Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық

68
18-сурет. Будда дініндегі сиыну рәсімі
Буд да кейін нен на ғыз шын дық қа же ту дің жә не нир ва на ға жа қын-
дау дың се гіз са ты лы жо лын атап өте ді:
1. Шы найы се нім. Дү ние қай ғы-қа сі рет ке то лы, оны тоқ та ту үшін ой 
мен бой да ғы құ мар лық ты ба су ке рек де ген Буд да сө зі не се ну.
2. Ту ра, әділ бо лу. Өз құ мар лы ғың мен қыз ба лық ты шек тейт ін ақиқатты 
жол ды бір жо ла та ай қын дау.
3. Шын шыл сөз. Айт пақ сө зің ді мұ қият қа да ға ла, ол зұлым дық қа емес, 
ке рі сін ше із гі лік ке бас тайт ын бол сын.
4. Дұ рыс іс тер. Те ріс ниет ті, бұ рыс амал-әре кет тен сақ та ну, игі іс ке 
бейім бо лу.
5. Дұ рыс өмір. Ті рі жан ға зиян кел тір мейт ін, құр мет теуге тұ рар лық 
өмір сү ру.
6. Дұ рыс ой. Ойың ның ба ғы тын са ра лай оты рып, одан, кү дік ті, кү мән ді 
нәр се ден ары лып, жа ғым ды ны жал ғас ты ру.
7. Ақ ниет тер. Зұлым дық ты ойыңа ал ма.
8. Ту ра, дұ рыс пай ым дау. Өзің ді үне мі тө зім ді лік ке жат тық ты ру, шын-
дық қа жет пек тал пы ныс ты өзі ңе шо ғыр лан ды ру, оны те рең де ту 
қа бі ле тін шың дау.
Будда діні қалай дамыды?
Буд да ді ні нің не гіз гі тар мақ та ры. 
Адам дар ды азап ше гу ден құт қа ру-
ды мақ сат ет кен буд да ді ні нің да му та ри хын
 
жал пы екі ке зең ге бө ліп қа-
рас ты ра ды: ер те де гі буд да ді ні жә не кейін гі буд да ді ні. 

69
Ер те де гі буд да ді ні 
Үн діс тан ның оң түс ті гін де
да мы ды жә не оны 
хи­
наяна
(азап тан құ ты лу дың тар жо лы) деп ата ды. Б.з.б. І ға сыр да ел дің 
сол­
түс тік­ба тыс бө лі гін де
буд да ді ні нің кейін гі тү рі – 
ма хаяна
пай да бол ды. 
Ма хаяна уа ғыз да ры мен та бы ну ғұ рып та рын да адам ды нир ва на ға жет кі-
зу ге кө мек те се тін жәр дем ші құ дай лар ға орын бе ріл ді. Ол құ дай лар адам 
бей не сін де ауық-ауық ас пан нан тү сіп, адам дар ға азап тан құ ты лу ға кө мек-
те се ді. Кейін гі буд да ді нін де нир ва на ілі мі мен қа тар, бас қа дін дер де көп 
айтыла тын – 
то зақ
пен 
жұ мақ
ту ра лы тү сі нік уа ғыз дал ды. 
Буд да ді ні ішін де гі қа ра ма-қай шы лық Буд да тө ңі ре гін де өр бі ді. Хи-
наяна ілі мі бо й ын ша, Буд да – азап ты өмір дің бұ ғауын үз ген, сол үшін 
құр бан бол ған қай рат кер. Ал ма хаяна да Буд да – та би ғат тың бар лы ғы мен 
бай ла ны сы бар құ ді рет тің ор та лы ғы. Ол – өл ген нен кейін де бас қа түр де 
тір ші лік ете бе ре тін, еш қа шан өзін жой майт ын күш. Хи наяна ілі мін де 
нир ва на ға адам же ке өзі же те ала ды, ал ма хаяна да нир ва на ға мо нах тың 
бас шы лы ғы мен ға на же те ді. 
Б.з. І ға сыр дың со ңын да екі ағым ның ара сын да ғы қа ра ма-қай шы лық-
тар шиеле ні се тү сіп, хи наяна мен ма хаяна ара сы бір жо ла ажырады. 
Ма хаяна екі тар мақ қа: 
ла ма изм 
жә не 
дзэн­буд дизм ге
бө лін ді. Ла-
ма изм ге құ дай лар ға та бы ну тән бол са, дзэн-буд дизм де әулие монахтар 
маңызды. Сон дай-ақ өз ал ды на да мы ған буд да ді ні нің 
тхе ра ва да
де ген 
ағы мы да бол ды. Тхе ра ва да ағы мы бой ын ша: Буд да – ұс таз, құ дай емес, 
дхар ма – Буд да үй рет кен шын дық, нир ва на – адам ның өз күш-жі ге рі не 
ба ғы на тын жан ның күйі. 
Буд да ді ні нің бұл ағы мы үн ді сау да гер ле рі ар қы лы Цей лон, Не пал, 
Бир ма, Лаос, Тай ланд, Кам бод жа, Ин до не зия ел де рі не та ра ды. Ал Қы-
тайда , Ти бет , Жа по ния, Моң ғо лияда жә не Ре сей де гі бу рят, қал мақ, ту ва 
ха лық та ры ның ара сын да буд да ді ні нің ма хаяна ілі мі та рал ған. 

жүктеу/скачать 3,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: