Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық

53
§8. Тәңірлік дүниетаным
Ежелгі түркілердің діни сенімдері қандай болған?
Ежел гі түр кі лер дің кө не ді ни сенімі. 
Түр кі лерде тә ңір лік сенім жүйесі 
болған. Ор хон-Ени сей сияқ ты кө не түр кі жаз ба де рек те рі нен ежел гі тү ркі 
тай па ла ры ның бір құ дай ға сен ге нін бі ле міз. Құ дай ла рын «Тә ңір» не ме се 
«Көк тә ңі рі» деп ата ған. Бұ ған Ор хон тас жаз ба ла рын да ғы «Тә ңір», «Түр кі 
тә ңі рі сі» есімдері дә лел бо ла ала ды. «Жо ға ры да көк ас пан, тө мен де қа ра 
жер, ара сын да адам ба ла сы жа ра тыл ған да»,
 –
деп бас та ла тын Ор хон тас 
жаз ба ес ке рт кіш те рі не қа ра ған да, ежел гі түр кі лер тә ңір ле рі не көк те, 
әуел гі сі мен со ңы шек сіз, те ңі мен ұқ са сы жоқ, өмір бе ру ші, жа ра ту шы, 
өл ті ру ші, жәр дем де су ші, қам қор шы, жол көр се ту ші, т.б. си пат тар бер ге ні 
кө рі не ді. Сон дай-ақ түр кі қа ған да рын тақ қа отыр ғыз ған, оны жо рық та-
рын да қол да ған, ал қа һар лан са, тақ тан тай дыр ған Көк тә ңі рі деп біл ген. 
Тә ңір лік сенім нің не гі зі «Күл те гін» 
жа зу ын да 
(11­су рет)
жә 
не бас 
қа да 
жаз ба де рек тер де жа зыл ған. Тә ңі рі, 
Көк тә ңі рі түр кі лер дің тү сі ні гін де: 
жа рыл қаушы, өз сы ры өзін де, адам 
тү сі ні гі нен тыс, ақыл ға сый майт ын 
құ ді рет иесі, тыл сым нәр се. Ол – бар ша 
жа ра ты лыс тың 
тағ ды рын 
ай қын-
дау шы.
Түркілер тағ дыр ды жазатын жер-
дің де, көк тің де иесі «Көк тә ңі рі» деп 
біл ген. Құр бан дық та рын «Көк тә ңі-
рі не» атап ша лып, ел ба сы на күн ту ған 
ал ма ғай ып за ман да Көк тә ңір ге: «Қуат 
бе ре гөр!» – деп сиын ған.
Ежел гі түр кі лер де ақи рет се ні мі 
бол ған. Олар тә ңір дің бел гі ле ген кү-
ні адам тә ні нен жа ны шы бын не ме се 
құс кей пін де ұшып шы ға ты ны на, о дү-
ниеде мәң гі өмір ке ше ті ні не сен ген. 
Сон дық тан мәйіт тің жа ны на о дү ниеде 
пай да ла на ды де ген се нім мен тір ші лі-
гін де қол дан ған киім-ке ше гін, құ рал-
жаб дық та рын, атын бір ге көм ген.

жүктеу/скачать 3,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: