Дәріс тақырыбы және тезистер Сағат көлемі
жүктеу/скачать 281,34 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4. Есту түйсiктерi.
| 3. Жанасу, қысым түйсiктерi
Жанасу мен қысым түйсiктерiөзара өте тығыз байланысты. Қысым қатты жанасу болып табылады. Ауырсыну түйсiгiмен салыстырғанда, жанасу мен қысым түйсiктерiнiң салыстырмалы нақты локализациясы болады. Бұл көру мен бұлшықет сезiмiнiң қатысуымен, олардың негiзiнде жиналған тәжiрибемен байланысты. Қысым рецепторларының өзiне тән ерекшiлiктерiнiң бiрi – олардың бейiмделгiштiгi. Сондықтан бiз қысымның өзiн емес, ал көбiнесе оның өзгеруiн сезiнемiз. Жанасу мен қысымға сезгiштiк терiнiң түрлi учаскелерiнде әр түрлi болады. 4. Есту түйсiктерi. Адамның есту түйсiктерi сөйлеу мен музыканы қабылдаумен байланысты. Есту түйсiктерi есту рецепторына әсер ететiн дыбыс шығарған денемен тудырылатын және ауаның кезекпен шоғырланып, сиреуi болып табылатын дыбыстық толқындарды бейнелеу болып табылады. Дауыс көмекейдегi дыбыс желбезегiнiң (шымылдығының) тербелiсiнен туады. Оның тербелiсi ауаның өтуiне және дыбыс желбезегiнiң керiлу күшiне байланысты болады. Есту адаптациясы - есту сезiмталдығының түрлi дыбыс күшiне бейiмделуi. Есту жiткiрлiгi - сыбырлап айтылған сөздi құлақтың ұзақтан анық есту қабiлетi. Дыбыстық толқындар, бiрiншiден, тербелiстiң түрлi амплитудасымен сипатталады. Екiншiден, тербелiстiң жиiлiгi мен созылу ұзақтығына байланысты болады. Үшiншiден, тербелiс түрiмен сипатталады. Есту түйсiктерi жүйелi, сондай-ақ жүйелi емес тербелiстiк процестермен де тудырылуы мүмкiн. Бiрiншiлерi музыкалық дыбыстарда, ал екiншiлерi шуда бейнеленедi. Адамның сөйлеуiнде де шулармен қоса музыкалық дыбыстар да бар. Кез-келген дыбыстың негiзгi қасиеттерiне жататындар: оның қаттылығы; жоғарылығы; тембрi. Дыбыстың есту аппаратына әсерi барысында оның сезгiштiгiн өзгертетiн адаптация процестерi жүредi. Бiрақ есту түйсiктерi аймағында адаптация жоғары болмайды және айрықша жекедара ауытқулармен сипатталады. Бiздiң құлақпен барлық дыбыстар қабылдана бермейдi. Ультрадыбыстар да (өте үлкен тербелiстi дыбыстар), сондай-ақ инфрадыбыстар да (өте баяу тербелiстi дыбыстар) бiздiң естуiмiзден тыс қалады. Абсолюттiк есту (толық есту) - индивидтiң полифониялық дыбыстарды, жоғарылығы белгiлi басқа дыбыстармен қатаң салыстырмай, олардың жоғарылығындауыспен дұрыс қайта жаңғыртып, анықтай алуы. Абсолюттiк есту– бұл музыкалық естудiң абсолюттi модалдығы, оның сипаттамасы емес, ал дыбыстарды қабылдаудың айрықша түрi. Абсолюттiк естуi жоқ адамдар белгiлi бiр дыбыстарды өз дауысының ең жоғарғы және ең төменгi дыбыстық тембрiмен салыстырып, тондарды жақсы қабылдап, дұрыс ажыратып, тани алатын индивидтердiң естуi квазиабсолюттiк есту деп аталады. Абсолюттiк естуiбар адамдар ешбiр қосалқы акустикалық-жоғарылықтық байланыстарды қолданбай музыкалық тондарды дұрыс қабылдап, тани және нақты тауып ала алады. Абсолюттiк есту, әдетте, балалық-жасөспiрiмдiк кезеңдерде жақсы анықталады. Бинауралды есту - екi құлақпен бiрдей есту. Осылай есту адам дыбыс шыққан жаққа бетiмен тура қарай алады, ал бiр құлағы нашар еститiн болса, дыбыс шыққан жаққа сау құлағын тосып, басын бұрып тыңдайды. 4. Көру түйсiгi. Көру түйсiгiнiң таным процесiндегi рөлi зор. Олар адамға өте бай әрi нәзiк ажыратылатын кең көлемдi мәлiметтердi бередi. Көру түйсiгi көзге жарық сәулесiнiң әсерi нәтижесiнде пайда болады. Бiздiң көзiмiз жалпы түстердi емес, ал белгiлi бiр заттардың түсiн қабылдайды. Заттар бiзден белгiлi бiр қашықтықта орналасып, түрлi формада, көлемде және т.б. болады. Көру бiзге объективтiк шындықтың барлық осы көптүрлi қасиеттерiн бейнелендiредi. Көру түйсiгiнiң негiзгi рецепторлары – ол таяқшалар мен шақшалар. Таяқшалар - көздiң iшкi бетiнiң әсiресе жиек шетiнде қалың орналасқан фоторецепторлардың бiр түрi. Ол ымырттағы көрудi қамтамасыз етедi. Адамның көзiнде 110-125 млн. таяқша клеткалары бар. Егер оның қызметi бұзылса, кеш болғанда, ымыртта көз көрмей, ңақшам соқырң (ңтауық соқырң) болып қалады. Шақшалар - фоторецептордың тағы бiр түрi. Көздiң тор қабығының iшкi бетiнiң орта бөлiгiнде (шұңқырында – фовеада) 1 мм-де 140 000-ға дейiн қалың орналасқан. Ш. өте жарық сәулелердi ғана қабылдайды. Адамның көзiнде 6-7 млн. Шақша клеткалары бар. Егер оның қызметi бұзылса, адам жарыққа қарай алмай, “түс соқыры” (ахромазия) ауруына ұшырайды. жүктеу/скачать 281,34 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|