Даниель дефо робинзон крузо

93 
Sauap.org
 
қараған кезде әнеугі кӛрген ағысты анықтап-ақ айырдым; бұл сапар ол ағыс 
менің қайығымды ағызып теңізге алып кеткен жерден едәуір алыс, одан бір 
жарым  миль  шамасындай  жерде  кӛрінді,  кӛрдім  де:  «Е,  мұның  қаупі  күн 
сайын емес, анда-санда кездеседі екен ғой» — дедім, шынында да солай екен, 
су кӛтерілген кездерде қауіпті екен. 
Осы  жағдайларды  кӛргесін,  қайықты  аралдың  ӛзім  тұрған  жағына 
апаруға  енді  ешбір  кедергі  жоқ  екен  деген  қорытындыға  келдім:  оны  апару 
үшін ағыстың жағадан алыстап кеткен мезгілін байқап тұрса болғаны. Бірақ 
бұл жобамды жүзеге асыруға әзірленген кезде, ӛткен қауіп-қатер есіме түсіп, 
беттегім келмеді, қорықтым. Қайықты аралдың екінші  жағына апарудан бас 
тарттым,  қарсы  басқаша  ұйғарым  жасағым  келді,  ол  ұйғарым  —  орынды 
дұрыс  ұйғарым,  бірақ  кӛп  еңбек  сіңіруді  тілейді;  бұл  ұйғарым  —  жаңадан 
қайық жасау, сӛйтіп, біреуін аралдың бір жағында, екіншісін екінші жағында 
ұстап екі қайыққа ие болу. 
Аралда  менің  екі  жерде  тұрғанымның  бар  екені  оқушыларға  мәлім. 
Біріншісі  —  сыртын  қос  қабаттап  соққан,  ішінде  шатыры  және  азық-түлік 
қоятын  сарайы  (үңгірі)  бар,  тау  түбіндегі  кішкене  қорған;  бұл  кезге  дейін 
әлденеше  бӛлмелер  жасап,  үңгірдің  ішін  кеңейткенмін.  Үңгірдің  үлкен 
залында  (жоғарыда  айтылған  іштен  тесіп  сыртқа  шыққан  бӛлімі)  ӛзімнің 
істеген  үлкен-үлкен  күршектерім  және  он  бес-он  алты  шұңғыл  себеттерім 
тұр,  біреуі  де  бос  емес,  бәрі  де  түрлі  азық-түлікпен  толған;  кӛбі  —  астық, 
бірсыпырасы  сол  келдектеулі  күйінде,  бірсыпырасын  алақандап  үгіп 
салғанмын. 
Сырт жағына айналдыра қаққан қазық ағаштар тамырланып, ағаш болып 
ӛсіп кеткен. Сырт жағынан дым кӛрінбейді. Сырттан қараған кісі бұл жерде 
адам тұратын шығар деп тіпті ойлауы мүмкін емес. 
Қорғанымнан онша қашық емес, тӛбенің етегінде, аралдың ішіне таман 
екі участок егістік жерім бар. Ол жерлерімнен жылма-жыл жақсы егін алып 
тұрдым  (арпа,  күріш).  Егер  маған  егістік  жерімнің  кӛлемін  кеңейту  керек 
болса, жанындағы жерлердің бәрі қолайлы. 
Менің екінші тұрағым — орманның ішінде. Мен ол жайымды ӛте жақсы 
күттім:  баспалдағы  ішінде,  айналасына  қолмен  отырғызған  ағаштардың 
басын  үнемі  қырқып  тегістеп  тұрдым,  сондықтан  олар  жан-жағына  жайыла 
ӛсіп жақсы кӛлеңке болды. Қорғанның ішінде, жапырақ кӛлеңкесінің астында 
желкен жауып тігілген шатыр бар. Шатырдың ішіне ешкінің терісінен жасап 
ӛзіме  тӛсек  салып  қойдым;  тӛсектің  үстінде  —  теңізшінің  кемеден  алынған 
кӛрпесі  мен  шинелі.  Түнде  жатқанда  үстіме  жамылып  жатам,  себебі  бұл 
жерде бірнеше күндей қонып қалып жүрген уақыттарым болды. 
  Ешкіге  салған  қора-қопсым  осы  саяжайымдағы  жақын,  ешкінің 
жайылымын  айналдыра  қоршап,  қорғандау  аса  қиын  болды,  оған  сіңірген 
еңбегім  адам  айтарлық  емес.  Ешкі  қорғанды  бұзып  шығып  кете  ме  деген 
қауіппен қазық үстіне қазық қағып, қуыс-қуысының бәрі бітелгенше нығайта 
бердім. Қаққан қазықтарым тамырын жайып, бұтақтап ӛсе бастады, сонымен 
менің істеген кермелерім бара-бара нағыз қорғанға айналды. 

94 
Sauap.org
 
Осының  бәрі  менің  жалқаулыққа  салынбай,  арымай-талмай  еңбек 
сіңіріп,  қуат-күшімді  аямағанымды,  қандай  болса  да  бір  жұмысқа  еңбек 
сіңіріп орындап шықсам, ӛзімнің тұрмыс-күйімнің жӛнделіп қолайлы жағдай 
туатынын  кӛре  білгенімді  кӛрсетеді.  Ал  хайуанаттарын  асырап,  тұқымын 
ӛсіруге  келсем,  бұл  —  менің  күнелтіп  ӛмір  сүруім  үшін  керекті  мәселе; 
қарамағымда бір қора ешкінің болуы — ӛлгенше күнелтіп ӛмір сүруім үшін 
керекті мәселе; мен тұғырдан түсіп отырған кәрі емеспін, әлде де қырық жыл 
жасауға  шамам  келеді,  қарауыңда  таусылмастай  етің,  сүтің,  ірімшігің  және 
ешкің  болу  үшін,  қораның  әр  уақытта  мықты  болуы  шарт.  Қораның  мықты 
болуы  (қора  дегенде  тек  қамап  қоятын  қора  емес,  айналасын  қорғандап 
қоршаған  ешкілердің  жайылатын  ӛрісі)  жалқаулықты  қойып,  кӛп  еңбек 
сіңіруді тілейді. 
Тап  осы  саяжайымның  жанында  ӛсіп  тұрған  жүзімдер  бар,  оларды 
кептіріп  қысқы  азығыма  айналдырушы  едім.  Мен  жүзімді  ӛте  қадірледім, 
қадірлегенде  тек  оның  тәттілігіне,  я  үстелдің  үстін  түрлендіретініне 
қызыққаным  жоқ,  ӛзі  таза,  әрі  денсаулыққа  пайдалы,  кісінің  әл-қуатын 
арттырады,— міне, осы жағын ескердім. 
Менің  саяжайым  —  қайық  қойып  кеткен  жерімнің  жар  жолында, 
саяжайдың тұрған орны үйге де, қайыққа да екі жағына да бірдей. Сондықтан 
да  аралдың  сол  жақ  жиегіне  саяхаттап  барғанымда  саяжайыма  келіп 
түнеймін.  Қайыққа  жиі  барып,  әр  жерін  жӛндеп  қайтушы  едім.  Кей-кейде 
мініп былай-былай жүруші ем, бірақ жағадан бірнеше сажыннан артық ұзап 
кеткенім  жоқ,  жүрегім  шайылып,  әбден  запыс  болып  қалғанмын  ғой,  әрі 
қарай  жүруге  бетімнен  басатынмын.  Енді  ӛз  тұрмысымның  жаңа  дәуіріне 
кӛшейін. 
Бір күні, түс кезінде, қайығыма барып қайтайыншы деп теңізді жағалап 
келе  жатыр  едім:  ап-анық  болып  құмға  түскен  жалаң-аяқ  адамның  ізін 
кӛрдім.  Кӛрген  кезде  тӛбемнен  жасыл  түскеннен  кем  болған  жоқ,  я  әрі 
жүрерімді,  я  кейін  қайтарымды  білмей  мелшиіп  қаттым  да  қалдым.  Тым-
тырыс тұра қалып тыңдадым, алақтап жан-жағыма қарадым, бірақ сезікті еш 
нәрсе  кӛре  алмадым.  Жан-жағымды  абайлап  байқайыншы  дедім  де,  жүгіріп 
қырға шықтым; одан тӛмен түстім, жиекті жағалап біресе ілгері, біресе кейін 
жүрдім, еш нәрсе сезілмеді және басқа із де білінбеді. Кӛріп жүргенім шын 
адамдікі ме, немесе басқа бір нәрсе ме тағы да барып анықтап байқайыншы 
деп  әлгіге  тағы  келдім,  келіп  қарасам  жаңылмаппын,  нағыз  адамның  ізі; 
ӛкшесі, табаны, башбайы  — бәрі ап-анық. Ол адам бұл жерге қалай келеді? 
Әрі  ойлап,  бері  ойлап  ұшына  шыға  алмадым.  Сол  үрейім  ұшып,  үрпиген 
бойыммен жүгіре басып үйге қайттым. Қорыққаным сондай, ешбір әл менде 
қалған жоқ аяғымды екі-үш аттап жалтақтап артыма қараймын. «Қорыққанға 
қос кӛрінеді» — деген, бұта да, ағаш та, қурай да кӛз алдыма адам сықылды 
елестейді. Бірақ бар заттардың небір қорқынышты және жат түрлерінің бәрі 
менің аласұрып шошынған қиялдарымды келіп бас салғанын, қандай жабайы 
пікірлердің басыма келіп тығылғанын және жолда келе жатып қандай надан 
қорытындылар шығарғанымды, ойлап та біле алмассыздар. 

95 
Sauap.org
 
Ӛзімнің  қамалыма  (сол  кезден  бастап  үйімді  қамал  деп  атағанмын) 
келдім де, жоқ болдым. Үйге кіргенде басқыш арқылы бұрынғыша тӛбесінен 
түскенімді  немесе  сыртқы  есіктен  кіргенімді,  яғни  ӛзім  қазып  жасаған  жол 
арқылы енгенімді тіпті білмеймін, қалай кіргенімді екінші күні де ойлап біле 
алмадым.  Ондай  қысылған  жерде  қоян  да  түлкі  де,  ӛздерінің  ініне  мен 
сықылды бірден сып беріп сүңгіп кете алмас еді. 
Түні  бойы  кӛзімді  жұмғаным  жоқ  қорқыныш  туғызған  затты  кӛрмей 
тұрып,  қорқынышым  бұрынғыдан  да  гӛрі  күшейді.  Бұл  жай  кездегі 
қорқыныштан  әлдеқайда  басым  сияқты.  Мені  қорқытқан  адам  ізі  кӛп  жер 
артымда  қалса  да,  қорыққандығым  сондай,  қорқыныш  үстіне  қорқыныш 
пайда болып еліре бердім. Осы із тастап кеткен шайтан емес пе екен деген ой 
қайта-қайта  келе  берді,  ақылым  осыған  жори  берді.  Шынында  да:  адам 
қиянатында шайтаннан басқа бұл жерге кім келеді? Адам мініп келген қайық 
қайда?  Егер  ол  адам  болса,  басқа  іздері  қайда  құрып  кетті?  Адам  болғанда, 
адам бұл араға қалай келе алады? Екінші жағынан, осы менің аралым сияқты, 
адам  аяғы  басып  кӛрмеген  құла  түздегі  ізді  ешкімнің  кӛрмейтіндігіне  кӛзі 
жете  тұрса  да,  шайтан  адам  қалпына  түсіп,  тек  аяғының  ізін  қалдыру 
мақсатымен  келіпті  деу,  ойға  сыймайтын  ерсі  нәрсе  болар  еді.  Егер  де 
дұшпан адам бейнесіне түсіп мені қорқытқысы келсе, бұлай емес, мұнан да 
гӛрі орынды, басқа бір әдіс қолданар еді ғой. Жоқ, олай болмасқа тиіс, олай 
етерлік шайтан да тым ақымақ емес қой. Ал солай-ақ бола қойсыншы солай 
болғанда,  менің  аралдың  мына  шетінде  тұрғандығымды  біле  тұрып  ізді 
аралдың  ана  шетіне  барып  қалдыруы  қалай  және  оның  үстіне  ізін  теңіздің 
жағасындағы  толқын  бір  соққанда  шайып  жіберетін  құмға  қалдырып  кетуі 
не?  Мұның  ӛзін  әрі  ойлап  шайтанның  біз  білетін  айлакерлігіне  жатпайтын, 
бір-біріне қайшы оқиға екендігі байқалды. 
Осы  жоғарыда  келтірген  дәлелдер  бойынша  ӛз  ойымның  дұрыс 
еместігіне сеніп шайтанның ізі деуден мүлде бас тарттым. Егер бұл шайтан 
болмаса,  онда одан  да  гӛрі  қорқыныштырақ  пікірлер  туады: бұлар  —  менің 
аралымның қарсы жағындағы құрылықтан (жер) келген жабайылар. Олардың 
аралға  кездейсоқ  келіп  қалуы  мүмкін;  ӛздерінің  қайықтарына  мініп  теңізге 
түскен  кезде,  оларды  ағыс  немесе  жел  ығыстырып  еріксіз  айдап  келген 
шығар; олар біраз жағада болып қайтып кеткен шығар, ӛйткені менің оларды 
кӛргім  келмегені  сықылды,  олар  да  бұл  жапан  далада  қалғысы  келмеген 
шығар. 
Осы  соңғы  пікірді  қостап  қолайлаған  сайын,  жүрегім  қуанып,  ӛзіме 
алғыс айтумен болдым, себебі мен дәл сол кезде ол арада болғаным жоқ және 
олар менің қайығымды да сезген жоқ, егер сезе қойғанда аралда адамның бар 
екенін  бар  екенін  біліп  іздей  бастар  еді.  Бірақ  бұл  жерде  тағы  бір 
қорқынышты ой пайда болды: егер олар менің қайығымды кӛрсе қайтер еді? 
Кӛрсе  адам  бар деп  ойлаған  шығар?  Егер  солай  болса кӛп болып келеді де, 
мені  жейді.  Келгенмен  таба  алмаса  қайтеді?  Бәрібір  менің  егістік  жерімді 
және  ешкілерімнің  қорасын  кӛреді,  егінімді  быт-шытын  шығарып  шашады, 
ешкілерді айдап кетеді, мен аштан ӛлемін. 

96 
Sauap.org
 
Сонымен,  қорқыныш  менің  бойымдағы  құдайға  сенушілік  дегеннің 
бәрін  де  тықсырып  айдап  шықты,  оның  маған  істеген  ізгіліктері  керемет 
сипаттармен  негізделгендігіне  де  қаратпады;  осы  жапан  далада  мені 
қоректендіріп  тұрған  құдіреттің  ӛзі  де  жер  байлығын  мен  үшін  қорғап  қала 
алмайтындай болып кӛрінді, бұл игілікке соның жомарттығының арқасында 
ғана  қолым  жеткендігі  үшін  мен  ӛзімді  оған  қарыздармын  деп  есептеуші 
едім.  «Жаман  айтпай  жақсы  жоқ»,  кім  біледі,  олай-бұлай  бола  қойса  ішіп-
жеміме  керек  болар,  егінді  кӛбірек  айдап  азық  қорын  молайтатынын  күні 
ілгері  ескеріп,  егінді  кӛбірек  айдамай,  тек  жылдығымды  ойлап  жалқаулық 
еткенім  үшін  ӛзіме-ӛзім  қатты  ренжідім.  Екіншілей  бұлай  етуді  қойып, 
әлгідей халге ұшыраған күнде азық-түліксіз қалмас үшін, егінді екі-үш жылға 
жетерліктей етіп айдауға ӛзіме-ӛзім уәде бердім. 
Адам  тұрмысының  тағдыры  ойыншық  қой!  Бізді  билейтін  құпия 
сезімдер жағдайдың ӛзгеруіне байланысты қалай-қалай құбылады! Бүгін бір 
нәрсені  тәуір  кӛрсек,  ертеңіне  оны  жек  кӛреміз;  бүгін  бір  затты  іздесек, 
ертеңіне  одан  қашамыз;  бүгін  бір  пікірге  ынтық  болып  отырсаң,  ертеңіне 
басқа бір пікірді ойлап тынышың кетеді. 
Мен  сол  кезде  осы  сықылды  қарама-қарсылықтардың  айқын  үлгісі 
болдым.  Менің  бар  бақытсыздығым  —  адам  баласының  қауымнан  қуылып 
шығып,  ұлы  мұхиттағы  аралда  жалғыз  қалғандығым,  мәңгі-бақи  қайғы-
қасіретке  душар  болғандығым,  құдайдың  әмірі  бойынша  ӛзім  сияқты  тірі 
жандардың  ортасында  тұру  нәсіп  етілмей,  қылмыстылар  секілді  жарық 
дүниеден қол үзгендігім еді. 
Ӛлген  жерімнен  тіріліп  жан  сақтағаннан  кейін,  адам  баласының  жүзін 
кӛру маған зор бақыт, ұлы дәреже болу керек еді, бірақ адамға кездесемін-ау 
деген  ой  есіме  түссе-ақ  болды,  қорыққаннан  денем  түршігіп  не  боларымды 
білмейтін  болдым,  адамның  жай  кӛлеңкесінен,  аралда  қалған  жалғыз  ізінен 
қорқып ақылымнан адаса жаздадым. 
Ойдан  ой  туып,  бір  пікірден  екінші  пікірге  кӛшіп,  бірақ  ол  ой-
пікірлердің ешқайсысына да тоқтамай, қорқынышымның басым кезінде, осы 
адам ізінің тарихын шығарып, сӛз кӛтеріп бәрін бүлдіріп жүрген ӛзім емес пе 
екем, сол менің кӛрген ізім осы соңғы жолы қайыққа барып үйге қайтып келе 
жатқандағы ӛзімнің ізім шығар деген бір ой тағы да келіп сап ете түсті. Мен 
ол жерден қайтқанда, сол бұрынғы қалпымша басқа бір жолмен-ақ қайтайын: 
бірақ  сол  сапар  жан-жаққа  бұрылмай,  сол  жолмен  тұп-тура  қайттым  деуіме 
бола  ма?  Менің  қайыққа  соңғы  рет  барғаныма  кӛп  уақыт  ӛткен,  солай-ақ 
болсын,  мен  ол  сапарда  мына  жолмен  емес,  ана  жолмен  үйге  қайттым  деп 
сендіре айта аламын ба? Әрине, мен сӛйткенмін, сол жолмен қайтқанмын деп 
ӛзімді  сендіруге  тырыстым.  Ол  із  басқа  ешкімдікі  де  емес,  ӛзімнің  ізім, 
осының  бәрін  бүлдіріп  ақымақтық  жасап  жүрген  ӛзім,  баяғыда  біреу  ӛз 
жанынан  шығарып  айтқан  ертегісінің  елесінен  ӛзі  қорыққан  екен,  мен  де 
соның аяғын құштым. 
Бұдан кейін қорқынышым басылып, үйден шыға бастадым, адамның ізін 
кӛріп  қайтқан  күннен  бастап,  үш  тәулікке  шейін  қамалдан  шықпақ  түгіл, 

97 
Sauap.org
 
сығалап та қарағаным жоқ. Сӛйтіп, ашығуға айналдым: үйге азық-түлікті кӛп 
сақтамайтынмын,  үйден  шықпағаныма  үш  тәулік  толып  тӛртінші  тәулікке 
аяқ басқанда бір күлше арпа наны мен судан басқа түк қалмады. Менің және 
бір қиналғаным — үш күнге дейін ешкілердің сауылмай қалғандығы, бұрын 
күнде кешкісін сауып тұратын едім: сауылмағаны жануарларға зәбір болды-
ау  деп  және  суалып  кете  ме  деп  те  қорықтым.  Шынында  солай  болды: 
ешкімнің кӛбі ауырып және қожырап сүт шықпайтын болып кетті. 
Бұның ӛз аяғымның ізі екенін біліп, ӛз кӛлеңкемнен ӛзім қорыққаныма 
сеніп,  саяжайға  барып  ешкімді  сауа  бастадым.  Бірақ  сіздер  менің 
қорқынышты  түрмен  аяғымды  әлтек-тәлтек  басып,  жан-жағыма  алақтап, 
«тәйт», десе себетті лақтырып жіберіп тұра қашуға оңтайланып келе жатқан 
қалпымды  кӛрсеңіздер,  мынау  бір  ӛзінің  ар-ұятынан  қысылып,  қайда 
тығыларын білмей жүрген қылмысқор ұры немесе бір нәрседен қорқып үрейі 
ұшқан адам ғой деп ойлар едіңіздер (солай болғаны да рас қой). 
Бұдан  кейін  екі-үш  күндей  үйден  шығып  онда-мұнда  барып  жүрдім, 
бірақ сезікті нәрсеніңбетін ашқаным жоқ және бұрынғыдай емес, қорқыныш 
та  тарай  бастады.  Осынша  қорқынышты  туғызған  ӛзім  ғой  деген 
қорытындыға  бірте-бірте  келіп  қол  қоя  бастадым:  бірақ  кӛңілімде  бұған 
сенбеушіліктің  жұқанасы  да  қалмасын  деген  оймен  жағаға  тағы  барып, 
кӛрген ізімді аяғыма ӛлшестіргім келді: егер екі іздің екеуі де менің аяғыма 
үйлессе,  онда  мен  ӛзімнен-ӛзім  қорқып  жүргенім.  Бірақ  жасырын  іздің 
жатқан  жеріне  келіп  байқағанымда,  бірінші,  мен  сол  сапар  қайықтан  түсіп 
үйге қайтқанда, жиектің бұл жағына келетін тіпті  жӛнім жоқ және келгенім 
де  жоқ,  екіншіден,  ізді  аяғыма  салып  ӛлшегенімде  менің  аяғым  одан  кӛп 
кішкене  болып  шықты.  Қорқыныштың  тұманы  үстімді  қайта  басты,  безгек 
ұстаған  кісіше  денем  қалтырады;  неше  түрлі  жұмбақ  ойлар  басыма  қайта 
келіп үйірілді. Жақында менің аралыма адамның келгеніне әбден сеніп үйге 
қайттым. Бұрын бұлай деп білмесем де, аралдың іші толған адам шығар, бір 
күні қаннен-қаперсіз жатқанымда баса-кӛктеп ұстап алады екен дедім. Бірақ 
қауіптен ӛзімді қалай қорғауды тіпті біле алмадым. 
Қорқыныштың  ықпалына  түскен  адам  не  ойламайды,  нендей  сорақы 
ұйғарымдарға  келмейді!  Қорқыныш  ақылдың  есіңе  салған  айласын 
пайдалануға да ерік бермейді, есіңнен тандырады. Мен былай ойладым: егер 
жабайылар менің ешкімді және шығып тұрған егінімді кӛрсе, олжа табу үшін 
аралға жиі-жиі келеді де тұрады, егер олар менің үйімді сезсе, сӛз жоқ іздеуге 
кіріседі және мені табады. Сондықтан менің бірінші ойым — қораның бәрін 
құлатып, ешкілерді шығарып қоя беру, егін айдаған жердің бетін топырақпен 
жауып,  арпа  мен  күріштің  кӛгін  жоқ  қылу,  дұшпандар  аралда  адамның  бар 
екенінің ешбір белгісін аша алмас үшін саяжайды да құрту керек болды. 
Бұл  жоспар  аралдың  екінші  жиегіне  барып  ізді  зерттеп  қайтқан  күнгі 
түнде,  ашқан  жаңалығымның  ізі  суымаған  қызу  әсердің  үстінде  жасалды. 
Кӛрініп тұрған қатерден болатын қатердің қаупі күшті де, жауыздық болады 
деп  күтіну  —  жауыздықтың  ӛзінен  жүз  мың  есе  жаман.  Сол  сапар  маған 
бәрінен жаманы — қорқынышты жеңілейтетін еш нәрсе таба алмағандығым 

98 
Sauap.org
 
болды,  дұға  оқып  жалбарынсам  да,  еш  нәрсені  ойламай  томпиып  қарап 
отырсам  да  болмады.  Мен  жұбанышты  табылатын  жерден  іздемедім,  мен 
ӛзімнің  қайғыларымды  шақпадым,  егер  мен  бұрынғыдай  құдайға 
жалбарынсам,  бұл  халді  жеңіл-ақ  кӛтерер  ем  және  болғалы  тұрған  қауіп-
қатерлердің бетіне тайсалмай тура қараған болар едім. 
Қорқынышым сондай қатты болды, түні бойы ұйықтай алмадым. Ойлай-
ойлай  жаным  қиналып,  әбден  шаршадым,  таңға  жақын  кӛзім  ілініп  қатты 
ұйықтап  кетіппін,  ояна  келсем  бұрынғыдай  емес,  бойым  жеңіліп,  едәуір 
қунап қалыппын. Енді мен құрғақ қиялды тастап, тыныш жай қалыпта шын 
пікірге салыстырып талқылай бастадым. Ақыры мына қорытындыға келдім. 
Менің аралым түрлі ӛсімдіктерге бай және жер шетіңе жақын, менің аралда 
адам кӛп шығар деп ойлауым теріс, мұнда адам кӛп болмасқа тиіс, түпкілікті 
мекен  етіп  тұрғандар  тағы  жоқ.  Бірақ  жабайылардың  ӛздерінің  қайығына 
мініп  келуі  де  мүмкін:  оларды  бұл  жерге  ағыс  немесе  жел  айдап  келтірген 
шығар, қайткенмен де олар бұл араға келіп кетіп жүре алады. 
Бірақ мен аралда он бес жыл тұрып осы соңғы кезге дейін адамның бар 
екенін  еш  уақытта  сезгенім  жоқ,  солай  болса,  жабайылар  келген  шығар  да, 
бұл жерге қоныс теуіп мекенденуді тіпті ойламай кетіп қалған шығар. 
Олай  болса,  маған  келер  жалғыз-ақ  қауіп  бар,  ӛстіп  анда-санда  келіп 
жүргенде мен оларға кездесіп қалармын. Бірақ олар бұл жерге ӛз еріктерімен 
емес, жел айдап келген болса, судың қайтысын күтіп, кӛп болса бір күн түнеп 
тез еліне қайтқан шығар. 
Егер  солай  бола  қойса,  олар  келіп  аралға  түскен  кезде  ӛзімнің  жан 
сақтайтын орнымды нығайтып қауіптен қамтамасыз етуім керек. 
Маған  енді  ӛзімнің  үңгірімді  кеңейтіп  сыртынан  есік  шығарғаныма 
ӛкінуге тура келді. Осыны ойладым да, үңгірдің сыртқа шығатын есігін іште 
қалдыру үшін үйімнің жанынан тағы бір қорған соқпақшы болдым. Жаңадан 
жар  қалап  қорған  соғудың  маған  қажеті  шамалы,  неге  десеңіз  бұдан  он  екі 
жыл бұрын үйді айналдыра еккен ағаштарым биік боп ӛсіп ӛзінен-ӛзі мықты 
қорғанға айналып кеткен, ендігі қалғаны — солардың ара-арасынан қазықтар 
қағып нығайту. Солай етіп істедім де. 
Енді менің қамалымның айналасын қоршаған екі қабат жары бар. Үйдің 
ішкі  жағын  қалыңдығын  он  футқа  жақындатып  топырақ  үйіп  бекіткенім 
оқушыларға белгілі. Бұл әлдеқашан, үңгірді кеңейтіп жатқан кезімде істеліп 
тасталған-ды,  үңгірді  қазғанда  шыққан  топырақ  балшықтарды  қорғанның 
ішкі  жағының  түбіне  тӛгіп  таптай  бергенмін.  Қорғанымның  сыртқы  жағы 
жоғарыда айтқанымдай, екі қатар ағаш арасына қазық қағылған, қуыс қалған 
жерлеріне  арқандардың  үзігі,  кескен  ағаштардың  қалдығын  тағы  да  басқа 
қолға түскен сондай заттар салынып нығайтылған. Бірақ мен мүшкетті тығып 
қою  үшін  жардың  жеті  жерінде  тесік  қалдырғанмын,  ӛте  тар,  кісінің  қолы 
әрең сыяды. Сол жеті тесіктің жетеуіне де қиын-қыстау заманда әзір болып 
тұрсын  деп  сирақтарын  қадап,  мүшкеттердің  аузын  сыртқа  қаратып 
қойғанмын  —  (кемеден  жеті  мүшкет  алғанымды  жоғарыда  айтқанмын). 
Керек  уақытта  жетеуін  де  екі  минӛттің  ішінде  жасап  үлгеруге  жайым  бар. 

99 
Sauap.org
 
Бұл қорғанды осылай етіп нығайту үшін неше айлар ауыр еңбектер сіңірдім, 
қорғаным  әбден  ойдағыдай  орындалып  біткенше,  ӛзімді  қауіп-қатерден 
қамтамасызбын деп есептегенім жоқ. 
Менің  бар  еңбегім  тек  осымен  ғана  бітіп  қойған  жоқ.  Қорғанның 
сыртына  талға  ұқсас  ағаш  еккен  едім,  ол  ағаштар  ӛте  жақсы  болып  ӛсті. 
Жаңылмасам,  отырғызған  ағаштарымның  саны  жиырма  бес  мыңнан  кем 
болмас  деп  ойлаймын.  Үйдің  сыртқы  қабырғасы  мен  алдыңғы  беттегі 
ағаштардың арасын едәуір жер ашық қалдырдым, мұндағы мақсатым — егер 
менің қорғаныма жау шаба қойса, алыстан кӛріп байқауға оңай болсын және 
олар ағаш түбіне жасырынып бекіне алмайтын болсын дегенім еді. 
Екі  жылдан  кейін  менің  үйімнің  алдына  жас  тоғай  пайда  болып,  енді 
бес-алты жыл ӛткеннен кейін ит тұмсығы батпайтын қалың орманға айналды. 
Осы  ағаштың  сыртында  адам  баласының  үйі  бар  деп  ешкім  де  ойламас. 
Қорғаныма  кіру  және  одан  шығу  үшін  мен  екі  басқышты  пайдаландым, 
біреуін  қабырғаның  аласалау  жеріне  сүйеп,  екіншісін  оның  үстіне  қойдым, 
осы  екі  басқыш  алынған  кезде  мойны  үзілмей  тұрып  маған  жан  адам  келе 
алмас  еді.  Айталық,  жүректі  біреу  таудан  келіп  менің  қорғаныма  түсе 
қойсыншы, бәрібір ол қорғанның ішіне түсе алмайды, тек сыртқы қабатына 
барып құлайды. 
Не  керек,  ӛзімді  қауіп-катерден  құтқару  үшін  мидан  келген  шараның 
бәрін қолдандым, бар ӛнерімді осыған тӛктім, оқушылар кӛре жатар, ол кезде 
ойға түскен қорқыныштың күштеуімен істесем де, онша пайдасыз да болған 
жоқ. 
Ӛзімді дұшпаннан қорғау шарасын жүргізумен қатар, тіршілік қамын да 
ұмытқаным  жоқ.  Сол  бұрынғыша  малымды  бақтым.  Ешкілер  маған  жеуіме 
тамақ,  үстіме  киім  болды,  осының  арқасында  аң  аулаудан  құтылдым,  оқ-
дәрім  жанымда  қалды,  күш-қайратым  мен  уақытымды  сақтады.  Мұның  ӛте 
пайдалы екені айтса-айтпаса да түсінікті, сондықтан бұдан айырылып қалып 
істі жаңадан бастағым келмеді. 
Осы  бақытсыздықтан  құтылу  үшін  менің  пікірімше  ешкіні  аман 
сақтаудың  екі  түрлі  әдісі  бар:  кешкілік  барлық  ешкіні  үңгірге  айдап  келіп 

жүктеу/скачать 1,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: