Денропарктегі мәдени өсімдіктердің көптеген түрлерімен таныс болып оларға сараптама жүргіздік және көптеген түрлеріне сипаттама бердік
жүктеу/скачать 35,56 Kb.
|
3-4-5
| 03.02.2023.Қызыл кітапқа енген өсімдіктер
-1.“Қызыл кітапта” дүниежүзінде жоғалып кету қаупі бар ерекше қорғалатын жануарлар мен өсімдіктер .жазылған. Кітапта ерекше қорғалатын өсімдік мен жануар атауы ғана емес, сонымен қатар олардың қазіргі саны мен жағдайы да көрсетіледі. “Қызыл кітапқа” енген жануарлар мен өсімдіктер ерекше қорғалуы керек. “Қызыл кітапта” халықаралық, ұлттық немесе аудандық болып бөлінеді. Әр елдің өз “Қызыл кітабы” бар. Кей мемлекетте бұл кітап заң құжаты түрінде қолданылады, яғни онда жазылған жануар мен өсімдікті бүлдірсе, қылмыскердің қалай жазаланатыны да бекітілген. Қызыл кітаптың қара, қызыл, сары, жасыл, сұр және ақ түсті беттері бар. Қара беттерде жануарлар мен өсімдіктердің жойылып кеткен түрлердің тізімі беріледі. Мысалы, енді ғаламшарымызда теңіз сиыры жоқ. Қызыл беттерде жойылу қаупі бар жануарлар мен өсімдіктер тізімі беріледі. Ғалымдардың болжамы бойынша жуық арада ілбіс немес қар барысы секілді жануарлар әлемінің бір өкілін жоғалтып алу қаупінде тұрмыз. “Қызыл кітаптың” сары беттерінде саны тез азайып бара жатқан жануарлар мен өсімдіктер әлемінің өкілдерінің тізімі берілген. Мысалы, ақ аюлар немесе қоқиқаздар. Ақ беттерінде қашанда саны аз болып келген жануарлар тізімі берілген. Мысалы, көк кит. Сұр беттерінде тіршілік ету ортасына қол жеткізілмеген түрлер тізімі. Оған орасан жылан – анакондалар жатады. Жасыл беттерде жойылып кету қаупінен аман қалған жануарлар мен өсімдіктер тізім берілген. Мысалы, құндыз. Қазақстанның қызыл кітабына омыртқалылардың 129 түрі, балық пен дөңгелек ауыздылардың 18 түрі, 3 қосмекенді, 10 бауырымен жорғалаушы, сонымен қатар құстың 58 түрі, 40 сүтқоректі жануар енген. Көпжылдық, күн шуақты жерлерді жақсы көреді, бірақ көлеңкеде жақсы гүлдейді. Гүлдер қызғылт немесе қызғылт қызыл, негізінің үстінде қара дақ бар. Бұтаның биіктігі 90 см-ге дейін, жапырақтары ірі, циррусты, өрнекті, қатты жасушалы, ашық жасыл, базальды розетте жиналған. Тік сабақтар шыныаяқ тәрізді, кең ашық, үлкен - диаметрі 20 см-ге дейін, жапырақтары мен көптеген басқа жерлерінің үстінде қара төртбұрышты дақтары бар отты қызыл гүлдер. Гүлдің массасы борпылдақ, әр гүл бөлек қарастырылады; өрнектің гүл беті, өте мәнерлі өрнек.Құрамында ақ, сары, тоқ сары түсті латекс (млечный сок-өзек шырыны) болады. Жапырақтары кезекті, кейде супротивті, жай, аздап немесе көптеп тілімделген, бөбе жапырақсыз. Гүлдері әртүрлі типті жалғыздан немесе жоғарғы гүл шоғырында, жиі ірі және ашық түсті, актиноморфты, кейде дұрыс емес, қосжынысты, гүл қоршауы қосарлы, тостағаншасы екі мүшелі, гүл жарғанда түседі, күлтесі 4, кейде 6 күлте жапырақты екі шеңберде орналасқан, аталығы көп, гинецейі паракарпты, 2-16 жемісжапырақтан, аналық аузы отырықты. Көкнәрлер негіщ\зінен насекомдармен тозаңданады. Жемісі – паракарпты қорпша, жақтаулары немесе жоғарғы бөлігіндегі саңылаулары арқылы ашылады. Тұқымдары сансыз көптеген, ұсақ, кішкентай ұрығы және өте майлы эндоспермді.Қазақстанның Қызыл кітабына жұқа көкнәр (Papaver tenellum) – сирек түр, эндемді, тек Шығыс және Орталық-Қазақстан бөліктерінде ғана кездеседі. Қызғалдақ лалагүл тұқымдасына жатады (Liliaceae). Бұл шөптесінді пиязшықты көпжылдық өсімдік, пиязшық, тамыр, сабақ, гүл және жапырақтан тұрады. Өсімдіктің биіктігі 10 – нан 65 – см – ге дейін. Маусымдық дамуы жағынан эфемероидтарға жатады[5]. Қызғалдақ Қазақстанның далалық аймақтарында жиі кездеседі. Өсімдіктер өмірін зерттеушілердің айтуынша, қазақ даласында қызғалдақтың 36 түрі бар, оның 18 түрі Қазақстанның эндемигі болып саналады. Бұлардың биіктігі 3-50 см. -2. Мұнда атаулы ағаштарды шет мемлекеттердің президенттері мен премьер-министрлері, елдің танымал саясаткерлері отырғызды. Әр ағаштың астында міндетті түрде датасы бар естелік белгі бар. Бір кездері дінмұхамедов Қонаевтың өзі, Нұрсұлтан Назарбаев, Мұхтар Әуезов, Сүлейменов Демирел және басқа да танымал тұлғалар отырғызған вуду мен емен мен үйеңкіден бас тарту мүмкін емес. 2002 жылы Шымкент дендропаркі барлық өзгерістерден кейін Қазақстанның ұлттық парктерінің тізіміне енгізілді, бұл автоматты түрде оған ерекше қорғалатын аумақ мәртебесін берді. Қала тұрғындары арборетум әйтпесе қаланың “өкпесі” деп аталады. Арборетумның үлкен аумағында және бұл 129 гектар жер, жарты миллионнан астам ағаштар мен бір кездері әлемнің түкпір-түкпірінен әкелінген бұталардың 1300-ден астам түрі өседі. Олардың арасында Қазақстанда басқа еш жерде кездеспейтін тұқымдар да бар. Бұл бай коллекция Дендрология бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін, өсімдіктердің жекелеген түрлерінің жергілікті климаттық жағдайларға бейімделуін зерттеу үшін баға жетпес материалға айналды. Дендросаябақтың негізгі міндеті - Шымкент қаласы өңірінде, отандық және дүниежүзілік дендрофлора түрлерін интродукциялау, оларды сақтау, кешенді түрде зерттеу және тиімді пайдалану жолдарын анықтау болып табылады. Қазіргі танда, кәсіпорынның ағаш-бұта түрлері 406 -ге жетті. Ағаш түрлері -218 түр, бұталар -188 түрді құрап отыр. Саябақ аумағындағы жалпы ағаш-бұта саны 100,5 мың данадан аса ағаштар бар. Саябақ аумағында Қазақстанның қызыл кітабына енген 9 түрі бар. Олар: кәдімгі өрік, іле бөріқарақаты, кавказ таудағаны, зеравшан аршасы, недзвеция алмасы, сиверс алмасы, тау пістесі, кәдімгі емен. Сирек кездесетін 61 түрлі ағаштар олар: каркас, қытай аршасы, пекан, қызғалдақ ағашы, жылан жиде, хубейлік эводия, ель-шренка, матсуданттық бұйра тал, лапина маклюра, зеравшан аршасы, темірағаш, тораңғыл, кәдімгі бөріқарақат, сириялық бөрітарақ, қара аюбадам (Ева), Суланж магнолиясы, талшын жапырақты емен, Европа каркасы және т.б -3. жүктеу/скачать 35,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|