Дәріс микробиология ғылымының тарихы және даму кезеңдері
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ферменттер реакция соңына дейін өзгермейді, соңғы өнімдердің құрамына кірмейді.
Олар улы емес. Бұл маңызды қасиеттің халық шаруашылығының көптеген саласы үшін маңызы зор. Егер ферменттер улы болса, онда оларды ферментацияның көптеген өнімдерін алуда, әсіресе тамақ өнеркәсібі мен медицинада пайдалану мүмкін болмас еді. Ферменттердің жіктелуі. Мыңнан астам ферменттер белгілі болуына байланысты, олардың ғылыми негізделген жіктелуін жасау қажеттігі туындады. 1961 жылы халықаралық биохимиялық одақтың арнайы комиссиясы ұсынған жіктеуге сәйкес ферменттер алты класқа бөлінеді: оксидоредуктазалар, трансферазалар, гидролазалар, лиазалар, изомеразалар, лигазалар немесе синтетазалар. 1 Оксидоредуктазалар – тотығу-тотықсыздану реакцияларын катализдейтін ферменттер. Олар әртүрлі заттардың тотығу және тотықсыздану процестерін тездетеді, микробтардың тыныс алуында үлкен рөл атқарады. Бұл топқа 180 астам ферменттер кіреді. Дегидрогеназалар – биологиялық тотығу процесін донор субстраттан сутегін айырып алу және оны оттегіне, немесе басқа акцепторға беру арқылы жүзеге асырады. Аэробтық дегидрогеназалар сутегін молекулалық оттегіне тікелей және басқа жүйелерге тасымалдай алады. Олар оксидаза деген атау алды. Анаэробтық дегидрогеназалар субстратпен әрекеттесіп, оның сутегін айырып алады да акцепторға (ауадағы оттегінен басқа) береді. Цитохромоксидазалар молекулалық оттегінің белсенділігін арттырып, соның көмегімен белсенді тобы гемин болып саналатын тотықсызданған цитохромды тотықтырады. Каталаза аэробтық микробтардың жасушасында болады және молекуласының құрамында үшваленттік темір бар, электрон жоғалта алатын геминді ферменттер тобына жатады.
Каталаза асқын
сутегімен әрекеттесіп, оны тотықсыздандырады, нәтижесінде су және молекулалық оттегі түзіледі. Пероксидаза кейбір микробтардың құрамында болады және әртүрлі органикалық қосылыстардың тотығуын жеделдетеді. 2 Трансферазалар – тасымалдау ферменттері. Бұл класс 170-тен астам ферменттерді біріктіреді. Олар түрлі молекулалар арасында және олардың ішіндегі (метилдік, карбоксилдік және басқада топтар; азот, фосфор, күкірт, альдегид немесе кетонды қалдықтар және т.б.) жеке топтарды, радикалдарды, атомдарды тасымалдайды. Осы кластың өкілдеріне аминотрансферазалар, фосфаттрансферазалар және басқалары жатады. Аминотрансферазалар бір аминқышқылдарының топтарын келесілеріне көшіреді. Фосфаттрансферазалар АТФ-тағы фосфаттық қалдықты глюкозаға және фруктозаға тасымалдайды. 3 Гидролазалар – гидролиз реакцияларын, басқаша айтқанда күрделі заттардың су молекуласын қосып алып, қарапайым заттарға ыдырау процесін жеделдетеді. Гидролазалар 180-нен астам ферменттерді біріктіреді және бұл топқа: органикалық қышқылдар мен спирттерден түзілген күрделі эфирлерді ыдырататын – эстеразалар; спирттер мен фосфор қышқылынан түзілетін күрделі эфирлерді ыдыратушы – фосфатазалар, көміртегіндегі глюкозидтік байланысты және олардың туындыларын ыдыратушы – глюкозидазалар; протеиндегі пептидтік байланыстың гидролизденуін тездетуші – пептидазалар; амидтердің, аминқышқылдарының және басқада
қосылыстардың гидролизін жеделдетуші – амидазалар кіреді. 4 Лиазалар – субстраттан топтарды гидролиттік емес жолмен бөліп алушы (көміртегі мен оттегінің, азоттың, күкірттің, галоидтардың арасындағы реакциялар) ферменттер. Бұл класқа 90-нан астам ферменттер кіреді, олардың ішіндегі ең маңыздылары карбоксилаза, альдегид-лиаза (альдолаза) және т.б. 5 Изомеразалар – сутегінің, фосфордың және қос байланыстардың молекулалар ішінде ауысуларын жеделдетіп, зат алмасуда маңызды рөл атқарады. Бұл топқа фосфогексоизомераза, триозофосфатизомераза және т.б. жатады. 6 Лигазалар немесе синтетазалар – пирофосфорлық байланыстардың ыдырауы (АТФ-ға немесе энергияға бай басқа пирофосфаттар) нәтижесінде қарапайым заттардан күрделі қосылыстардың ситезделуін жеделдетеді. Лигазалар протеин, нуклеин қышқылдары, май қышқылдары және басқада қосылыстардың синтезінде үлкен маңызға ие. Бұл класқа 40-тан астам ферменттер кіреді, соның ішінде аспарагинсинтетаза, глютаминсинтетаза және басқалары бар. Бактерия және саңырауқұлақтардың ферментативтік белсенділігін өндірісте сірке, сүт, қымыздық, лимон қышқылдарын, сүт өнімдерін (сыр, ацидофилин, қымыз) дайындауда, шарап жасауда, сыра қайнатуда пайдаланады. Ыдыраудың соңғы өнімдеріне (қышқыл, сілті, көмірқышқыл газы, сутегінің түзілуі) қарап, микробтардың қандай топқа жататындығын анықтауға болады. Олардың біреулері көмірсуларды қышқыл және газ түзе ферменттесе, келесілері протеиндерді индол, аммиак, сутегін түзе ыдыратады. Микроорганизмдердің ферментативтік процестерін білу қоздырғыштың түрін анықтауға, демек дұрыс диагноз қойып, ауруды дер кезінде тануға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|