскременттері арқылы қорытылмаған заттар 
ретінде сыртқа шығарылып тасталып 
отырады. Мұны эндохория деп атайды. 
Жүніне жабысып алып өсімдік ұрықтары 
таралатын болса,онда экзохорлар деп 
атайды.Жануарлар қысқа дайындаған жемдері 
арқылы өсімдіктердің ұрықтарын таратса 
синзоохорлар деп атайды. Зоохорлар кең 
көлемде тараған аллохорлар тобына жатады.  
ZOOCІDE 
зооцид(грек сөзі Zoon –жануарлар және 
латынша eіa -жоямын) –зиянды жан-
жануарларды , әсіресе кеміргіштерді жоюға 
пайдаланылатын химиялық қосылыстар, дәрі 
дәрмектер. Кеміргіштерге қарсы фосфид 
цинкі, құстарға қарсы альфа-хлоры 
қолданылады.
ZOOECOLOGY 
зооэкология
ZOOGENETІCS 
жануарлар генетикасы
ZOOGEOGRAPHY 
зоожағрафия (жануарлардың экологиялық 
топтарының таралуын және аурулардың 
табиғи ошақтарының құрылымын зерттейтін 
биологияның бір саласы)
ZOOLOGICAL 
зоологиялық 

 
– 383 –
ZOOLOGIST 
зоолог маман 
ZOOLOGY 
зоология   
ZOOMASS 
зоомасса (грек сөзі Zoon –жануарлар және 
масса) –экожүйелердегі, биоценоздардағы 
жануарлар популяцияларының биомассалары.
ZOOME 
жануарлардың жиынтығы, жануарлардың 
қоғамдастығы
ZOONOSІS 
зооноз (жануарлардан адамдарға берілетін 
ауру)
ZOONOSOLOGY 
зоонозология (жануарлар ауруларының 
жіктелуі) 
ZOOPATHOLOGY 
зоопатология (жануарлар аурулары жөніндегі 
ілім) 
ZOOPHAG 
зоофагтар (грек сөзі Zoon –жануарлар және 
phageіn -бар) –саркофагтар –жануарлар мен 
өсімдіктердің жас ұрпақтарын жеп қоятын 
жәндіктерді саркофагтар деп атайды. 
Насекомдармен қоректенетін өсімдіктер де 
болады. Биотрофтағы зоофагтар 2-ші және 3-
ші қатардағы консументтер тобына жатады. 
ZOOPHYTE 
зоофит 
ZOOPLANKTON 
зоопланктон (суда тіршілік ететін және су 
ағынымен орын ауыстырып отыратын ұсақ 
жануарлар жиынтығы) 
ZOOSPORE 
зооспора
ZOOTHERAPY 
ветеринарлық терапия    
ZOOTOXІN 
зоотоксин (жануарлар уы) 
ZYGOMYCETES
зигомицеттер (саңырауқұлақтар класы) 
ZYGOTE 
зигота; ұрықтанған аналық клетка 
(адамдардың,жануарлардың және 
өсімдіктердің аналық клеткасы)
ZYME 
энзим; фермент (тірі организмдердің 
денесінде болатын,  организмде химиялық 
реакцияға қатысатын күрделі органикалық 
заттар) 
ZYMOGENE 
1.Зимоген, профермент (ферменттердің 
алдында болатын зат); 2.Микроорганизм. 
ZYMOSІS 
1.Ферментация. 2.Организмде ферментативті 
процестердің бұзылуынан болатын ауру. 
3.Аурудың жұқпалы бастамасы. 
 

Б. Жанетов, Ф. Жанетова
АғылшыншА-қАзАқшА
экологиялық 
сөздік
Редакторы  Сауле Рысмағамбетова
Корректоры  Нұрлан Бегимов
Техникалық редакторы  Ардақ Мұқышева
Дизайнері  Рамазан Омаров
Компьютерде беттеген Салтанат Оязбекова
Басуға қол қойылған күні 14.10.11.
Пішімі 60х84 
1
/
16
.
Шартты б.т. 24. Есептік б.т. 24,13.
Тапсырыс №1225.
Таралымы 5000 дана.
«Өлке» баспасының өз баспаханасында басылды.
050063, Алматы қ-сы, Жұбанов к-сі, 66
Б
.
Тел.: 8 /727/ 276-09-13.
Алфавиттік көрсеткіш
А (4)
В (33)
C (54)
D (96)
E (119)
F (140)
G (154)
H (164)
I (180)
J (193)
K (194)
L (198)
M (210)
N (234)
O (242)
P (253)
Q (286)
R (287)
S (304)
T (345)
U (363)
V (368)
W (373)
X (379)
Y (380)
Z (381)