Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар

Адамның мақсатқа орай кедергілерді жеңумен өзінің қылық-әрекеттерін қолдап, реттей білу қасиеті:

В) қабілет

Адамның өз борышын орындауы тәуелді:

А) мақсат белгілеу

Ерік күшінің негізі:

А) өнімділік

Адамның өз борышын орындауы тәуелді –

A) Жаттау

E) Жөтелу

12. Ерікті қылықтың басты көрсетіші-

A)Мінез
B)Қабілет

14. Қандай мақсат жолында қиыншылықтарды жеңу үшін ерік қоса білу тәуелді-

*****
15. Қазіргі заман ғылымы дәлелдеген ерік әрекетінің басты себебі-

16. Мидың маңдай бөлімі зақымдану болатын ерік сырқаты

*****
17. Ми сырқатынан болатын абулия құбылысының мәні-

18. Ерік реттестірудің негізі тәуелді-

*****
19. Еріктің әрекет желісінің бастапқы басқышының негізгі міндеті-

20. Ерік қолдану желісінде әрекетке келтіруші себепті түсіну кезеңі-

B)Тілеу
C)Орындау

*****
21. Шешім қабылдаумен адамда пайда болатынеріктік әрекеттің ерекше сипаты-

22. Еріктік әрекеттің мәнділігі-

A)Мақсат белгілеу

24. Ерік күшінің негізі

A)Мінез
B)Ой

C)Қабілет
D)Сезім

E) Ерік
*****

1

№14 дәріс

1. кикілжің объектісі;

   
   

2. кикілжің мәселесі;

   
   

3. кикілжіңге қатысушы жақтар;

   
   

4. пайда болатын ішкі жағдайлар;

   
   

5. кикілжіңді жағдайдың бейнесі;

   
   

6. мүмкін болатын кикілжіңді іс-әрекеттер мен оның нәтижелері.

   
   

Кикілжіңнің объектісі – соқтығысудың мәселесі, яғни материалдық, рухани, әлеуметтік құндылықтар арқылы кикілжіңге баратын екі жақтың қарама-қайшылық мәселелсі.

1. кеңістіктік-уақытша - пайда болатын қарама-қайшылықтың орны мен уақыты;

   
   

2. әлеуметтік-психологиялық – топтағы психологиялық ахуал, олардың қарым-қатынастарының типі мен деңгейі;

   
   

3. әлеуметтік - әртүрлі әлеуметтік топтардың қызығушылықтарының қарама-қайшылыққа ұшырауы;

   
   

Кикілжіңді жағдайдың бейнесі мынадай элементтерден тұрады:

1. қатысушылардың өздері туралы ойлары – қажеттіліктері, құндылықтары, мүмкіндіктері, мақсаттары;

   
   

2. қарама қарсы жақ туралы пікірлері, кикілжіңді жағдайлар болған орта туралы ойлары.

   
   

Бұл бейнелер әрдайым шынайы бола бермейді.

1. объективті кикілжіңді жағдайдың белгілі бір мәселе бойынша пайда болуы; Бұл кезең «потенциалды кикілжің кезеңі» деп аталады.

   
   

2. объективті кикілжіңді жағдайды кикілжіңге қатысушылар өз мақсаттарын қарама-қарсы жақтың мақсаттарына сай еместігін түсінген кезде пайда болады.

   
   

3. кикілжіңді мінез-құлыққа өту, яғни өз мақсаттарына жетуге белсенді іс-әрекетке көшу. Осы кезеңде 5 типті атауға болады:

   
   

1. бәсекелестік типі;

   
   

2. кикілжіңді елемеу, шеттету;

   
   

3. бейімделу, ыңғайлану;

   
   

4. келісімге келу, ымыраға келу;

   
   

5. ынтымақтастық.

   
   

Әлеуметтік-психологиялық адаптация әлеуметтендіру механизмінің құрамды элементі болып табылады және өмірдің әртүрлі жағдайларына бейімделуінің жиынтығы ретінде қарастырады. Әрбір адаптация адамның тәжірибесін байытады, оны әлеуметтендіруге ұмтылады. Әлеуметтік-психологиялық адаптация жеке адамның өзгермелі әлеуметтік ортамен өзара іс-әрекет процесі және нәтижесі болып табылады.

• өзінің биологиялық және әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыру және өмір сүру мүмкіндігі;

  
  

• өз қажеттіліктерін қарым-қатынас мен мінез-құлқының қажетті құралдарын қалыптастыру нәтижесінде әлеуметтік талаптарға сәйкестендіру;

  
  

Бұл нәтижелердің көрсеткіштері ретінде төмендегілерді алуға болады:

• адамның әлеуметтік ортадағы жоғары әлеуметтік статусы;

  
  

• осы статусқа, әлеуметтік ортаға және оның маңызды элементтеріне, мысалы, қызметке қанағаттану.

  
  

Қоғам үшін әлеуметтік адаптацияның маңыздылығы өзінің әлеуметтік құрылымын қайта өңдеу мүмкіндігіне ие болумен анықталады.

• нәтижелі қызмет;

  
  

• ұжымдағы нақты орны;

  
  

• әлеуметтік шындық ретіндегі авторитеті.

  
  

Субъективті критерийлер:

• жаңа немесе өзгермелі әлеуметтік ортадағы әртүрлі аспектілер тұрғысындағы жеке адамның қанағаттануы;

  
  

• қызмет пен қарым-қатынастың әртүрлі аспектілеріне жағымды қатынас.

  
  

Адамға өзгермелі әлеуметтік ортадағы адаптациясы сәтті өтуі үшін оның өмірлік қиындықтарды жеңуге бағытталған күш-қуатының белсенділігі және болып жатқан оқиғаларға жеке жаупкершілік сезімі сияқты тұлғалық қасиеттері қажет. Әлеуметтік белсенділіктің маңызды белгілері:

• әлеуметтік процестерге ықпал етудің күшті және тұрақты ұмтылысы;

  
  

• қоғамдағы әлеуметтік тәртіпті, оның формалары мен түрлерін сақтауға, қайта құруға, өзгертуге бағытталған қоғамдық істерге нақты қатысу.

  
  

Жеке адамның әлеуметтік белсенділік деңгейіне байланысты оның әлеуметтік-психологиялық адаптациясының екі түрін анықтауға болады: белсенді және енжар. Белсенді әлеуметтік-психологиялық адаптация адамның әлеуметтік ортаға әсер етуге ұмтылысында көрінеді. Енжар адаптация осындай өзгертулер мен іс-әрекеттерге ұмтылыстың жоқтығымен анықталады.

• әлеуметтік ортаның нормалары мен құндылықтары жеке адамның қызығушылықтары мен қажеттіліктер жүйесіне енгізіліп, оны жүзеге асыруға қолайлы жағдай жасайды;

  
  

• жеке адамға тән құндылық бағдарлар мен мінез-құлық нормалары еш қысымсыз жаңа жағдайларға сай өзгереді.

  
  

Еріксіз адаптация кезінде қайта құрулардың әдістері мен бағыттары жеке адамның құрылымдарына сай келе бермейді:

• жаңаны қабылдамай, жеке адам ортаның талаптарын өзгертуге тырысады, бірақ ол нәтижесіз болып, соңында жеке адамның бағынуына тура келеді;

  
  

• индивид еш өзгертуге тырыспай бағынады;

  
  

• әлеуметтік мінез-құлықтың жаңа әдістері жеке адамның қасиеттеріне сай келе бермейді, бірақ жеке адам оларды әрі қарай өмір сүру үшін қолдануға мәжбүр болады.

  
  

Адаптация процесіне қарама-қарсы процесс дезадаптация деп аталады. Осы процестің мәні ішкі психикалық процестер мен мінез-құлықтың дамуы мәселелерін шешуге емес, жеке адамның қиындықтарының күшеюіне әкеліп соғады. Дезадаптация патологиялық және патологиялық емес деп екіге бөлінеді. Патологиялық дезадаптацияда психикалық функциялар мен мінез-құлықтың деструктивті өзгерістері пайда болады.