Бухгалтерлік

II. ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар	020

Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек	021
Үлес қосу әдісімен есептелінетін инвестициялар	022
Инвестициялық жылжымайтын мүлік	023
Негізгі құралдар	024
Биологиялық активтер	025
Барлау және бағалау активтері	026
Материалдық емес активтер	027
Кейінге қалдырылған салықтық активтер	028
Өзге де ұзақ мерзімді активтер	029
Ұзақ мерзімді активтердің жиыны	200
Теңгерім (100-жол + 200-жол)

ПАССИВтеР	Жол коды	есептік кезеңнің соңында	есептік кезеңнің басында
III. Қысқа мерзімді міндеттемелер
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер	030
Салықтар бойынша міндеттемелер	031
Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер	032
Қысқа мерзімді кредиторлық берешек	033
Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері	034
Өзге де қысқа мерзімді міндеттемелер	035
Қысқа мерзімді міндеттемелердің жиыны	300
IV. ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер	040

Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек	041
Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері	042
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер	043
Өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер	044
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің жиыны	400
V. Капитал
Шығарылған капитал	050
Эмиссиялық кіріс	051
Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар	052
Резервтер	053
Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал)	054
Аздық үлесі	055
Капитал жиыны	500
Теңгерім (300 жол + 400 жол + 500 жол)

Басшы ______________________

Бас бухгалтер _________________

Активтердің бірінші бөлімінде қысқа мерзімде пайдаланатын шаруашылық құралдар көрсетіледі. Мұнда қысқа мерзімді активтер (ақша қаражаттары, қысқа мерзімді инвестициялар, қорлар, қысқа мерзімді дебиторлық берешек және т.б.) кіреді. Одан басқа фили- алдар мен алушылар (тапсырысшылар), сондай-ақ басқа да заңды тұлғалар арасындағы қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар бейне- ленеді.

Қайталау үшін сұрақтар:

1. 
   Баланстың бабы мен шоттың арасында қандай байланыс бар?
   
2. 
   Баланстың активінде қандай бөлімдер көрсетілген?
   
3. 
   Баланс қандай бөлімдерден құрастырылады?
   
4. 
   Баланста неге активтің жиынтығы пассивтің жиынтығына тең болады?
   
5. 
   Баланстың пассиві қандай бөлімдерге бөлінеді?
   
6. 
   Материалдық емес активтерге нелер жатады?
   

5. Шоттар мен қосарлы жазу

Қосарлы жазу. Қосарлы жазу үшін арнайы бухгалтерлік шоттар қолданылады. Оларды дүкенде тауарларды сату кезінде жазылатын шоттармен шатастыруға болмайды.

Бухгалтерлік шоттар есепті регистрлар болып санала- ды. Оларда шаруашылық операциялар жазылады. Құралдар мен олардың көздерінің әрбір түрі үшін жеке шот қарастырылған.
Өзінің тәсілі бойынша — бұл сол жағы «дебет» деп, ал оң жағы «кредит» деп аталатын кесте түрінде көрсетіледі.

Сызба түрінде оны төмендегіше көрсету қалыптасқан:

Шоттың нөмірі мен аталуы

Дт

Кт

Баланстан (тиісті бап бойынша) шотқа біз жазатын сома айдың басындағы «қалдық» немесе «сальдо» деп аталады. Одан соң ай бойы шотта шаруашылық операцияларды жазамыз, айдың соңында дебет пен кредит бойынша айналымдарды есептейміз және жаңа қалдық шығарамыз. Оны біз келесі айдың (кезеңнің) басына баланс құрастыруда пайдалануымыз мүмкін.
Шоттар активті және пассивті болып бөлінеді.
Активті шоттар, бұл — кәсіпорынның құралдары мен дебитор- лық қарыздарының есебі жүргізілетін шоттар.
Пассивті шоттар — сол құралдардың көздері мен кредиторлық қарыздың есебі жүргізілетін шоттар.
Активті шоттарда кәсіпорынға құралдардың келуі дебет бойын- ша, ал шығыс етілуі кредит бойынша бейнеленеді (жазылады).
Пассивті шоттарда, керісінше, құралдар көзінің (немесе ша- руашылық құралдары үшін алынған қарыздың) көбеюі кредит бойынша, ал кемуі дебет бойынша бейнеленеді.
Шатасып қалмау және есеп айырысулардың мерзімдерін өткізіп жібермеу үшін әрбір дебитор мен кредитор бойынша қосымша есеп ұйымдастыру қажет.
Шоттарда шаруашылық операцияларды бейнелеуден алдын, оларды ашу қажет. Ол үшін шоттардың дебетіне немесе кредитіне баланстан алынған бастапқы қалдықтар жазылады. Активті шот- тарда бастапқы қалдық (бастапқы сальдо) дебетке, ал пассивті шот- тарда кредитке жазылады.
Бухгалтерлік есеп шоттарының кеңестік дәуірдегі жоспарын- да (егер онымен таныс болсаңыз) активті-пассивті шоттар болған. Олардың дебеттік жағында дебиторлық қарыз немесе шығыстардың, ал кредиттік жағында есептеу бойынша айналымдардың көбеюі есепке алынатын.
Мысалы, № 46 «Өткізу» шотын алайық. Оның дебеттік жағында шығындар, ал кредиттік жағында табыстардың есептелуі бейнелен- ген. № 80 «Пайдалар мен залалдар» шотының дебеттік жағында пай- даны қолдану, ал кредиттік жағында оның есептелуі бейнеленген.
№ 76 «Әртүрлі дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысулар» шотының дебеттік жағында кәсіпорынның дебиторлық қарыздары, ал кредиттік жағында кредиторлық қарызы бейнеленген.
Шоттардың Бас, Типтік жоспары, ал одан соң Жұмыс жоспа- рының негізгі ерекшеліктерінің бірі, ол тапсырыс берушілер мен мердігерлердің арасындағы нақты қатынастарға негізделген.
Сондықтан, бұл шоттар өзінің маңызы бойынша активті және пассивті болып бөлінеді. Мысалы, өнім, жұмыс немесе қызмет өткізу фактісі төмендегіше:

• 
  кірістер келтіру бойынша VI бөлімнің шоттарында;
  
• 
  нақты шығыстар бойынша VII бөлімнің шоттарында бейне- ленеді.
  

Кәсіпорынның дебиторлық және кредиторлық қарыздары да екі шотта:

• 
  қысқа мерзімді дебиторлық берешек 12 «Қысқа мерзімді де- биторлық берешек» кіші бөлімінің шоттарында;
  
• 
  қысқа мерзімді міндеттемелер 3 «Қысқа мерзімді міндеттеме- лер» бөлімінің шоттарында бейнеленеді.
  

Жалғыз ерекшелік, бұл — № 5410 «Есепті жылдың пайдасы (залалы)» шоты болып табылады. Бірақ, ол қалдықсыз сипатқа ие болып, жылдың соңында бір рет қана жабылады. Оның дебеттік жағында жұмсалған шығыстар мен жиынтық табыстың пайда- ланылуы, ал кредиттік жағында есептелуі бейнеленеді.
Қосарлы жазу, бұл — әрбір шаруашылық операциясының екіден кем емес өзара байланысты шоттарда, біреуінің дебеті бойынша және екіншісінің кредиті бойынша бір сомада бейнеленуі. Мысалы, 1000 теңге мөлшерінде есеп айырысу шотынан кассаға қолма- қол ақша алу операциясы № 1010 «Кассадағы теңгемен ақша қаражаттары» шотының дебеті бойынша және № 1040 «Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаттары» шотының кредиті бойынша бірдей сомада жазылады. Қосарлы жазу баланспен қоса, бухгалтерлік есептегі бақылаудың қорытындылаушы жүйесінің басты элементтері болып табылады.
Келесі шаруашылық операцияны шоттарда бейнелейік.
Қоймада 20000 теңге соманы құрайтын, әлі ақысы төленбеген материалдар бар. Одан басқа 30000 теңгеге материалдар келіп түсті, бірақ жеткізушілердің қойылған шоттары төленген жоқ.
С әрпімен 20000 теңге сомасындағы материалдардың бастапқы сальдосын белгілеп, №1310 «Шикізат пен материалдар» шотын ашамыз. Бұл шоттың дебетінде кәсіпорынға келген материалдардың сомасын жазамыз:

№ 1310 «Шикізат пен материалдар» шоты

Дт	Кт
С. 20000
1) 30000

Материалдарды біз алып қойдық, бірақ олардың ақысы жөнінен әлі есептескен жоқпыз. Кәсіпорынның осы пайда болған қарызын көрсетуіміз қажет, бірақ ол енді № 3310 «Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді кредиторлық берешек» шотында бейнеленеді.
Бұл пассивті шот, сондықтан бастапқы сальдо (20000 теңге сомасындағы жеткізушілерге қарыз) кредит бойынша көрсетілуі қажет. Бұл шоттың кредитіне бірінші операцияның нәтижесін де жазуға тиістіміз, өйткені жеткізушілерден материалдарды ала отырып, біз оларға қарызымызды және 30000 теңгеге көбейтеміз. Біз № 3310 «Төленуге тиісті шоттар» шотын ашып және бірінші операцияны жазғаннан соң, ол төмендегіше көрсетіледі:

№ 3310 «Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді берешек»

Дт	Кт
	С. 20000
	1) 30000

Біз байқағандай, бірінші операция екі шотта — № 1310 шоттың дебеті бойынша және № 3310 шоттың кредиті бойынша бірден бей- неленеді.

Айдың соңына қалдықтардың есебін мына мысалдардан көрейік.

жүктеу/скачать 4,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: