Дәріс кешені 1 дәріс Топырақ құнарлылығы туралы түсінік. Құнарлылықты бағалау

Дәріс жоспары

1. 
   Сүрлем сапасын есепке алу және бағалау
   
2. 
   Сүрлемнің химиялық көрсеткіштері
   

Сүрлем сапасын есепке алу және бағалау

Дайындалған сүрлем сүрлем құрылысын тиеу аяқталғаннан кейін кемінде 20 күн өткен соң келеді. Осы уақытқа дейін қышқылданған массаның ашытуы мен тұнбасы негізінен аяқталады.

Сүрлем жемшөп дақылдарының түрлері, салмағы, жемшөп бірліктері, сіңірілетін ақуыз және каротин бойынша ескеріледі. Дайындалған сүрлемнің мөлшері дайын жемнің көлемін оның массасына 1 м3 г көбейту арқылы анықталады.

Сүрлем көлемін айқындауға қажетті сүрлем құрылыстарының тереңдігін (биіктігін), енін (диаметрін) және ұзындығын сүрлем массасы тиелгенге дейін белгілейді.

Дайын сүрлемдегі азықтық бірліктердің, сіңірілетін протеин мен каротиннің саны оның салмағын 1 кг (немесе 100 кг) азықтың қоректілігіне көбейту арқылы анықталады.

Тереңдетілген траншеялардағы сүрлемнің көлемін құрылыс жүктелгенге дейін алынған ордың ені, тереңдігі және ұзындығы туралы деректер және сүрлем массасының траншеяның жиектерінің деңгейінен биіктігін қосымша өлшеу негізінде анықтайды. Егер сүрлем траншеяның шеттерінен төмен болса немесе олардың деңгейінде болса, көлемі формула бойынша анықталады.

Жер үсті траншеяларындағы сүрлемнің көлемін құрылыс жүктелгенге дейін алынған ордың ені мен биіктігі туралы деректер және ор жиектерінің деңгейінен сүрлем массасының биіктігін қосымша өлшеу негізінде немесе ор жиектерінен жемшөп деңгейіне дейінгі қашықтықты (егер сүрлем оның жиектерінен төмен болса) және сүрлем қабатының ұзындығын сүрлем қабатының ұзындығының 1/10-ға тең (кіру басында өлшенбейді) ұзындығы бойынша тоғыз жерде өлшейді. Сүрлемнің биіктігі бойынша осылайша алынған деректердің сомасы орташа биіктігі 9 к-ге бөлінеді. Траншеядағы сүрлем қабатының орташа ұзындығы оның төменгі жағындағы жалпы ұзындығының 9/10 ретінде анықталады.

Мұнаралардағы, жартылай мұнаралардағы және дөңгелек шұңқырлардағы сүрлемнің көлемін құрылыс тиелгенге дейін алынған сүрлем құрылыстарының биіктігі (тереңдігі), диаметрі және құрылыс шеті деңгейінен Жем деңгейіне дейінгі қашықтықты өлшеу туралы деректер негізінде анықтайды. Егер сүрлем құрылыс жиектерінің деңгейінде немесе одан төмен болса, көлемі мынадай формула бойынша анықталады

Жүгері, күнбағыс, құмай және басқа да оңай сүрленетін өсімдіктерден алынған сүрлем, дұрыс дайындалған кезде, әдетте, 2-3 аптадан кейін тамақтандыруға дайын, бұршақ, бұршақ және басқа да қиын өсетін өсімдіктердің сүрлемі негізгі ашыту процестері аяқталған кезде 2-3 айдан кейін тамақтандыруға дайын.

Дайын сүрлемнің сапасын бағалау ең алдымен сүрлемнің сапалылық дәрежесін анықтаудан басталады.

Экономика жағдайында сүрлемнің сапасы негізгі органолептикалық белгілермен бағаланады: сорылған өсімдіктердің түсі, иісі және құрылымы.

Химиялық зертханада сүрлем сапалылығының сыртқы белгілерінен басқа, ылғалдылық, белсенді қышқылдық (рН), аммиак мөлшері, органикалық қышқылдардың (сүт, сірке суы, май) мөлшері мен арақатынасы, каротин мөлшері анықталады.

Түсі. Жақсы сапалы сүрлемде ол дайындалған өсімдіктердің түсі бар. Жеңіл қоңыр реңк кез-келген сүрлемге тән және теріс белгі емес. Сорылған өсімдіктердің түрлеріне байланысты жақсы сүрлем түрлі түсті болуы мүмкін: сарғыш-жасыл, зәйтүн, сары, сұр-жасыл, қоңыр-жасыл. Қызып кету кезінде (55°C-тан жоғары) сүрлем қоңыр түске ие болады. Сапасы нашар сүрлем лас жасыл, қою қоңыр немесе қара түсті болады.

Иісі. Жақсы сүрлемде жаңа піскен көкөністер мен жемістердің иісін еске түсіретін жағымды, сәл қышқыл иіс болуы керек. Сапасыз сүрлемде көгерудің, қатаюдың, көңдің, бүлінген ірімшіктің немесе майшабақтың, ранкидті майдың, шалғамның иісі бар, ол сүрлемді саусақтарыңызбен ысқылағанда ұзақ уақыт кетпейді (бұл май қышқылы мен ақуыздың ыдырау өнімдерінің болуын көрсетеді). Бұл жағдайда, тіпті зертханалық зерттеулерсіз де, жемнің сапасыздығын айтуға болады. Мұндай сүрлемді малға, әсіресе жас жануарларға, бала емізетін және жүкті сиырларға беру ұсынылмайды немесе шектеулермен тамақтандыру керек. Жаңа піскен нан мен балдың иісі бар сүрлем жақсы деп бағаланады. Оны тамақтандыруға қарсы көрсетілімдер іс жүзінде жоқ.

Өсімдіктердің құрылымы. Жақсы силоста өсімдіктердің құрылымы сақталады. Онда жапырақтардың, гүлдердің, сабақтардың бөлшектері оңай ерекшеленеді, олар серпімді және бір-бірінен оңай бөлінеді. Зақымдалған сүрлем шырышты жағатын массаның консистенциясына ие.

Сүрлемнің химиялық көрсеткіштері. Жоғары сапалы сүрлемдегі белсенді қышқылдық (рН) 3,9-4,3 — ке тең, Органикалық заттардың мөлшері-1,8 — 2,8%, оның ішінде сүт қышқылы 65-75%, сірке қышқылы-25-35% құрайды, май қышқылы жоқ, аммиакты азот құрамында азықтың жалпы мөлшерінің 10% - дан аспайды.

Жақсы силостың рН 4,4-4,6, бүлінген — 6-7 (құрамында аммиак көп).

Жоғары қышқылдығы бар сүрлем (рН 3,0-3,5) малмен нашар жейді. Бұл жағдайда тамақтанар алдында оны бормен, аммиак суымен, макарон түріндегі тамыр дақылдарымен және басқа әдістермен залалсыздандыру ұсынылады.

Сүрлем сапасын (жалпы) баллдық жүйе бойынша бағалайды (кесте. 72).

Сапалы сүрлемде 16-20 балл, жақсы сүрлемде — 11-15 балл, қанағаттанарлық сүрлемде — 6-10 балл, нашар сүрлемде — 6 балл болуы тиіс.

ГОСТ 23368-79 талаптарына сәйкес органолептикалық және химиялық көрсеткіштерге сәйкес силос САПАНЫҢ үш класына бөлінеді. 73-кестеде кәдімгі тәсілмен сіңірілген өсімдіктерден (жүгеріден басқа) алынған сүрлемнің сапасына қойылатын талаптар келтірілген.

1. 
   Сүрлем сапасына сипаттама беріңіз?
   
2. 
   Сүрлемді есепке алу, оны бағалау?
   
3. 
   Сүрлемнің химиялық көрсеткіштері қандай?