Дауыс & КӨрініс issn 680-0923 №4 (60)2014

21 

 

  

 (1 ұпайдан) 

ма 

(2 ұпай) 

дама 

(2 ұпай) 

(2,3,4 

ұпайдан) 

 

(5 ұпай) 

нды 

Айнат 

 1 

2 

 

4 

5 

12 

Бауыржан 

 

2 

 

2 

5 

9 

Адиль 

 

2 

 

4 

5 

11 

Айя 

 

 

2 

4 

5 

11 

Сабина 

 

 

2 

2 

5 

9 

Ақмарал 

 

 

2 

2 

5 

9 

Ботагөз 

 

2 

 

2 

5 

9 

«5» - 3 оқушы 

«4» - 4 оқушы 

Ой қозғаудағы 7 сұрақтың біреуіне 1 оқушы ғана жауап берген, сонда да барлдығы «5» 

және «4» алған. 

Егер оқушы ой қозғау кезіндегі сұраққа жауап бере алмаса, ары қарай қандай жаңа сабақ 

болады деген сұрақ туындайды. 

Ойланатын жағдай. 

3. Гулдариға Қалиева, физика пәні мұғалімі, 

Физика 10 сынып 

Сабақтың тақырыбы: «Энергияның сақталу заңы. Магнит ағынының сақталу заңы. 

Ленц ережесі» 

Мақсаты: Индукциялық токтың формуласы мен бағытын біле отырып, есептер шығара 

алады; магнит ағынының сақталу заңын тұжырымдай алады. 

  Бағалау критерийлері: 

тапсырмалар                                      критерий 

ұпай  баға 

Жаңа 

тақырыпты 

меңгеру 

1. Тақырыпты түсінеді, бірақ толық жеткізе алмайды. 

2. Осы құбылысты түсіндіретін формуладағы әрбір 

физикалық шаманың атауын біледі. 

3. Формуладағы шаманың өлшем бірліктерін біледі. 

1 

1 

 

1 

 

 

 

3 

Жаңа 

ақпаратты 

есеп 

шығаруда 

қолдана білу 

4. Өлшем бірлігін ХБЖ айналдыра алады. 

5. Ғылыми терминдерді қолдана отырып, ақпаратты 

жеткізе алады, мағынасын аша алады. 

6. Осы тақырыпқа байланысты сұрақтарға жауап бере 

алады. 

1 

 

2 

 

2 

 

 

 

 

4 

7. Берілген тапсырмаға сай формуланы дұрыс таңдайды. 

1 

 

22 

 

  

8. Формуладағы белгісізді дұрыс таба біледі. 

9. Есеп шығаруда формуланы тиімді қолдана алады. 

2 

3 

 

5 

 

4. Бану Қыдырбекова, қазақ тілі мұғалімі,  

Қазақ тілі  9 орыс сыныбы 

Сабақтың  тақырыбы:  "Қос сөз". «Мұражай экспонаттары» аясы бойынша  тіл дамыту. 

 Сабақтың жалпы  мақсаты:  

  Өтілген  лексикалық  тақырыптармен    байланыстыра  отырып,  күрделі    сөздерді,  соның 

ішінде қос сөздер мен олардың жасалу жолдары  жаттығу жұмыстары арқылы түсіндіру.  

Мәтіннен    күрделі  сөздерді    анықтап,  түрлерін  ажыратады  және  жасалу  жолдарын 

түсіндіреді.  Өз  тарапынан  мысалдар  келтіріп,  сол  сөздерді  күнделікті  өмірде  орынды 

пайдаланып үйренеді.  

  Тіл  дамытуға  арналған  мәтін  мазмұны  бойынша  жоспар  құрып,  мәтінга  ат  қою  ондағы 

жаңа сөздерді игерту, сөздерді тілдік қатынаста пайдаланып үйрену.  

 Ойлау,  сөйлеу,  есте  сақтау  қабілеттерін  дамыта  отырып,  оқушылардың  сын  тұрғысынан 

ойлау    қабілетін    арттыру.  Өз  ойын  дәлел  арқылы  жеткізе  отырып, өзгенің  ойын  құптай 

білуге үйрету. 

    Өнерді сүю, оны бағалай білуге,сол арқылы қазақ өнеріді қызығушылықты арттыру 

                                           Бағалау парағы 

Критер

ийлер  

Дескрипторлар  

ұпайлар                      

Тыңда

лым 

 

 

 

Сыныптастарының, мұғаліммен, оқылған мәтіннің мазмұнын түсіне 

бермейді. Біріккен сөздерді мәтіннен таба алады, біріккен сөздерге 

мысал келтіреді. Тапсырмалар орындауда    басқалардың көмегіне 

тәуелді. 

                          

0 ұпай 

Сыныптастарының,  мұғаліммен,  оқылған  мәтіннің  мазмұнын 

жартылай  түсінеді,  біріккен  сөздерді  мәтіннен  таба  алады, 

мысалдар  келтіріп,  олармен  сөз  тіркестерін  құрастырады,  біріккен  

өздерге тек  тірек сызбаларға сүйеніп қана  анықтама береді.    

 

                           

3 ұпай 

Сыныптастарының, мұғаліммен, оқылған мәтіннің мазмұнын толық  

түсінеді,  басқаларға  да  көмек  көрсете  алады,  біріккен  сөздерді 

тауып,  түрлерін  ажырата  алады  өзі  жасаған  тапсырмаға  сүйене 

отырып,  біріккен  сөздерге  анықтама  береді,  орыс  тілімен 

салыстырады. 

5ұпай 

23 

 

  

Оқылы

м 

Ұсынылған мәтінді ежіктеп оқиды. Төл дыбыстардан қате жібереді. 

Тіпті оқу барысында буындарды тастап оқиды. 

0 ұпай 

 Ұсынылған  мәтінді    жүгірте  оқуға  тырысады,  бірақ  сыдырта 

оқығандықтан оқу мәнеріне көңіл бөлмейді.  Төл дыбыстардан қате 

жібереді.   

3ұпай 

Ұсынылған  мәтінді    мәнерлеп  жүгірте  оқиды.  Төл  дыбыстарды 

дұрыс дыбыстауға тырысады. Оқығанын  түсінеді.   

5ұпай 

Айтыл

ым 

 Мәтін  мен  диалог  мазмұнын  көбінесе,  кластер  немесе  жетектеме 

сұрақтар арқылы  айтады. 

Онда  да  жауабы    көптеген  толықтыруды  талап  етеді.  Тақырып 

көлемінде өз ойын  айтудан  қиналады,  сыныптастарының көмегіне 

көп жүгінеді. 

0 ұпай 

Мәтін  мен  диалог  мазмұнын    еш  қиындықсыз  мазмұндайды. 

Тақырып  көлемінде  өз  ойын   тек  қарапайым сөйлемдер  көлемінде 

ғана айта алады. Сөздік қоры  орташа. 

3 ұпай 

Тақырып көлемінде өз ойын  еркін жеткізіп  айта алады.  Мәтін мен 

диалог мазмұнын өз сөзімен мазмұндайды. Сөздік қоры жеткілікті.   

5ұпай 

Жазыл

ым 

Тақырып  көлемінде  өз  ойын  жазуда  өте  көп  қате  жібереді. 

Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін ескере бермейді. Жалғауларды 

дұрыс қолдана алмайды. Тіпті тақтадан да қате жазады. 

0 ұпай 

Өз  ойыңды  жеткізуде  қатемен  жазады.  Сауаттылығы    орташа. 

Жалғаулардан, етістіктің шақтарын қолданудан   қателер жібереді. 

3ұпай 

Өз  ойыңды  еркін  сауатты  жазады.    Сөйлемдегі  сөздердің    орын  

тәртібін,  тәуелдік,  жіктік  жалғауларды  қолдана  алады.  Ұсынылған 

грамматикалық тапсырманы еш қиындықсыз орындайды. 

5ұпай 

Тілдесі

м 

  Мұғалімнің,сыныптастарыңның  және  оқулықтағы  тапсырманың 

берілген  шартын  түсіне  бермейді.  Басқалардың  көмегіне  жүгінеді, 

диалог-сұхбат, диалог-өтініш жасаудан да қиналады.  

0 ұпай 

 Ұсынылған сұрақтарға тек қарапайым сөйлемдермен жауап береді. 

Өз  ойың  жеткізуде  де  тым  қарапайым  сөйлемдер  мен  қысқа 

жауаптарды пайдаланады.  

 

3 ұпай 

 Ұсынылған мәтін мазмұнын еш қиындықсыз орындайды,  өз ойын  

құрамы    жағынан  күрделі  сөздермен  жеткізуге  тырысады. 

Құрастырған сөйлемдері салмақты, сөздік қоры жеткілікті.  

5 ұпай 

24 

 

  

 Бағалар; 

0-5       ұпай  баға « 2» 

6-10     ұпай  баға « 3» 

11- 16  ұпай  баға « 4» 

17-22  ұпай   баға « 5» 

5. Гулбақыт Ахмадиева, қазақ тілі мұғалімі,  

Қазақ тілі, 5 орыс сыныбы. 

Сабақтың тақырыбы: Спорт залда 

Мақсаты: Спорт зал жайында айтып беру, жаңа сөздерді меңгеру; етістік туралы 

білімдерін тереңдете отырып, болымсыз етістік, оның жасалуы және қолджанысын ұғыну; 

сыныптастарымен  достық қарым-қатынас қалыптастыру. 

 Бағалау парағы 

Оқушының аты-жөні______________________   _______________________ 

Жұмыс түрлері 

                   Бағалау критерийлері 

балдар  белгі 

Жазылым (сөздік 

диктант) 

13 сөз, 1 қате 

12-11 сөз, 2-3 қате 

10 – 8 сөз, 4 қате 

7 – 5 сөз, 5 одан көп 

5 балл 

4 балл 

3 балл 

2 балл 

 

Айтылым 

(Тірек сөздер айту, 

жазу) 

4 – 5 тірек сөз 

3 – 2 тірек сөз 

1 тірек сөз  

5 балл 

4 балл 

3 балл 

 

Оқылым  

(Жаңа сөздерді оқу, 

сөйлем құрастыру) 

Қате жоқ 

1 қате бар 

Буындап оқу, 2 қате бар 

Ежіктеп оқу, 3 қате бар 

5 балл 

4 балл 

3 балл 

2 балл 

 

Сөйлесім 

(Диологпен жұмыс) 

Өте қарапайым сұрақтарға жауап бере алады 

Сұрақты  біреудің көмегімен қояды, жауап 

беруге тырысады. 

Анық қойылған  сұрақтарға жауап бере 

алады, сұрақтары қарапайым болады 

Өздігінен сұрақтар қойып, нақты жауаптар 

бере алады.   

2 балл 

 

3 балл 

 

4 балл 

 

5 балл 

 

Жазылым  

(Жаттығулармен 

Тақтадағы тапсырманы сауатты көшіріп 

жазуда қате  жіберген. 

2 балл 

 

 

25 

 

  

жұмыс) 

Тақтадағы тапсырманы сауатты көшіреді. 

Сөз тіркесін біреудің көмегімен 

құрастырады. 

Тақтадағы тапсырманы сауатты көшіреді, 

сөз тіркесін еркін  құрастырады  

3 балл 

 

4 балл 

 

5 балл  

Айтылым  

(Кесте бойынша әңгіме 

құрап айту) 

Сөздер мен сөйлем ішінде қазақ тілінің 

дыбыстарын дұрыс айтады, кесте бойынша  

сөйлем құрастыруда қиналады. 

Сөздер мен сөйлем ішінде қазақ тілінің 

дыбыстарын дұрыс айтады, кесте бойынша  

сөйлемдері тым қарапайым. 

Сөздер мен сөйлем ішінде қазақ тілінің 

дыбыстарын дұрыс айтады, кесте бойынша  

мәтін құрастырады, бірақ сөйлемдерінің 

орын тәртібін сақтамайды. 

Сөздер мен сөйлем ішінде қазақ тілінің 

дыбыстарын дұрыс айтады, кесте бойынша  

мәтін  құрастырады, өз ойын да қоса біледі.  

 

 

2 балл 

 

 

3 балл 

 

 

 

4 балл 

 

 

5 балл 

 

 

 Сәуір айындағы сабақ жоспары мен бағалау критерийлері 

6. Бану Қыдырбекова қазақ пәні мұғалімі, 

 Қазақ тілі, 7 орыс сыныбы 

Сабақтың тақырыбы: «Интернетке қосылу үшін не ісеу керек? Термин сөздер»  

Сабақтың мақсаты: Сыныптан тыс алған білімдерін пайдалана отырып, жаңа сабақ 

барысында оны одан әрі толықтырып, тақырыпқа байланысты берілген жаңа сөздермен 

танысып, оларды тілдік қатынаста пайдаланып үйрену, термин сөздермен олардың 

түрлеріне жаттығу жасап, сол арқылы термин сөздер мен интернет ұғымына анықтама 

беріп үйренеді. 

 «Интернетке қосылу үшін не ісеу керек? Термин сөздер» тақырыбына арналған бағалау 

парағы. 

 

Критерий 

 

Дескрипторлар 

  Ұпайы 

тың

да

л

ым

 

 

 

 

 

 

 

 

 

С) 

«Интернет» модульі бойынша өтілген жаңа сөздерді 

термин сөздердің түрлерін есінде сақтайды. Интернеттің 

1-5 

26 

 

  

 

 

қайда? қашан? және кім? ойлап тапқанын тыңдауы 

бойынша түсінеді. 

 В) 

Термин сөздерді лексикалық тақырыппен 

байланыстырып, интернет қайда? қашан? қандай? 

себеппен және қосылу үшін қажетті құрылғылардың 

атауын түсінеді. 

6-9 

 А) 

Интернеттке қосылу үшін қажетті қадамдарды түсінеді, 

интернеттің пайдасы мен зиянның мүмкіндіктерін 

салыстырады. 

10-12 

 Оқылым

 

 С) 

Ұсынылған мәтінді оқиды, төл дыбыстардан, 

жалғаулардан қате жібереді. Мәнерлеп оқуға тырысады. 

Кейбір сөздерді оқығанда дыбысты немесе буынды 

тастап кетеді. 

1-5 

  В) 

Жүгірте оқиды, төл дыбыстардан, жалғаулардан қате 

жібереді. Мәнерлеп оқуға тырысады. Кейбір сөздерді 

оқығанда дыбысты немесе буынды тастап кетеді 

6-9 

 А) 

Мәнерлеп, жүгірте сөздерді анық, қатесіз оқиды. 

Оқығанын түсінеді. 

10-12 

     

жа

зылым

 

 С) 

Ұсынылған тақырып көлемінде жаңа сөздерді 

пайдаланып қарапайым сөз тіркестері мен сөйлем 

құрастырады. Сөйлем ішінен термин сөздерді 

анықтайды. 

1-5 

 В)   

 Жаңа сөздерді термин сөздермен байланыстыра отырып 

құрылымы жағынан қарапайым сөйлемдер құрастырады. 

Интернеттке қосылу үшін қандай қадамдар 

жасалатынын сөз тіркестері арқылы кластер арқылы 

жазады. 

6-9 

 А) 

Интернетке қосылу қадамын термин сөздерді ұтымды 

пайдалана отырып құрылымы жағынан күрделі құрмалас 

сөйлемдер арқылы жазады. 

10-12 

 а

йт

ылым

 

С) 

Интернетке қосылу үшін керекті құрылғылардың атауын 

қолдана отырып, өз ойын қарапайым, қысқа сөйлемдер 

арқылы айтады. 

1-5 

 В) 

Интернетке қосылу үшін керекті құрылғылар мен 

6-9 

27 

 

  

олардың байланысын, интернетті не үшін 

қолданатынын, оған дәлелдерді сөз тіркестері арқылы 

айтады. Жауап бергенде  жалғаудың жалғануы, 

етістіктің шақтары.т.с.с қолдануда түзетулерді қажет 

етеді. Әйтсе де өз сөзімен жеткізуге тырысады. 

 А) 

Интернетке қосылу үшін  ненің керектігін және  олар 

қандай қызмет атқаратынын өзара қалай 

байланысатынын өз сөзімен айтады. Интернеттің 

қажеттілігін оның мүмкіндіктерін көрсететін дәлелдер 

арқылы, интернеттің нәтижесінде неге қол жеткізетінін 

айта алады. 

10-12 

 т

ілд

ес

ім

 

 С) 

Интернетті не үшін пайдаланар едің, интернетке қалай 

қосылады? деген сауалға кумулятивтік диалог арқылы 

тілдеседі. 

1-5 

В) 

Интернеттің мүмкіндіктері мен зиянды жайында түрлі 

дәлелдерді талап    ететін ақпарат алудың  бұрынғы 

түрімен интернет арасындағы айырмашылықты 

зерттеушілік диалог құрастырады. 

6-9 

А) 

Интернетке адамдар қандай мақсатпен қосылады, 

интернет қызметіне тағы қандай қызметтер қосар едің? 

Интернет қызметін қалай жақсартуға болады? сияқты 

сауалдар төңірегінде тілдесе алады. 

10-12 

    1-5  - «3» 

    6-9 -  «4» 

 10-12 – «5» 

Қазақ тілі мұғалімдерінің бағалау критерийлері жоғары дәрежеде жасалып келеді. 

Осы шығармашыл топтың әрі қарай дамытып жасаған бағалау парағы мен жұмыс 

нәтижелерін жазғы Конференциядан күтіңіздер. 

________________________________________ 

Мирсеитова С. 2005. Словарь RWCT, Алматы: Верена,  48-49 бет 

Мирсеитова С. 2013. Мониторинг достижений обучающихся. Караганды: Е.Жолдак 

 

 

 

28 

 

  

Баласы кітап оқитын ел 



 бақытты ел 

 

Алтын МОМЫНҚҰЛОВА, 

ҚазОА тренері,  

Қазақ тілі мен әдебиет мұғалімі,  

№48 лицей, 

Астана қ. 

 

 

“Баласы  кітап  оқитын ел  –  бақытты  ел”  деген  ойдың  мағынасын  біздің  мектептің 

оқырман  клубтарын    ашып,  ата-аналармен,  балалармен  бірлесе  кітап  оқып  жатқан 

ұстаздар жақсы түсінеді. Біздің жасап жатқан игі істеріміз жайлы «Литер» газетіне мақала 

жазғанбыз.  Осы  мақаланы  оқыған  Ұлы  Отан  соғысының  ардагері,  запастағы  полковник  

Малышев Дмитрий Михайлович өз толғанысын айтып, хат жолдапты. 

 

“Уважаемые  Алтын  и 

Шолпан!  Вы  затронули  одну  из 

актуальнейших  тем,  главное  вы 

даете  исчерпывающий  ответ 



как  пробудить  интерес  юных 

читателей 

к 

книге. 

Ваше 

благородное 

начинание 

не 

требует  денег,  главное  желание 

всех  проявить  энтузиазм.  Еще 

раз  примите  мое  сердечное 

спасибо  за  ваше  доброе,  нужное 

начинание в нравственном воспитание детей. Так держать!” 

 

Жасы тоқсанға келген, басқа әлем, басқа өмір, соғыста болып, барлық қиындықты 

басынан  өткізген  қарт  майдангердің  сөзі  бізге  қуат  берді.  Ұстаздар,  өз  әрекетіміздің 

болашақ үшін маңызды қадам болатынын біліп, еңбек етудеміз. 

 

“Отбасылық  сауаттылық”  оқу  клубы  мүшелері  өз  ісімізді  жоспарлы  түрде 

жалғастырудамыз. Биыл  “Баласы кітап оқитын ел – бақытты ел” онкүндігін өткіздік. Клуб 

мүшелері ақылдаса отырып, жоспар құрдық. 

 

Мақсаты: 



 

Оқушылардың,  әсіресе,  ұл  балалардың  бос  уақытында  кітап  оқуға  деген 

қызығушылығын  арттырып,  кітап  оқуды  адамның  рухани  өмірінің  маңызды  факторы 

ретінде насихаттау. 

29 

 

  



 

Бірлескен отбасылық кітап оқу мәдениетін қалыптастыру үшін ата-аналар назарын 

балалардың кітап оқуына аудару. 

№ 

Өткізілетін іс-шара 

Күні 

Сыныбы 

Жауапты 

1. 

«Оқу күні» өтеді. 

«Ертегі 

әлемінде» 

тақырыбы 

бойынша оқу күні өтеді. 

26.01.15 

1-4 сыныптар 

Сапахова Д.А. 

2. 

«Фольклор-ұлттың жан азығы» 

тақырыбы бойынша өтеді. 

 

5-7 сыныптар 

Ильясова Л.Б. 

3. 

«Артық  білім  кітапта»  тақырыбы 

бойынша өтеді. 

 

8-11 сыныптар 

Момынқұлова А 

4. 

Ертегі 

кейіпкерлері 



 

бізде 

қонақта 

27.01.15 

1-4 сыныптар 

Сапахова Д.А. 

5. 

«Менің сүйікті кітабым» күні 

28.01.15 

7-сынып 

Аренова Ж.С. 

 

А) Сүйікті кітабын 

иллюстрациялау байқауы 

 

1-4 сыныптар 

Сапахова Д.А. 

 

Ә) «Менің сүйікті жазушым» эссе 

 

5-7 сыныптар 

Қапшаева Г.А. 

 

Б)  «Бұл  кітапты  оқуға  кеңес 

беремін!» Насихат-эссе 

 

8-11 сыныптар 

Момынқұлова А 

6. 

«Үздік оқырман, кітапхана, 

оқырман күнделігі, портфолиосы, 

үздік отбасы» байқаулары 

29.01.15 

1-11 сыныптар 

Смағұлова Н.Б. 

7.   «Жас ақындар мүшайрасы» 

30.01.15 

Жас ақындар 

Ұмтыл Зақан 

8 

«Кітап оқу – сәнді» Бейнебаян, 

слайд байқауы 

 

8-11 сыныптар 

Момынқұлова А. 

 

 

Осы  онкүндікті  өткізу  барысында  зерттеу,  бақылау  жұмыстарын  да  өткіздік. 

Оқушылар  кітапханадан  кітап  алып  оқиды.  Солардың  ішінде  жоғары  сыныптың  ұл 

балалары  кітапты  сирек  алады  екен.  Жоспар  құрғанда,  осы  мәселені  өзекті  етіп  алдық. 

Өзіміз  күткендей  осы  кезеңде  жоғарғы  сыныптың  ұл  балаларының  белсенділігі  артты. 

Балалар ата-аналарынан сауалнама алды. Олардың ата-аналарының жас кезінде ең сүйікті 

кітабы  Ә.  Нұршайықовтың  “Махаббат,  қызық  мол  жылдар”  шығармасы  болған  екен. 

Ұлдар қызығып, осы кітапты оқып шықты. Балалармен бірлесе кітапты талдау мен үшін 

де өмірдегі ең үлкен сабағым болды.  

 

30 

 

  

 

Әділет: 

 



  Маған  Ерболдың  бейнесі    ұнайды.  Ішкі 

жан дүнием Ерболдай болғысы келеді, бірақ ондай 

болу  қазір  сәнді  емес.  Мені  қоршаған  ортам 

түсінбеуі мүмкін. 

 

 Мені осы жауап ойландырды. Сонда қалай? 

Адамгершілігі мол, ішкі жан дүниесі таза Ерболдар 

бүгінгі  өмірге  қажетсіз  болғаны  ма?  Жоқ.  Әділдік 

пен  тазалық 



  мәңгілік.  Ата-аналар,  ұстаздар  ұл 

балаларды назардан тыс қалдырмауымыз керек. 

 

Мақсат,  Медет,  Әділет  үшеуінің  жасаған 

“Кітап  оқу 



сәнді”  атты  бейнебаяны  ең  көп  ұпай  алып,  1-орынға  ие  болды.  Нарекеш 

Арнұрдың эссесі мен салған суреттері республикалық байқауға жолдама алды. 

Мен сізге Шерхан Мұртазаның «Ай мен Айша» кітабын оқуға кеңес беремін 

Біздің  мектебімізде  оқушылардың  көркем  әдебиетті  оқуға  қызығушылығын  арттыру 

мақсатында  «Оқырман  клубы»  ашылған.  Ұстазым  Алтын  Момынқұлова  маған  осы 

кітапты  оқуға  кеңес  берді.  Бұл  кітап  туралы  ойлағанымда,  менде  мынадай  сұрақтар 

пайда болды:   - Айша кім? Мүмкін ол ай десе, аузы бар, күн десе, көзі бар, қос бұрымы 

арқасын жапқан ажарлы да бойшаң сұлу қыз шығар?! Жазушы оның өмірін, тағдырын 

қалай суреттейді екен? Ол үнемі өзінің жан баласына айтпайтын сырын Айға айтатын 

шығар... Осы ойлар мені қаумалады. 

 Кітаптың  алғашқы  бетін  ашқаннан  бастап,  мүлдем  олай  емес  екенін  түсіндім.  Айша 

атты киелі есімнің иесі - Шерхан Мұртазаның анасы екен.  

Егерде  сіз  бұл  кітапты  оқысаңыз,  өмірде  төрт  түрлі  жақсы  қасиеттерді  үйреніп, 

бойыңызға сіңіресіз. 

Шерхан Мұртаза - қазақ жерінің теңдесі жоқ қазыналы-құйқалы жер жәннаты Жуалы 

ауданының малы мыңғыраған, суы мол, мың бұралған «Мыңбұлақ» өңірінде дүниеге келген 

тұлға.  Туған  жерінің  сұлу  табиғат  бесігінде  тербеліп  өскен  жазушының  ішкі  жан 

дүниесінің сұлу екенін түсінесіз.  

ХХІ  ғасырда  орны  ойсырап  тұрған  кемшілік  –  «Әділдік  пен  Тазалықтың»  болмауы. 

Мыңбұлақтың  таза,  кәусар  суынан  қанып  ішіп,  тұла  бойына  ата-ананың  адалдығын 

сақтаған  тұлғаның  өмірінің  қиын  сәттері  мен  тағдыры  талайынан  тап-таза  болып 

31 

 

  

өсіп, құрыштай шыңдалған қалпын сезіндім. Сол адалдық пен әділдік қасиетін үлгі етіп, 

бойыма сіңіруге тырыстым. Сіз де сол қасиетке ие боласыз. 

Туған  елімді,  жерімді  әлемнің  асыл,  алпауыт  шаһарларына  айырбастау  мүмкін  емес 

екенін  жүрекке  түйдім.Жазушы  ол  туралы  былай  дейді:  «Парижде  болдым,  Париж 

түсіме кірмейді. Мысыр, Қытай, Үндістан, Ташкент, Иран, Техас, Чикаго, Нью-Йоркта 

да  болдым.  Москвада  оқыдым,  олардың  ешқайсысын  түсімде  көрмедім.  Түсіме  туған 

үйім  мен  Мыңбұлақ  кіреді.»  Міне,  туған  жерге  деген  махаббат!  Туған  жерімді  мен  де 

сүйемін.  Көлік  көпірден  өтіп,  бірінші  көшеге  бұрылғанда,  менің  де жүрегім  дүрсілдейді. 

Туған жердей жер болмас, шіркін! Сіз де сол сезімді бастан кешіресіз. 

«Түсіме ылғи Айша кіреді. Мұртаза түсіме сирек кіреді. Өйткені, ол кеткенде, мен бес-ақ 

жаста едім.» - дейді автор.  

«Ана»...  Осы  үш  әріптен  тұратын  сөздің  құдіретін  бүкіл  адамзат  сезінеді.  Оның 

алдында бас иеді. Шерханның анасы Айшаның бейнесін сипаттау, баға беру  – мен үшін 

зор  бақыт.  Өз  баласы  үшін  әр  ана  өзегін  жұлып  береді.  Бақытты  болуын  тілейді.  Ал 

Айша  ананың  бойында  өлмес  рух,  өшпес  қайрат  бар.  Көрмеген  қорлығы  жоқ.  Аштық, 

суық,  сәтсіздік,  қорлық.  Сондай  сәтте  де  ең  соңғы  бір  жапырақ  нанын  Еділ  бойынан 

көшіп  келген  Анна  мен  оның  екі  қызы  Эмма  мен  Эльзаға  бөлісті.  Неткен  кеңдік, 

жомарттық! Сол қиын күндерде де бұғанасы қатпаған жас балаға: «Кеудеңді  ешкімге 

бастырма!»  деп  айтып,  қайсарлыққа  тәрбиелеуі,  өмір  жолындағы  қиындықта  сынып 

кетпей,  қайсар  болсын  дегені  еді.  Мен  Айша  ананың  бойынан  досына  қайырымды, 

ізгілікті болуды, дұшпан алдында бас имеуді үйрендім. Рахмет, Айша ана! Жатқан жерің 

жайлы,  топырағың  торқа  болсын,  қадірлі  ел  анасы!  Бұл  кітапты  оқысаңыз,  сіз  де 

ананың қадірін терең түсінудің, құрметтеудің сырына қанасыз. 

Жас  Шерханның  алғаш    кітапқа  қызығушылығы  нағашыларының  аулына  барғанда 

басталады.  Ол  Тасбет  бригадирді  анасын  қорлағаны  үшін  ұрып,  содан  ол  «сотқа 

беремін»  деген  соң  қорқып  нағашыларының  аулына  қашып  келеді.  Сол  ауылда  Шолпан 

деген  апасының  үйінде  Оңал  деген  бойжеткен  қызы  бар  екен,  көп  кітаптары  бар  екен. 

Жат  жерде  көп  ешкімді  танымайды,  ойнайтын  бала  да  жоқ,  сондықтан  осы 

кітаптарға  ден  қойып,  бірінен  соң  бірін  оқиды,  «Жұмбақ  жалау»,  «Өмір  мен  өлім», 

«Порт-Артур»,  «Арман  ағысы»,  «Дөң  асқан»  және  т.б.  Менің  ойымша,  Шерхан 

атамыздың кейін үлкен жазушы, әдебиетші болып шығуының бастауы сол кітаптардан 

басталған. Сол кітаптар жазушының биік шыңдарға жетуінің алғашқы баспалдағы еді. 

Менің  де  кітап  оқуға  деген  қызығушылығымды  Шерхан  Мұртазаның  «Ай  мен  Айша» 

кітабы  биік  деңгейге  көтерді.  Мен  достарым  мен  замандастарыма осы  кітапты  оқуға 

32 

 

  

кеңес  беремін!  Онда  іске  сәт!  Осы  кітапты  оқыңыз!  Шерхан  Мұртазаның  «Ай  мен 

Айша» кітабы өте керемет! 

Арнұр НАРЕКЕШ, 

11  сынып оқушысы, 

№48 мектеп-лицей, 

Астана қ. 

 

 

XXI  ғасыр  –  озық  технологияның  дамыған  заманы.  Сәнге  айналған  заттар  көп. 

Соңғы  үлгіде  шығып  жатқан  ең  сәнді  деген  бұйымдардың  өзі  бір  тәуліктен  соң  сәнді 

болмай  қалуы  мүмкін.  Біз  достарымызбен  пікірлескенде  олардың  «сәнді»  деп  санайтын 

заттары  ұялы  телефон,  байланысты  дамытатын  құрылғылар,  қымбат  спорттық 

автомобильдер  екенін  білемін.  Көп  жағдайда  ұялы  телефондарға,  планшеттерге 

кітаптардың  енгізілгені,  қоғамдық  көліктерде  оны  оқудың  ыңғайлы  екенін  достарыма 

айтамын.  Сыныптастарыммен  ол  туралы  пікірлесемін.  Кейбір  замандастарым  оған  мән 

беріп тыңдамайды. Интернетті тек басқа мақсатта қолданатыны белгілі. Заманның озығы 

– интернет, тозығы – кітап болып тұр. 

 

Қазақтың  Халық  Қаһарманы,  жазушы  Бауыржан  Момышұлы  соғыс  кезінде 

фашистерден қаймықпаған. «Баласына бесік жырын айта алмайтын аналардан қорқамын, 

немересіне ертегі айта алмайтын әжелерден қорқамын» деген екен. Соғыс өрті лапылдап 

тұрғанда,  батыр  бабамыз  бұл  сөзді  ұлтының  болашағын  ойлап  айтыпты.  Баланың  кітап 

оқуға  деген  қызығушылығы  отбасынан  басталады.  Менің  анам  Астанадағы  Ұлттық 

кітапханада  қызмет  істейді.  Есімді  білгелі,  мені  қоршаған  достарым,  кітаптарым  бар. 

Менің  өмірімнің  бір  сәттілігі  осы  болды.  Мектепте  де  менің  жақсы  оқырман  болып 

қалыптасуыма  ұстазым  көмектесті.  Бізде  «Оқырман  клубы»  үздіксіз  жұмыс  істейді. 

Көркем  шығарманы  жеке  оқығаннан  гөрі,  топта  бірлесе  талдаған  маңызды.  Сұхбаттаса 

отырып,  қызық  идея,  ой  пайда  болады.  Мен  біздің  мектептегі  оқырман  клубын  қазіргі 

заманның ең сәнді ортасы деп санаймын. 

 

Кітап  оқу  –  ақыл  тынысы.  Абай  даналығы  көп  ізденіп,  оқығаннан  бастау  алған. 

Қандай маман иесі болсақ та, кітап оқыған адамның ой-өрісі биік болып, басқалардан оқ 

бойы озып тұратынын білемін.   

 

Ғалымдардың зерттеуі бойынша ауыр ой еңбегінде де, күш қажет ететін денені де 

тыныс  алдыру  үшін  көркем  әдебиет  көп  көмектеседі  екен.  Миды,  жүректі 

тыныштандырады. Кітап оқу – ол тек сәнді ғана емес, сіздердің ұзақ өмір сүрулеріңіздің 

кепілі. 

33 

 

  

 

Менің  замандастарым  әлемдік  деңгейдегі  білім  көгінде  еркін  қалықтағысы  келсе, 

кітап  оқу  -  сәнді  екенін  білсін.  Елбасымыздың  өзі:  «Болашақта  кітап  оқығандар, 

компьютерде отырғандарды басқарады», - деді. 

 

 

Кітап оқу – сәнді

 

1. Кітап оқу – ақыл тынысы. 2. Оқу, жазу мәдениетіңіз қалыптасады.  3. Қиын сәттерде тез 

шешім  қабылдайсыз.  4.  Ішкі  жан  дүниеңіз  бен  сыртқы  бейнеңіз  жарасым  табады.  5. 

Оқыған  әдебиеттен  үлгі-өнеге,  тәлім-тәрбие  аласыз.  6.  Ата-анамен  сұхбаттасудың  төте 

жолы.  7.  Көркем  әдебиеттен  алған  білімін  өмірде  қалай  қолдануға  болатынын,  нені 

үйренгеніңізді білесіз. Достар, кітап оқыңыздар! 

 

Халқымызда “Қалауын тапса, қар жанар” деген нақыл сөз бар. Бірлескен әрекетте, 

ойланып,  жүйелі  еңбек  етсек,  мақсатқа  жетуге  болады.  Балалардың  сауаттылығы  мен 

тәрбиесіне жәрдем беретін істерді клуб мүшелері жалғастыра береді. 

 

Оқу клубы жұмысын дамытуда “Бір оқушы - бір кітап” акциясын жарияладық. Ата-

аналармен  бірлескен  ынтымақтастықтың  нәтижесінде  бізге  қажетті,  құнды  кітаптар 

жинақталды.  Оқырман  клубы  мүшелері  де  көбейді.  Насихат,  жарнама  жұмыстарын  да 

жүргіздік. 

Бастауыш 

сыныптар 

арасында 

өткен 

“Мен 

сүйікті 

кітабымды 

иллюстрациялаймын”  байқауы  да  сәтті  өтті.  Бастауыштың  сүйкімді  де,  талапты 

оқушылары  Қабен  Жантемір,  Арыстан  Жақиянов  өздерінің  алғашқы  суретті  кітаптарын 

жасап  шықты.  Арыстанның  ойтолғауы:  “Досым,  егерде  сен  менің  суретпен 

иллюстрациялаған ертегімді оқысаң, өзіңе баға жетпес терең білім алдың деген ойдамын. 

Ертегі оқу- адамның ойлау қабілетін дамытады. Ал қиялдап оған өзің сурет салсаң, сенің 

34 

 

  

шығармашылық  қабілетің  артады.  Болашақта  мен  бастаған  ісімнен  бас  тартпай,  тарихы 

бай қазақ елінде ана тілінде  баяндалатын ертегілерімді  иллюстрациялап,  мультфильмдер 

арқылы көрсететін атақты режиссер болғым келеді”. 

 

Арыстанның өз арманына жететініне сенеміз. Кішкентай жүрегімен үлкен арманға 

ұмтылған Арыстан өзіне көмек көрсеткен жандарға рахмет айтыпты.  

 

“Ертегі  адам  баласына  қажетті  адамгершілік,  сыйластық,  адалдық,  шыдамдылық 

сияқты асыл қасиеттерге ие болуға көмектеседі. Менің осындай дәрежеге жетуіме ұстазым 

Әсем апай, анам, әжем, туыстарым, достарым, әсіресе, ертегілер әлемінің үлесі зор” 

 

Ата-анамен  бірлескен  оқу  клубында  мәселені  іздеуде,  сұраққа  жауап  беруде  ата-

ананың  өмір  тәжірибесі,  баланың  оқығанын  терең  түсінуге,  үйренгенін  өмірде  қалай 

қолдануға  болатынын  білуге  жәрдемдеседі.  Ал  ата-ана  болса,  алыста  қалған  балалық 

шағымен қайта табысқандай болып риза болады. 

 

Біз 

баланың 

оқырмандық 

мәдениетін 

әлеумет  болып  дамытудамыз. 

Мағжан  Жұмабаев  ізденісті 

әлеуметтендіру туралы былай 

дейді: 

“Сұхбатқа 

қатысушылар 

үшін 

қарастырып  отырған  мәселе 

бәрін қызықтыруы керек” 

 

“Менің 

сүйікті 

кітабым” 

конференциясы 

балалар  үшін  де  қызықты 

болды. 

 

“Баласы  кітап  оқитын 

ел  –  бақытты  ел”  онкүндігі 

оқушылардың 

оқырмандық 

мәдениетінің  қалыптасуына 

үлес қосты.

 

 

 

“Отбасылық сауаттылық” баланың туған топырағынан нәр алған ұлы тұлғалардың 

тәрбие  тірегі  отбасыдағы  дара  аталар    мен  дана  аналардың  еңбегі  екенін  біле  отырып, 

отбасымен  бірлесіп  көркем  әдебиетті  оқып  “ой  кеселді”  нәрселерден  қашық  болуға 

үйретеді. 

35 

 

  

жүктеу/скачать 3,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: