Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық
Зәр дүш тік (Зо роа ст ризм) ілімі нің пай да бо луы
жүктеу/скачать 3,82 Mb. Pdf көрінісі
|
| Зәр дүш тік (Зо роа ст ризм) ілімі нің пай да бо луы.
Зо ро а ст ризм – б.з.б. X–VІІ ғғ. Кө не Иран да пай да бол ған дін. Оның не гі зін са лу шы – За ра ту шт- ра да ныш пан. Дін атауы осы ған бай ла ныс ты шық қан. Со ны мен қа тар бұл дін ді бас қаша да: маз даизм (жо ғар ғы құ дай Аху ра Маз да); Авес та ді ні (қа- си ет ті кі та бы ның аты); ма гизм (абыз дар маг тай па сы нан шық қан дық тан); от қа та бы ну шы лар (от қа си ет ті са на лып, оған та бын ған дық тан); мит раизм (күн жә не ай құ дайы Мит ра); пар сизм (кө не иран дық тар дың аты); гебр лар (Иран да ғы зәр дүш тер ді мұ сыл ман дар дың айт уы) деп те атала бе ре ді. Қа- зір гі уа қыт та әлем де ша ма мен 100–200 мың дай осы дін нің өкіл де рі бар. Дін өз бас тау ла рын кө не үн ді иран тай па ла ры ның көп тә ңір лік се ні мі нен ала ды. Жа ңа дін нің не гі зін са лу шы За ра ту шт ра ның та ри хи не ме се аңыз дық тұл ға екен ді гі әлі ай қын емес. Ол бір де рек тер де б.з.б. 1500–1200 жж. ара лы ғын да, бас қа мә лі мет тер де б.з.б. VІІ ғ. со ңы VІ ғ. ба сын да өмір сүр ген деп көр се ті ле ді. Ді ни жаз ба лар да За ра ту шт ра ның қа ра пай ым, бел гі сіз әу лет тен шық қан ды ғы, жас тай ынан абыз дық өнер ді үй рен ге ні ай ты ла ды. Аңыз дар ға қа ра ған да ол та қуалық жол ға тү сіп, бір- не ше жыл ел ке зіп, ақи қат ты із дей ді. Оған отыз жа сын да Аху ра Маз да құ дай дан аян ке ле ді. Өси ет те рі не өз жұр тын сен ді ре ал ма ған За ра ту ш т ра елі нен бе зіп, бас қа ел ге: Бакт рия мем ле ке ті не ба ра ды. Он да жа ңа дін ді уа ғыз дап, ол ел дің әмір ші сі Виш тас па оның ілі мін қа был дай ды. Дін сол ел де қа нат жай ып, кі та бы жа зы ла ды. Б.з.б. VІ ғ. Пар сы пат- ша сы Кир дің жа ңа дін ді қа был дау ымен, зо роа ст ризм Иран да та ра лып, кей ін мем ле кет тік дін ге ай нал ды. Мұ сыл ман дар (VІІ ғ.) кел ген ге дей ін зо роа ст ризм Иран ның не гіз гі ді ні бол ды. Зо роа ст ризм нің қа си ет ті кі та бы – «Авес та», оның тү сі нік те ме ле рі «Зенд», еке уі қо сы лып, «Зен да вес та» деп аталды. Авес та мә ті ні Яс на, Яш та жә не Ви дев да та кі тап та ры нан тұ ра ды. Яс на (құ дай ға құл шы лық) 72 та ру дан тұ рып, оның 17-ін Га талар құ рай ды. Га та-За ра ту шт ра ның өзі- нің өси ет те рі. Авес та мә тін де рі ша ма мен, б.з.б. VІ ғ. жа зыл ған. Зо роа ст ризм – дуа лис тік се нім ге не гіз дел ген дін, із гі лік құ дайы – Аху ра Маз да жә не оның кө мек ші ле рі (күн құ дайы Мит ра жә не т.б.), ал зұлым дық құ дайы – Анх ра май ню жә не оны қол дай тын дэв тер (рух тар). Аху ра Маз да 51 мен Анх ра Май ню дің кү ре сі мәң гі лік, сон дық тан әр бір адам еке уі нің бі рін таң дауы ти іс. Зара ту шт ра адам ның із гі лік ті таң да ға нын на си хат тай ды, өйт- ке ні адам ның іс-әре ке ті оның бұл жә не о дү ние де гі тағ ды рын анық тай ды. Ол адам із гі лік құ дай ына се ніп, оған сиыну ти іс дей ді. Бұл се нім дұ рыс ой, сөз жә не іс-әре кет тә різ ді мо рал дық ұс та ным дар ға не гіз де ле ді. Зара ту шт ра адам ның ойы, сө зі мен ісі не еш қан дай құ дай лар ара лас пай- ды деп үй ре те ді. Өмір де адам тә ні мен ру хы ның сау лы ғы на мұ қи ят бо луы ке рек. Тән жә не жан та за лы ғы на аса күш ті мән бе рі ле ді. Осы се нім дер дің не гі зін де зо роа ст ризм нің ғұ рып та ры мен рә сім де рі қа лып та сып да мы ды. жүктеу/скачать 3,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|