Даниель дефо робинзон крузо

114 
Sauap.org
 
кӛрді,  сүрінген  жерде  дем  берді.  Апатқа  ұшыраған  екі  кеменің  екеуінде  де 
менен  басқа  жан  адам  тірі  қалған  жоқ.  Халіміз  қандай  ауыр  бола  тұрса  да, 
онан да гӛрі қиын халді кӛргенде шүкір етесің, тәубе қыласың. 
Қалай  дегенмен,  қираған  кемедегілердің  хал-жағдайы  жақсы  болмаса 
керек;  басқа  бір  кемеден  жәрдем  болмаса  (ондай  уақытта  басқа  кеменің 
жәрдем беруі екіталай), қатты дауылда қазаға ұшыраған кемеден тірі қалу ӛте 
қиын. Бұл солай шығар деп ӛзімді ӛзім жұбатқаным ғой, ӛйткені мен қираған 
кеменің  маңында  басқа  бір  кеменің  болған-болмағанын  білмеймін,  кӛрген 
жоқпын. 
Кемені  кӛрген  кезде  пайда  болған  сезімімді  суреттеп  жеткізуге  тілім 
жетпейді.  Кеме  екенін  анық  айырған  уақытта  аузым  күбірлеп,  ернім 
жыбырлап  сӛйлей  бастадым:  «Әй,  ең  болмаса  екі-үш  адам...  тым  болмаса 
біреуі тірі қалып маған келіп қасыма жолдас болар еді, тірі адаммен тілдесер 
едім». Пәлен жыл бойы жалғыз тұрғанымда, адам баласының қоғамына дәл 
мұндай  ынтық  болғаным  жоқ  еді,  ӛзімнің  жалғыздық  халімнің  ауырлығын 
нақ сол күнгідей сезгенім жоқ еді. 
Құмартқан  нәрсенің  құпия  тетігі  болады,  ол  тетік  кӛзге  түсетін  немесе 
кӛзге  түспейтін  бір  заттың  күшімен  қозғалады,  сол  құмартқан  нәрсеңді 
кӛруге жанталасып ынтық боласың, ал егер ол талабың жүзеге аспаса, күйіп-
пісіп жарылып кете жаздайсың. 
«Ең болмаса кемеде бір адам аман қалса игі еді» — деген менің тілегім 
нақ сондай болды. «Е, бақ, солай болса игі еді! Ең болмаса біреуі тірі қалса 
игі  еді»  —  деген  сӛздер  аузымнан  күбірлеп  қайта-қайта  шыға  берді.  Әбден 
ынтызар  болып  зарыққаным  ғой  әлгі  сӛздерді  айтқанда,  денем  дірілдеп, 
жұдырығымды түйіп, тісімді қайта-қайта қайрай бердім. Егер сол кезде менің 
алақанымда жұмсақтау бір зат болса, езіліп мылжа-мылжа болар еді, тістене-
тістене  жағым  қарысып  қалған  екен,  артынан  аузымды  ашудың  ӛзі  үлкен 
күшке түсті. 
Ғылым иесі адамдар ондай кӛріністің себебін ӛздері аша жатар, мен тек 
кемені  кӛрген  кездегі  ӛз  басымда  болған  халді  ғана  айтып  отырмын.  Мен 
кӛріністің  шыққан  жерін,  ата  тегін  түсіндіріп  отырғаным  жоқ,  дегенмен  ӛз 
жынысымдағы  біреумен  кездессем  арманым  болмас  еді  деген  ынтызарлық 
тілектің салдарынан болғандығына дау жоқ қой деп ойлаймын. 
Ӛз басымдағы қырсықтың кесірі ме немесе апатқа ұшыраған кемеден бір 
адамның  аман  қалмай  қырылып  қалғандығы  ма,  әйтеуір  тілегім 
орындалмады,  ол  сапар  адам  баласын  кӛру  маған  нәсіп  етілмеді.  Себебі  ол 
кемеде  тірі  қалып  құтылған  адамның  бар-жоғын  соңғы  жылға  дейін  біле 
алмай-ақ  қойдым.  Бірнеше  күн  ӛткеннен  кейін,  бір  қайғылы  затқа  душар 
болдым:  апатқа  ұшыраған  кемеге  қарсы  жиектен  суға  батқан  бір  адамның 
сүйегі табылды. Үстінде кенептеп тіккен кӛйлек-шалбары бар, сырт киімі — 
теңізшілердің киетін шолақ шапаны. Қай ұлттан екенін айыруға ешбір белгісі 
жоқ:  қарағанымда  қалтасынан  екі  алтын  ақша  мен  темекі  тартатын  қалиян 
табылды,  басқа  еш  нәрсе  шықпады,  маған  алтын  ақшадан  гӛрі  темекі 
тартатын қалиян кӛп артық еді. 

115 
Sauap.org
 
Дауыл  басылып,  теңіз  беті  тынышталғасын  суға  батқан  кемеге  барсам 
қайтер  еді  деген  ой  түсті.  Егер  бара  қойсам  керекті  заттардың  кӛбі 
табылатыны ӛзіме мәлім, барудағы мақсатым — тек керекті заттар тауып алу 
емес,  ішінде  тірі  қалған  адам  болса  құтқарып,  ӛзімнің  қайғылы  халімді 
жеңілейту еді. Есі-дертім осы болды да тұрды: кемеге бармайынша күндіз де, 
түнде де тыныш тауып отыра алмайтыным ӛзіме мәлім, кемеге жетуге асық 
болдым, оған бармай шыдамдылық етіп тӛзуге ӛзімді-ӛзім тоқтатарлық менде 
ешбір  ерік жоқ, егер бұл міндетті орындамасам, ар-ұятыма үлкен мін болар 
еді. 
Ішкі  сезімнің  ықпалы  қойсын  ба,  осыны  ойлағаннан  кейін  кӛп  кідіріп 
тұрғаным  жоқ,  асығып  үйге  қайттым  да,  жүруге  әзірлендім.  Жеткілікті  етіп 
нан,  бір  құмыра  тұщы  су,  құбылнама,  бір  бӛтелке  ром  (ром  әлі  едәуір, 
таусылған  жоқ),  бір  себет  жүзім  алып  арқалап  қайыққа  келдім,  қайықтың 
ішіндегі суын тӛгіп, әкелген заттарымды ішіне салдым да, үйге тағы келдім. 
Бұл  келгенімде  бір  қапшық  күріш,  бір  құмыра  тұщы  су,  арпаның  ұнынан 
пісірген  жиырма  шақты  күлше  нан,  бір  бӛтелке  ешкінің  сүті,  бір  бӛлек 
ірімшік  және  алдым.  Осының  бәрін  кӛтеріп  терлеп-тепшіп  әрең  дегенде 
қайыққа келдім. Келісімен дұға оқып, е құдай жолымды оңғара гӛр дедім де 
жүріп  кеттім.  Жиекті  жағалап  отырып,  аралдың  күн  шығыс  жақ  шетіне 
шықтым. Енді, осы арадан ашық теңізге шығуым керек, қауіп үлкен. Жүрсем 
бе  екен,  немесе  қайтсам  ба  екен?  Не  әрі  барарымды,  не  кері  қайтарымды 
білмей  кӛп  дағдардым.  Жағаны  айналып  жатқан  қатты  ағысты  кӛргенде, 
саяхат  жасаймын  деп  баяғы  теңізге  ағып  кеткенім  есіме  түсті;  тәуекелім 
жетпеді, егер ағысқа кездессем алып кететіні анық. Жағадан алыстап кетсем 
аралдан кӛз жазып қалатыным тағы белгілі; егер желдің ығын қуалай жүрсем, 
қайық суға толады. 
Ойдың ұшы-қиырына шыға алмай басым айналды, кемеге баруды қойып 
осы арадан кілт кейін қайтуға да әзірмін. Жиекке шықтым да қайықтан түсіп 
тӛбешіктің  басына  шығып,  не  қыларымды  білмей  ойға  шомып  отырдым  да 
қойдым.  Сӛйтіп,  ой  түбіне  жете  алмай  отырғанымда  су  кӛтеріліп  сабасына 
келді,  амал  жоқ  судың  қайтуын  күтіп  бірнеше  сағат  кідіруге  тура  келді. 
Сӛйтіп  отырғанымда,  осы  уақытты  пайдаланып,  бір  жерге  шығып  судың 
кӛтерілген кезінде ағыстың бағдарын байқайыншы және сол ағысты кемеден 
қайтарда  пайдаланып,  аралға  жетуге  болмас  па  екен  деген  ой  туды.  Осыны 
ойлап үлгергенімше болған жоқ, бұрылып артыма қарап ем, анадай жерде бір 
тӛбе  кӛзіме  түсті,  тӛбе  онша  биік  емес,  бірақ  басына  шықсаң  ағыстың 
бағытын екі жағынан бірдей байқауға болатындығы байқалды. Барып тӛбенің 
басына шықтым. Кӛз талдырып кӛп қарап тұрғаным жоқ, судың кейін тепкен 
ағысы аралдың оңтүстік жағынан шығып, кӛтерілген судың солтүстік жаққа 
келіп  жатқандығы,  кемеден  қайтарда  аралдың  солтүстік  жағын  бетке  ұстап 
жүрсем аман-сау келіп шығатыным белгілі болды. 
Осыны  анықтадым  да,  судың  кейін  қайтқан  мезгілін  күтіп,  келесі  күні 
ертемен жүріп кетпекші болдым. Сол күні қайықта түнеп, ертеңгісін теңізге 
түстім.  Ең  әуелі  күншығысқа  бет  алып  жатқан  ағыстың  бойына  түскенше, 

116 
Sauap.org
 
солтүстікті бағдарлап жүрдім  де  отырдым.  Барып жеткен бойда  зымыратып 
ағыс алды да жӛнелді, бірақ мені ығыстырып алып кететін оңтүстік жақтың 
ағысындай күшті емес. Ол ағыста қайықты бағдарлап бұруға шамам келмеп 
еді, бұлағыс ондай емес, ескектің күшімен қайықты қалай болса солай жӛнге 
салып,  кемеге  қарай  туралап  жүріп  келем.  Екі  сағат  шамасында  аман-есен 
кемеге жеттім. 
Кеменің кӛрінісі ӛте қайғылы: кеме (түріне қарағанда Испаниянікі болу 
керек) екі жартастың арасына тығылып шӛккен. Арт жағы мүлде қирап ағып 
кеткен;  діңгектерінің  күл-талқаны  шыққан,  бірақ  орта  белінен  былай  қарай 
тұмсық  жағы  аман,  сол  күйінше  тұр.  Кемеге  жақындап  келгенімде,  ернеуде 
жатқан  бір  ит  кӛзіме  түсті.  Мені  кӛрді  де,  ұлыды,  қыңсылады,  даусымды 
шығарып ем, кемеден секіріп түсті де, жүзіп жетіп келді, итті тартып қайыққа 
салдым, бейшара әбден аштан бұралып, іші қабысып қатып қалыпты, алдына 
нан  үзіп  тастағанымда  қыстыгүнгі  аш  қасқырдай  ұмтылып,  нанға  тарпа  бас 
салды. Нанға тойғаннан кейін, алдына су қойып ем, қомағайланып ішем деп 
шашалып ӛліп кете жаздады, бере берсем іші жарылғанша іше беретін. 
Итті  тамақтандырдым  да,  кеменің  үстіне  шықтым.  Кеменің  басына 
шыққанда  бірінші  кӛргенім,  кіре  берісте  екі  адам  ӛліп  жатыр,  қолдары 
айқасып қатып қалған. Кеме тасқа келіп соққанда үстін су басып тұншығып 
ӛлген  болса  керек,  қалғандары  толқынның  екпінімен  суға  құлап  қырылған 
болу  керек,  иттен  басқа  тірі  жәндік  сезілмейді,  ішіндегі  затының  бәрі  суға 
малынған. Түбінде бір-екі бӛшке кӛрінді, оның шарап екенін әлде басқа бір 
нәрсе  екенін  біле  алмадым,  тым  үлкен,  қозғап  әуре  болғаным  жоқ.  Бірнеше 
сандық  жатыр,  шамасы  теңізшілердікі  болу  керек;  екеуін  қайыққа  әкеліп 
салдым, аузын ашып қарағаным жоқ, ішінде не бар, не жоғы белгісіз. 
Егер кеменің алдыңғы жағы қирап, арт жағы қирамай аман қалған болса, 
онда  мен  кӛп  олжамен  қайтатын  шамам  бар  еді:  әлгі  алған  екі  сандықтың 
ішіндегі  нәрселерге  қарағанда,  кемеде  бағалы  заттардың  кӛп  болғандығы 
айқындалды.  Кеме  Буэнос-Айрестен  немесе  Бразилияны  жағалап  Рио-де-ла-
Платыдан  Гаваннаға  немесе  Мексикан  шығанағына  барып,  сол  арадан 
Испанияға  бара  жатқан болу  керек.  Бұл  кемеде  кӛп  байлықтың болғандығы 
күмәнсіз, бірақ кӛп болғаны құрысын, кеме апатқа ұшырағанда ол байлықтың 
ешқайсысының пайдасы тимепті, адамдарының қайда кеткенін мен ол кезде 
білгенім жоқ. 
Сандықтан  басқа  бір  бӛшке  алдым,  ішіндегі  арақ-шарап  болу  керек. 
Бӛшке  онша  үлкен  емес,  ішіне  жиырма  галлон  су  кететіндей  шамасы  бар, 
бірақ солай болса да, қайыққа әкеліп салу ӛте қиын болды. Каютадан бірнеше 
мүшкет,  сауытқа  салған  тӛрт  қадақтай  дәрі  таптым;  мүшкетті  тастадым  да, 
дәріні  алдым,  ӛйткені  маған  мүшкеттің  керегі  шамалы  еді.  Бұлардан  басқа 
кӛмір кӛсеп алатын күрек, шымшуыр, екі бақыраш, жез шәйнек және темірді 
тегістейтін түрпі алдым. Осы жүктің бәрін тиеп, итті қайыққа салып, су қалай 
кӛтерілісімен,  кідірместен  жүріп  кеттім,  сол  күні  түнгі  сағат  бірдің 
шамасында ӛліп-талып, әбден шаршап, аман-есен аралыма келдім. 

117 
Sauap.org
 
Сол  күні  қайықтың  басына  қондым,  ертеңіне  әкелген  заттарымды  үйге 
тасымай-ақ,  үңгірге  апарып  қойғым  келді.  Тамақ  ішіп  әлденіп  алдым  да, 
әкелген  жүкті  жағаға  түсіріп,  не  бар,  не  жоғын  тексеріп  қарай  бастадым. 
Бӛшкедегі  ром  болып  шықты,  бірақ  нашар,  ішуге  сүйкімсіз.  Сандықтан 
толып  жатқан  пайдалы  заттар  табылды;  мысалы:  асты-үсті  бітеу  бір  әдемі 
ыдыс, іші толған ликер құйған бӛтелке (бӛтелкенің әрқайсысында үш понтке 
жақын ликер бар), бӛтелкесі жай бӛтелкедей емес, тығыны күміс, түрі әдемі, 
екі  банка  тосап,  мұның  да  аузы  жақсы  бекітілген,  ішіне  бір  тамшы  су 
кірмеген сол күйінше тұр, тағы бір банка бар еді, бірақ ішіне су кіріп, бүлініп 
қалыпты.  Сандықтардың  ішінен  жаңа  кӛйлектер  табылды,  әрине,  бұл  маған 
ӛте  керекті  зат  еді;  жиырма  шақты  бет  орамал  және  мойынға  салатын 
орамалдар шықты. Бұған ӛте қуандым, ыссы күндерде жұмсақ орамалмен тер 
сүрту  қандай  жақсы.  Сандықтың  түбінде  үш  дорба  ақша:  үш  дорбадағы 
ақшаның  шамасы  бір  мың  бір  жүз  пиастр,  бір  сандықтың  түбінде  қағазға 
ораған  үш  алтын  дублон,  бірнеше  бӛлек  құйған  алтын  табылды,  ауырлығы 
бір қадақ шамасы болады-ау деп шамаладым. 
Екінші сандықта бірнеше пар киім-кешек бар екен, бірақ бәрі де нашар. 
Ішіндегі мүлкіне қарағанда бұл сандық зеңбірек атушы жай солдаттікі болу 
керек: үш ыдысқа бӛліп салған екі қадаққа жақын жақсы мылтық дәрісі бар. 
Осы  сапар  ӛзіме  пайдалы  бірсыпыра  зат  алып  қайттым.  Алтын  мен  үшін 
бағалы  зат  емес,  қолдағы  алтынымның  бәрін  жинап-теріп  аяққа  киетін  үш-
тӛрт  пар  башмаққа  немесе  шұлыққа  берер  едім,  мен  шұлық,  башмақ 
кӛрмегелі не заман. Осы барғанымда тӛрт пар башмақ алдым, екі парын ӛліп 
қалғандардың  аяғынан  шешіп  алдым  да,  екі  пары  сандықтан  шықты.  Бірақ 
іздегенім 
аяқ 
астынан 
табылғанмен, 
түрі 
де, 
тӛзімділігі 
не 
ағылшындардікіндей  емес,  башмаққа  да  ұқсамайды,  кебіс  тәрізді.  Бір 
сандықтың түбінен елу бӛлек түрлі ақша табылды, бірақ алтын емес. Осыған 
қарағанда  бірінші  сандық  офицердікі  де,  екіншісі  жарлы-жақыбайлау 
біреудікі болу керек деп шамаладым. 
Ақшаны  әкелдім  де,  үңгірдің  ішіне,  баяғы  ӛзімнің  кемеден  алған 
ақшаммен бірге тығып қойдым. Қираған кеменің ішіндегі байлыққа толық ие 
бола алмағаныма ӛкіндім, ондағы мүліктерді түгел алғанда, қайықты бірнеше 
рет  тиеп  шығуға  болатын  еді.  Егер  күндердің  күнінде  аралдан  құтылып, 
Англияға  баратын  заман  болса,  ақша  аман-сау  үңгірде  қала  берер  еді  де, 
қайтып келіп алып кетер едім. 
Алып  келген  заттарымды  үңгірге  апарып  қойдым  да,  қайыққа  қайта 
келдім,  қайықты  бұрынғы  ӛзінің  орнына  әкеліп  жиекке  шығардым  да,  тӛте 
жолмен үйге қайттым; келсем үйім аман, бәрі де ӛзінің орнында екен. 
Аз-аздап  үй  жұмысына  айналып,  бұрынғы  қалыпта  бейбіт  ӛмір  сүріп 
тұра  бердім.  Соңғы  жылдарда  ӛте  сақтықпен,  жабайылардың  қайдан  келіп, 
қайда  түсетінін  зерттеп,  үйден  аса  кӛп  шықпағаным  оқушыларға  белгілі. 
Аралдың  тек  күн  шығыс  жағында  ғана  қауіп-қатер  жоқ:  жабайылардың  ол 
жаққа  келіп  түспейтінін  әбден  білгеннен  кейін,  ол  жаққа  бара  қойсам, 
бұрынғыдай  емес,  мылтықты  кӛп  етіп  арқалап  жүруді  қойдым,  бұрын 

118 
Sauap.org
 
аралдың  қай  жағына  барсам  да,  ер  қаруы  —  бес  қаруды  түгел  алып 
жүретінмін. 
Сол  қалыпта  тағы  екі  жыл  ӛмір  сүрдім,  бірақ,  осы  екі  жылдың  ішінде 
ішім  шерге  толды,  неше  түрлі  қиялдар  басып,  қайсысының  ақылын 
аларымды  білмей,  басым  дал  болды:  есебін  тауып  аралдан  қашқым  келді. 
Іске  жарарлық  еш  нәрсенің  қалмағанын  білсем  де,  қирап  қалған  кеменің 
сынығын кӛріп қайтқым келеді; кей-кейде бір жаққа жолаушы жүргім келеді. 
Егер  менің  қолымда  Салехтан  қашқандағы  баркастай  қайығым  болса,  еш 
нәрсеге  алаң  болып  бӛгелмей-ақ,  қайда  апарса  онда  апарсын,  жүре  берген 
болар едім. 
Менің  тұрмысымның  барлық  жағдайлары  адамға  ұқсастардың  бәле-
жаласынан күні бұрын сақтанып жүрулері үшін кім-кімге болса да сабақ бола 
алады, ӛйткені біз ұшырайтын апаттардың тең жартысы солардың кесірінен 
болады.  Менің  бұл  жерде  айтайын  дегенім  —  құдай  тағала  мен  табиғаттың 
бізді осынша ауыр халге тап қылғанына наразылық білдіру еді. Ата-ананың 
еркіне кӛнбей, ең алғашқы рет күнәға батып, бірақ ӛзімнің сол күнәмды біле 
тұра, соңғы жылдарда да ӛзімнің сол жолға түскенімді, ақырында ол жолдың 
мені қайғылы халге душар еткенін айтпасам да болады. Егер мені Бразилияға 
әкеліп ӛте жақсы орналастырған тағдыр, маған жұпыны ӛмір беріп, байлыққа 
қызықтырмай,  барға  мәзір,  жоққа  шүкір  еткізіп,  сол  жерде  тұра  беруіме 
кӛмектескен болса, шаруашылығымның шабан түрде ӛскеніне риза болып-ақ, 
мен осы уақыттың ішінде, — осы уақыт деп аралда тұрған кездерімді айтып 
отырмын,—  ең  ірі  плантаторлардың  бірі  болған  болар  едім.  Ӛзім  қожалық 
етіп тұрған кезімде, аз уақыттың ішінде-ақ плантациямды жақсарту жӛнінде 
бірсыпыра  шаралар  қолдандым.  Егер  сол  орнымнан  қозғалмай  отыра 
бергенімде,  бұл  шаралардың  нәтижесі  кӛп  табыс  беріп,  жүз  мыңға  жуық 
майдорға  қолымды  жеткізетін  еді.  Жылма-жыл  ӛсіп,  толып  жатқан  табыс 
келтіріп тұрған кәсібімді тастап, негр іздеп Гвинеяға баруымның жӛні бар ма 
еді?  Әрине,  жоқ  еді,  сабырлық  қылып  шыдағанымда  ол  негрлерді  алыстан 
іздеп әуре болмай-ақ, сол жергілікті құл сатып, құл алып кәсіп ететіндердің 
ӛзінен-ақ  сатып  алуға  болатын  еді.  Әрине,  бұл  маған  аздап  қымбатқа  түсер 
еді,  бірақ  бес-он  теңге  арзандығына  қызығып  қауіп-қатерге  тәуекел  етуге 
болатын ба еді? 
Бірақ ақымақ болғасын амал бар ма, «Басында ми болмаса, екі аяққа зор 
түсер»  деген,  жастықтың  ақымақтық  албырттығы  ақырында  әкеліп  жарға 
жықты.  Мұндай  ақымақтық  тек  жастардың  ғана  емес,  тәжірибесі  мол  кексе 
адамдардың  да  басында  болады.  Менің  ӛз  тұрмысыма,  ӛз  халіме  риза 
болмаушылығым жатсам-тұрсам ойымнан кетпей, осы  жапан даладан  қалай 
да болса қашуға ынтық қылды да тұрды. Соңғы жылдарда елсіз-күнсіз аралда 
қалай  етіп  ӛмір  сүргенімді  және  бұл  арадан  қалай  да  кету  жӛнінде  нендей 
ақымақтық қиялдар ойыма келгенін және ол ойды жүзеге асыру үшін қандай 
есуастық  шаралар  қолданғанымды  оқушыларға  айтып  ӛтсем  артық  болмас 
деп ойлаймын. 

119 
Sauap.org
 
Қираған  кеменің  қалдығына  барып  қайтқаннан  кейін,  ӛзімді  қауіп-
қатерден  аман сақтау  шарасын  істеп, сол  бұрынғы  күйімше  ӛмір  сүріп  тұра 
бердім. Енді менде бұрынғыдай емес, ақша жағы да кӛбейді, бірақ одан маған 
келер  пайда  жоқ.  Себебі  менің  халімде  ақша  деген  түкке  тұрмайтын  нәрсе, 
Перуға  испандар  баса-кӛктеп  кіргенге  шейін,  онда  тұратын  үндістерге 
ақшаның қажеттігі мүлде шамалы болған болса, мен үшін де оның қажеттігі 
нақ сондай еді. 
Бір күні, наурыз айының іші, ақ жаңбырдың басталып күні-түні үздіксіз 
құйып  тұрған  кезі;  адам  қоғамынан  қол  үзіп,  барса  келместің  аралына 
келгеніме  жиырма  тӛрт  жыл  толған  кезі,  бойым  сергек,  кӛңілім  кӛтеріңкі, 
қайғылы  еш  нәрсе  ойламай  тӛсегімде  жатыр  ем,  неге  екенін  білмеймін, 
ұйқым қашып елегізи бердім. 
Сол  күнгі  түнгі  ойлаған  ойларымды  айтып  тауысуға  мүмкін  емес  және 
бәрін  айтудың  қажеті  де  шамалы,  неше  түрлі  ой-пікірлердің  бірі  келіп,  бірі 
кетіп жатты; мидың ұлы жолымен құйынша ұйтқып, ерсілі-қарсылы жүрген 
құрғақ  қиялдардың  қисабы  жоқ.  Туғаннан  бергі  бастан  ӛткен  оқиғаларды, 
аралға 
дейінгі 
және 
аралда 
болған 
кездегі 
жақсылы-жаманды 
тұрмыстарымды түгендеп шолып шықтым. Аралға келіп аяқ  басқаннан бері 
менің  ӛмірімнің  екінші  дәуірі:  құмға  түскен  адамның  ізін  кӛріп,  үздіксіз 
қауіп-қатердің,  қорқыныштың  құшағында  болған  уақыттан  бері  басталған 
еді.  Ӛзім  кӛргенге  дейін  менің  аралыма  жабайылар  бұрын-соңды  келмеген 
екен  ғой  деп  ойлағаным  жоқ,  мүмкін,  жабайы  адамдар  әуелден-ақ  солай 
мыңдап-жүздеп келіп, кетіп жүрген шығар, бірақ ол кезде мен мұны білгенім 
жоқ, кӛзім кӛрмегесін, құлағым естімегесін ешбір қорқыныш та болған жоқ. 
Сондықтан  қаннен-қаперсіз  ӛмір  сүріп  тұра  бердім.  Осы  пікірлер  құдайдың 
бізді  мұнан  былай  да  қауіп-қатерден  қорғап,  қамымызды  жейтіндігіне 
сендірді. Біз толып жатқан сансыз қауіп-қатердің арасында ӛмір сүреміз, егер 
де  сол  қауіп-қатердің  бәрі  кӛзге  кӛрініп,  жан-жағымыздан  анталаса  —  оған 
қарсы  тұруға  біздің  ерлігіміз  жетпес  еді,  жанымыз  ыршып,  дәт  тұтып  тұра 
алмас та едік, бірақ біз соншама қауіп-қатерден қорықпай тыныш ӛмір сүріп 
тұра  беретін  себебіміз,  олар  кӛбіне  кӛзге  кӛрінбейді,  сондықтан  біз  келе 
жатқан бәлені білмей қаламыз. 
Осыны  ойлағаннан  кейін,  ӛзімнің  аралымда  қанша  жыл  қорқыныштың 
құшағында болғаным, ӛз аралымда қалай жүргенім және мені неше рет тау-
тастың  қуысы  немесе  қараңғы  күннің,  ағаштың  басының  және  де  басқа 
кездейсоқ халдердің адам етін жейтін жабайы адамдардан аман сақтап алып 
қалғаны  есіме  түсті;  маған  ешкі  немесе  тостаған  бақа  сықылды  жәндіктер 
азық  болса,  мен  жабайы  адамдар  үшін  сондай  аңмын  ғой;  кӛгершіндер 
немесе жылқышы дейтін құсты мен қалай ӛлтірсем, олар да мені сол сияқты 
ӛлтіріп  жер  еді.  Әрине,  адам  ӛлтіру  оларға  қылмыс  болып  саналмайды  ғой. 
Осылар  есіме  түскенде  жаратушы  ұлы  құдіретке  алғыс  айтып, 
жалбарынғанымды  айтпасам,  әрине,  менікі  теріс  және  әділсіздік  болып 
табырлар еді. Жаратушы мені арымай-талмай қорғады, оның алдында менің 
міндетім  зор.  Ол  міндетті  ӛтеуім  керек,  себебі  жаратушының  шарапаты 

120 
Sauap.org
 
тимегенде  мен  адам  етін  жейтін  мейірімсіз  жыртқыштардың  шеңгеліне 
түскен болар едім. 
Бұдан  кейін  менің  пікірім  жаңа  бағыт  алып,  басқа  жаққа  қарай  ауды. 
Енді  қан  тӛгу  туралы,  бұл  кӛріністі  ұғынуды  ойлай  бастадым,  қолдан 
келгенше бұл кӛріністі ӛзіме-ӛзім түсіндіргім келді. Барша ғаламның қожасы 
ӛзінің  жаратқан  жан-жануарын  сондай  айуандық  қалыпқа  шейін  қалайша 
жібереді,  дұрысында  адам  баласының  жаратылысын  теріске  бұрмалап, 
адамдықтың  шегінен  қалай  шығарды,  бұл  айуандықтан  да  жаман  ӛрескел 
нәрсе ғой, ӛзіне ұқсас жыныстың етін жеу жабайы жыртқыш аңнан да жаман 
ғой. Әрине бұлар жалпы сұрау ғой, ол кезде мен бұл сұрауларға жауап таба 
алмадым.  Содан  кейін:  осы  жабайылар  дүниенің  қай  бұрышында  тұрады 
екен, оның тұрған жерлері менің аралымнан ӛте алыс қой, бірақ солай бола 
тұрса  да,  олар  осынша  жерге  не  үшін  және  неге  қызығып  келеді,  олардың 
қайықтары  қандай  екен,  олардың  тұрған  жеріне  мен  бара  алмас  па  екенмін 
дегенді ойладым. Олардың тұрған жеріне амалдап бара қойсам, қандай халге 
душар  болам,  егер  жабайылар  мені  ұстап  алса,  қашып  жан  сауғалауға  бола 
ма, болмай ма? Ол туралы ойлағаным жоқ. Олардың кӛзіне түспей, құрғаққа 
барып  шығудың  мүмкіншілігінің  бар-жоғын  да  ескергенім  жоқ;  егер  құдай 
ондап  құрғақ  жерге  жетсем,  дұшпанның  қолына  түспей  аман-сау  құтылсам, 
қайда  барып  орналаспақшымын,  тамақты  қайдан  алмақшымын  және  қалай 
қарап  жүрмекшімін  —  бұл  да  есіме  келген  жоқ.  Қайыққа  мініп  құрғаққа 
жетуге  ынтық  болғаным  ғой,  әуелі  осылардың  бірін  де  ойлағаным  жоқ. 
Ӛйткені менің хал-жағдайымнан жаман нәрсе тек ӛлім болуы керек дегенмін. 
Егер  амалдап  құрғаққа  жетсем  немесе  ӛзімнің  қайығыма  мініп  теңізді 

жүктеу/скачать 1,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: