Дәріс №3. Мектеп алды, кіші мектеп жасындағы балалардың жасерекшелік дамуының психологиялық заңдылықтары
Психикалық дамудағы оқытудың жетекші рөлі
жүктеу/скачать 319,63 Kb. Pdf көрінісі
|
3 лекция ДШжСПс (2)
| 3. Психикалық дамудағы оқытудың жетекші рөлі.
Л.С. Выготский психикалық дамудағы оқытудың жетекші рӛлі туралы ережені алға тартты. Оқыту - бұл білімді игеру, дағдыларды қалыптастыру процесі. Тәрбие белгілі бір кӛзқарастарды, моральдық пайымдаулар мен бағалауды, құндылық бағдарларын қалыптастыруды, яғни тұлғаның барлық жақтарын қалыптастыруды қамтиды. Оқыту мен тәрбиелеу бала туылғаннан кейін, ересек адам оған деген кӛзқарасымен оның жеке дамуының негізін қалаған кезде басталады. Үлкендермен қарым-қатынастың әр сәті, әрқайсысы, тіпті ең кішкентай болса да, ересек адамның кӛзқарасы бойынша олардың ӛзара әрекеттесу элементі үлкен мәнге ие. Психиканың дамуын белгілі бір құралдарды игеру жүретін әлеуметтік ортадан тыс қарастыруға болмайды және оны оқудан тыс түсіну мүмкін емес. Психикалық даму ӛмір мен тәрбие жағдайымен анықталғанымен, оның ӛзіндік ерекшеліктері бар. Бала кез-келген сыртқы әсерлерге механикалық түрде ұшырамайды, олар белгілі бір жастағы басым мүдделер мен қажеттіліктерге байланысты ойлаудың қалыптасқан формалары арқылы таңдамалы түрде сіңеді. Яғни, кез-келген сыртқы әсер әрқашан ішкі психикалық жағдайлар арқылы әрекет етеді (С.Л. Рубинштейн). Психикалық дамудың ерекшеліктері оқытудың оңтайлы мерзімдері, белгілі бір жеке қасиеттерді қалыптастыру үшін жағдайларды анықтайды. Сондықтан оқыту мен тәрбиелеудің мазмұны, формалары мен әдістері баланың жасына, жеке және жеке ерекшеліктеріне сәйкес таңдалуы керек. Оқыту, Л.С. Выготскийдің айтуынша, баланың мәдени және тарихи дамуының қажетті шарты бар және ол «дамудың алдында тұрған кезде ғана жақсы». Оқытудың оның динамикасына әсері туралы айта отырып, Л.С. Выготский ӛзекті аймақ және жақын даму аймағы туралы түсінік береді. Қазіргі даму баланың бүгінгі мүмкіндіктерін, оның тәуелсіз іс-әрекеттері мен дағдыларының жоспарын анықтайды. Жақын даму аймағы - бүгінде баланың ынтымақтастықта орындайтын, ал ертең оны ӛз бетінше орындай алатын барлық нәрсе. Сонымен, дене шынықтыру мұғалімі немесе жаттықтырушы оқушылардың физикалық дамуы мен моторикасының дайындығына сүйене отырып, ерікті стрессті қажет ететін, бірақ қол жетімді міндеттерді қоюы керек. А.Н.Леонтьевтің жұмысының арқасында жетекші іс-әрекет баланың психологиялық жасының кӛрсеткіші ретінде психикалық дамуды кезеңдеу ӛлшемі ретінде қарастырылады. Жетекші іс-әрекет онда басқа іс-әрекеттер пайда болады және сараланады, негізгі психикалық процестер қайта құрылады және оның дамуының осы кезеңінде тұлғаның психологиялық сипаттамаларында ӛзгерістер болады. Іс-әрекеттің жетекші түрлерінің ӛзгеруі ұзақ уақыт дайындалады және дамудың осы кезеңінің алдындағы жетекші іс-әрекет ішінде қалыптасатын және баланы басқа адамдармен қарым-қатынас жүйесіндегі жағдайды ӛзгертуге итермелейтін жаңа мотивтердің пайда болуымен байланысты. Адам дамуындағы жетекші іс-әрекет проблемасын дамыту - отандық ғалымдардың жас психологиясына қосқан іргелі үлесі. Психикалық даму барысында жас ӛспелері қалыптасады. «Жас ӛспелері деп жеке тұлғаның дамуы мен оның іс-әрекеті құрылымының жаңа түрін, осы жас кезеңінде алғаш рет пайда болатын және ең бастысы баланың санасын, оның қоршаған ортаға қатынасын, оның ішкі және сыртқы ӛмірін, оның осы кезеңдегі дамуының барлық барысын анықтайтын психикалық және әлеуметтік ӛзгерістерді түсіну керек» (Л.С. Выготский). Пәк, нәрестелік жастағы орталық психикалық ӛспе – «Жандану кешені», ерте балалық шақ – «ӛзін-ӛзі тану» (Л. Божович) және сананың символдық қызметі. Мектепке дейінгі балалық шақ және кіші мектеп жасы-психикалық функциялардың озбырлығы, рефлексия, іс-әрекет мотивтерінің бағынуы, ішкі іс-қимыл жоспары. Психикалық ӛспелердің сәтті және уақтылы қалыптасуына психикалық даму факторлары әсер етеді: әлеуметтік орта (баланың психикасының дамуына тікелей әсер ететін жақын әлеуметтік орта: отбасы, құрдастар, мұғалімдер, бұқаралық ақпарат құралдары), Оқыту мен тәрбиенің ерекшеліктері, жеке тұлғаның ӛз жұмысында белсенділік дәрежесі, сондай-ақ белгілі бір дәрежеде тұқым қуалаушылық факторы. Жас дағдарыстары - бұл ӛткір психологиялық ӛзгерістермен сипатталатын онтогенездің ерекше, салыстырмалы түрде қысқа мерзімді (бір жылға дейін) кезеңдері. Дағдарыс әрқашан шет болып табылады, оны шешу дамудың жаңа сатысына алып келеді. Жас дағдарыстары адамның бір жас деңгейінен екіншісіне ауысуы кезінде пайда болуы мүмкін және оның әлеуметтік қатынастары, белсенділігі мен санасы саласындағы жүйелік сапалы ӛзгерістермен байланысты. Жас даму дағдарыстарының болуы және психика мен адам мінез-құлқының онымен байланысты революциялық ӛзгерістері оның ӛмірін жас даму кезеңдеріне бӛлудің негіздерінің бірі болды. Тұрақты кезеңдерге нәресте жасы, кіші мектеп жасы, жасӛспірім жатады. Дағдарысты сипаттайтын ӛтпелі кезеңдер сыни кезеңдер болып саналады: жаңа туған нәрестелер, 1 жас, 3 жас, 7 жас, жасӛспірімдер, жасӛспірімдер, «орта ӛмір» дағдарысы. Жетекші іс-әрекет, жетекші қарама-қайшылықтар және жетекші психикалық ӛспелер туралы тұжырымдамаларға сүйене отырып, отандық психология жас дамуын кезең-кезеңімен негіздейді. жүктеу/скачать 319,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|