зертханалык жұмыстар Т.АЙБЕКОВА, С.Сейфуллин атындагы гимназияның мүғалімі Газ зақдары н зе р т т е у Л -н ү с қ а . К е р е к т і қ үр ал дар : Бір жағы тү й ы к (бекі-
тілген) шыны түтікш е, шыныдан жасалған екі
цилиндр тәріздес ыдыстар, барометр, сызгыш,
термометр.
Т а п сы р м а: Газдың көлемі, кысымы және
тсмпературасы арасындағы байланысты э кс
перимент аркылы зерттеу.
'Геориялык бөлімі:
Газ тәріздес заттардың
негізгі касиетгері: ш ексіз ұлғаюы, ьщыс кабы-
рғаларына кысым түсіруі және кысымның тем-
пературасымен ыдыс көлеміне тәуелділігі бо
лып табылатындығы. Газ тәріздес заттардын
касиеттерін М К Т түсіндіреді. Газдар туралы
айтканда оны н хаосты козғалы стағы , өзара
әсерлесетін жэне ыдыс кабырғаларымен со-
қтығысатын молекулалар жиынтыгы екендігін,
соқты ғы суы кезінде механика зандары мен
М К Т -н ы байланыстыратын заттар екенд ігін,
кысым Р, колем V, масса
т, температура Т
және газдын нолдік массасы М арасындағы
байланысты көрсететіндігін есте сактау керек:
P V = ^ - R T (1)
М Бүл тендеу газ к ү й ін ің тендеуі деп аталады.
Егер тәжірибе кезінде газдың түракты мөлше-
рін {
m=const ) алсак, онда тендеу мына түрге
кошеді:
p V -
= cons (2)
(2)
тендеуді ауаның қасиеттерін сипаттау
үш ін колданып, ауа толған ыдыстын темпера-
турасын, кысымын және колемін озгерте оты
рып тексереді:
Ж үм ы сты ң оры ндалу реті: І.Ы сты к су күйылған ыдыстағы Т, темпе-
ратураны өлшеу керек. Ү зы н д ы ғы / ш ыны
түтікш ені алып, жабык ұшымен ыстык суы бар
ыдыска батыру керек. Т ү т ікш е жылығанда
оны ң іш індегі ауанын температурасы
ыдыс
ішіндегі Т, температураға тенеледі. Т үтікш е н ің
аш ык үшын ж іб і бар тығынмен жауып, суы к
суы бар ыдысқа тығыны бар жағымен төмен
каратып батыру керек. Су ішінде жібінен тар
тып тығынды шығарып алу керек.
2.С уы қ судың Т, температурасын олшеу ке
рек. Түтікш едегі ауанын температурасы суы к
судын Т , температурасына теңелгендегі ауа
деңгейінің ұзындығы - /
3.Ауа денгейінің / б и іктігі және S көлденең
кимасының ауданы аркылы газдын V көлемін
табуға болады. Бірінш і және екінш і күйдегі V!
және V 2 газ көлемдерінің мәндерін есептеп
табу керек.
Д.Барометрдін көрсетуі бойынш а б ір ін ш і
күйдегі ауаның Р, кысымын табу керек. Е кінш і
күйдегі түтікшедегІ газдын Р, қысымы мына
дай болады: Р2—P ^ g h , мүндағы
к г /м 3-
судын тығыздығы,
g- еркін түсу үдеуі,
һ- ьщы-
стағы судын бетінен түтікшедегі судын бетіне
дейінгі б и іктік.
б .Қ а т е л ік ш екарал ары н а н ы кта у ж ә н е
корытындылар жасау керек.
P V P V Г Г 1 _
Г 2 У 2 тендеуі орындала ма, есептеп
1 \ 1 2 корытынды жасау керек (өлшеу кателіктері-
н ін шекаралары деңгейінде).
К о с ы м ш а тапсы рм а беру а р кы л ы сол
ауанын үш інш і олшемін V , көлемді, Т 3бөлме
тем пературасы нда ж әне' Р : атм осф ералы к
кысым арқылы олшеу әдісін ойлап табу ке-
P V рек. -4 ^ - аркылы орнектеп осы әдісті іске асы-
ру керек.
Ж ұмыс жасалып, есептеліп болған соң, осы
қарастырған такырыпка байланысты бакылау
сүрактарын беру керек.