Бұндай көріністер мынандай болып келеді:
Сол себептен, бұл модельге көп көңіл бөлетінбіз , даму кезеңдері топтық және индивидтің сонда әлеуметтенді. Топ өмір сүруі тоқтайды,
егер мүшелердің онда болуы дәлелденбесе. Бұл концепция 2 қатар арқылы қызықтарады.Тағы да «кезең» түсінгі енгізілген, критерийлердің жиынының бір-бірінен ерекшелігі . Әр кезең топ мүшелерінің ауысуымен байланысты онда жаңа мүшелер еңіп, ескілері шығып, «толық» мүшелер болып , кейін ауысады, аяғында топ тарауы да мүмкін. Топтың әлеуметтенуі ваккумде өтпейді , топтағы өзгеріске әсер ететін мәдениет және қоғамдық қарым –қатынас сонша топ өмір сүреді.Қоғамдағы норматив ол жетістік және өндірістік , топтағы жағдайды бағалау ең алдымен осыған байланысты, қоғамдағы танымал идея, тұлғаралық гармония , осы нормаға сәйкес келеді. Топтың дамуы қоғамдағы өзгеріске де қатысты болады. Топтың даму концепциясына 3 мысал ретінде ұжымдық индивидуалды жатқызуға болады. Ұжымдық –индивидуализм бағалық құндылық ретінде қаралады. Әр қоғамда әр түрлі таралады, АҚШ-да және Батыс Шығыс Азияда жүргізілген индивидуализм бағалық ретінде Америкалық мәдениет қасиет ретінде, индивидтің топтағы мінез- құлқын нормасын қарап, өз мақсатын жүзеге асыруда, іс-әрекетін көрсетіп тұйықтап оның топтағы дәрежесін түсіреді.
Адамдардың әлеуметтік қауымдастығынын ең жоғарғы фомасы – ұжым. Ұжым – ол қоғамға пайдалы қызметте ортақ мақсатқа жұмыла еңбек ететін және психологиялық тұрғыда топтасқан адамдар тобы.
Ұжымдық –индивидтің кіші топқа қатысын анықтайды. 2 концепция да топтың дамуын қарастырады. Бір фазадан екіншісіне өту индивид іс-әрекетінің нәтижесіне байланысты ұжымдық мәдениетті жалпы бәрінен жағдайын қараумен байланысты.
Ұжымдық психологиялық теория – топтың даму проблемасы ұжымдық психология теориясында көрініс тапты. Бұл шешу жолы 2 жағдайға байланысты қолданысты. 1) Отандық ғылымда ұжымдық зерттеу анықталған бұл дәстүрдің екі қайнар көзі бар: Маркстік тұрғыда мазмұны анықталған , оның ойынша ұжымдық- әлеуметтік қоғам адамдарының ұйымдасқан адамдардың әлеуметтік қоғамдағы орны. 1920-30 ж қоғамтанудың әр кезегінде ұжымдық өзгешеліктерді белсенді зерттеу осының нәтижесінде күнделікті өмірге « ұжым » термині келді. Кең мағынасында қоғамда көп таралған адамға, ұйымға, мекеме, өндіріс, географиялық ауданға, және т.б қатысты. Кең қолданыстағы ұғымдар : « машина құру заводының ұжымы », « ғылыми зерттеу ұйымының ұжымы », « жұмысшылар ұжымы », осы ұғымдардың түйіскен кезі, олардың әлеуметтік психология топ проблемасын қарай отырып, контекст ұғымын қолданады. Аспектіні анықтау үшін Отандық әлеуметтік психологияда бұл проблеманың шешу жолын іс-әрекетпен байланысты топтың даму өнімі. Отандық тарихи ғылымда көп қажет дүниені А.С.Макаренконың еңбегінен көруге болады.
Ұжымның педагогикалық проблемасын шешумен қатар, зерттеудің әлеуметтік- психологиялық жағдайы да көрсетілген ұжымның негізгі белгісі Макаренконың ойынша әрбір ұйымдасқан іс-әрекет емес, ол әлеуметтік позитивтік іс-әрекет, қоғамның қажеттілігін жауап беретін ұжымның негізгі көрінісі – ол бағыттау . Ұжымның дамуы бірнеше кезеңнен өтеді, осы кезеңдерге мінездеме бере отыра, Макаренко осы кезеңдеу арқылы ұжымның қозғалысын сатылап көрсетіп, сол арқылы көтерілуді қамтасыз еткен. Факторлардың жетістігі, ұжымдық атмосфераны жақсартып, тұлғаның дамуын сәйкестендіреді. Қоғамдық мәнді мақсаттар топтың дамуын негіздесе сол үшін ұжым құрылады. Ұжымдағы ағып жатқан ішкі процестердің кемістігі орындалады, егерде ұжымды іс-әрекет қарым-қатынас бір-біріне сәйкес келсе, жалпы қоғамдағы дамуға ұжым тұйық жүйе емес, сол себептен оның іс-әрекеті нәтиже береді.
Қазіргі таңда көп зертеушілер ұжымдық белгіге берілген анықтамаға келеді. Ұжымның негізгі белгілері : әлеуметтік игі, мақсат, бірігу мақсаттылық, тұлғаның даму шарты. Макаренконың бұл зерттеуі әрі қарай да көп қолданыста болды.
Топтың дамуының кезеңдері мен деңгейлері. Отандық әлеуметтік психологияда топтың дамуының бірнеше моделі бар, олар ерекше кезең, деңгей және қозғалысты көрсетеді. Ұжымдық психология теориясының авторы 1979 ж А.В.Петровский бірінші қабатында ең алдымен адамдар арасындағы байланыс, екіншісінде бұл байланыс іс- әрекетте көрсетіледі, үшіншісінде топ мүшелерінің 1 мақсатқа жүктелген іс-әрекеті. Берілген теоретикалық көріністер экспериментальді тәжірибе концепциясы мынаны береді, іс-әрекеттің құндылық ұжым белгісінің жүйесін құрайды. Топтың іс-әрекетінің пәні 3 критерий арқылы беріледі:
1) қоғамдық функцияның негізін топта орындалуын бағалау;
2) әлеуметтік нормаға топтың сәйкес келуін бағалау;
3) топ мүмкіншілігінің тұлғаның дамуына толық жағдай жасауын қамтамасыз ету.
Топтық құрылым топтық іс-әрекетке топ мүшесінің әрқайсысын іс-әрекетін байланыстырып, оның мақсатын және міндетін анықтайды. Алдында айтылғын « бағалы бағдарлы бірлік » бұл тек бағыттылыққа сәйкес келмейді, біріккен іс-әрекетке байланысты бірақ топ мүшелерінің аталған мотивті дамуы, оның эмоционалды сәйкес келуі. Сол себептен бұл деңгей екі қабаттан құрылады: екіншісіне іс-әрекетке деген қарым-қатынас, үшіншісіне тұлға аралық қарым-қатынас, төртінші қабат анықталған эмоционалды қарым-қатынас. Бұл құрылымдар 2 психологиялық ұжым теориясын ашып көрсетеді. Л.И.Уманский идеясы топтарды міндетті параметрлерге жіктейді, себебі қатысты даму деңгейі қаралады, міндетті параметрлер ұжымдық бағытталу, дайындық немесе психологиялық коммуникативтілік.
А.И.Петровский көрсеткен үш қабатқа сай келеді. Дамудың негізгі 2 проблемасы: 1) құнды әдістердің адекваттылығы, 2) әлеуметтілік – психологиялық ұжым теориясындағы методологиялық мүмкіндіктердің шығуы.
Ұжым теориясының әдістемелік мәні. Ұжымдық түйінді мәселелердің шығуы әлеуметтік психологияда топтауды қарауда бірнеше мағына береді, (Донков 1984) іс-әрекет қағидасының психологияда қолданылуы топ құруға, яғни ұжым болуға мүмкіндік береді. Топ іс-әрекет субьектісі деген гипотеза ол енді тәжірибелік көрініс тапты. Субьект іс-әрекеті топтық қажеттілік, топтық мотив, топтық мақсат. Осы аталған ұғымдар әр түрлі топты зерттеуге кілт болып табылады, топтық процестің мазмұны топтық іс-әрекетке байланысты болса, топтық процестерді жеке қарау мүмкін емес. Топтың екі варианттағы жаңа квалификациясы бар. Л.И.Уманский тұжырымы бойынша топтарда антиәлеуметтік қатынас болады, ол міндетті түрде қоғамға қарсы ұйымдар емес (мысалы; қылмыскерлер) өз жағынан әлеуметік топтарға зиян келтіретін әсерлер, оған әкелетін дизинтигративті процесс, топтық эгоизм және т.б. Екінші типология Уманский бойынша: тұлғаға топтың іс-әрекеті, жалпы кестесі мынадай: Ұжым
А.В.Петровский квалификациясында 2 вектор бөлініп көрсетілген: топтық іс-әрекет (х), топтық іс-әрекеттің қоғамдағы мәні (у). Векторлар кеңістік құрайды, қоғамға қатысты барлық топты қарауға болады. 5 фигура әртүрлі типтер арқылы түсіндіріледі: 1) ұжым, 2) әлеуметтік іс-әрекет мәні бар қоғам, 3) қоғамға қарсы топ, 4) оның құрамды бөлігі антиәлеуметтік іс-әрекет, 5) әлсіз іс-әрекет, әлсіз топтық процесс. Ұжымдағы басты проблема топ пен тұлға қарым-қатынасы. Тұлға әлеуметтік іс-әрекет субьектісі оның топқа қосылуы тұлғаның субьективті қасиетіне еш әсер етпейді, керісінше егерде топ дәрежеге кетіп ұйым болса субьект іс-әрекетінің жиынтығын құрайды. Әр жағдайға жеке анализ керек, деңгейге жетуге көмек болады.
1
|
№ 12 дәріс. «Басшылық: билік және ықпал».
|
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
|
Достарыңызбен бөлісу: |
