Тақырыбы: Прогамдық сəйкессіздік, яғни ұрықтанудың басталмауы.
Дәріс тезистері: 1 Жаңа сорттар шығару
2 Ұлпаларды қоректік ортада өсіру әдісін селекцияда колдану.
3. іп vitro жағдайында ұрықтану кезіндегі және ұрықтанудан кешегі сәйкессіздікті жеңу.
Жаңа сорттар шығару 4 эволюциялық принципке сүйенеді: будандастыру, рекомбинация, мутация және селекция. Осы келтірілген негіздердін барлығы да іп vitro жағдайында табысты түрде жүзеге асады. Жасушаларды өсіру әдісі дағдылы селекция әдістеріне қарағанда, генетикалық жағынан өзгерген өсімдіктерді қысқа уақыт аралығында алуға мүмкіндік жасайды. Жасушаларды жасанды ортада өсіру ең алдымен генетикалық базисті кеңейту арқылы селекция тиімділігін арттырады. Оған кол жеткізу үшін, селекция процессіне мәдени өсімдіктердін жабайы тұқымдастарын кең көлемде қатыстыру керек. іп vitro жағдайында ұрықтану және ұрықты жасанды ортада өсіру / эмбриокультура / арқылы ұрықтану және ұрықтанудан кейінгі сәйкессіздіктерді жеңіп әріден будандастыру кезінде тіршілікке қабілеті бар түраралық және туысаралық будандар алуға болады. Қатаң түрде сақталатын сәйкессіздіктен, жыныстық жолмен алынбайтын гендер комбинациясын жасаудың басқа әдісі ол протопласттарды қоректік ортада өсіруге негізделген сомалық будандастыру.
Гаплоидтық өсімдіктер алу үшін жасушаларды өсіру әдісінің мүмкіндігі өте зор. Генетикалық базисті кеңейтудің жаңа мүмкіндіктері, мутацияларды іп vitro туғызып және жасуша деңгейінде сұрыптау жүргенде ашылады, ал оның бәрі тек жасушаларды жасанды ортада өсіргенде ғана жүзеге асырылады. Құнды белгілері бар, жекеленген бірден-бір регенерант өсімдіктерді тиімді түрде микроклондау әдісі арқылы көбейтуге болады.
Генетикалық жағынан бірдей регенерант өсімдіктерді негізінен бастағанда каллус арқылы алады. Каллустарды бірнеше рет қайталап жаңа қоректік ортаға отырғызып өсіру каллустық ұлпаларда цитогенетикалык, ортаның пайда болуына әсер етеді. Бұндай каллустардан орта регенерант өсімдіктер бастапқы өсімдіктен айтарлықтай өзгеше болады. Бұл кұбылыс өсімдіктердің жаңа формаларын шығару үшін қолданылады, ондай өсімдіктер сомаклондық варианттар деп аталады, олар да өсімдіктер селекциясы үшін генофондыны байытады.
Тікелей ДНҚ -ы деңгейіне генетикалык әрекет жасау инженерияның зерттеу бағыты генетикалық информацияларды жүргізу негізінде жаңа өсімдіктер формаларын шығаруға жол ашады.
Сөйтіп, жасушаларды өсіру әдісінің мүмкіндіктері соншалық зор болғандықтан, оның селекцияға жасайтын ықпалы арқасында адамзат келесі " жасыл революциясына " қол жеткізе алады.
Өсімдіктерді генетикалык жағынан жақсартудың биотехнологиялық әдістері;
1. Дағдылы және жаңа әдістерді байланыстыру
2. Жасушалық инженерия
3. Генетикалық . инженерия
4. Генетикалық базисті кеңейту.
5. Селекциялық процессті тездету.
6. Негізгі жаңа формаларды құрастыру.
іп vitro жағдайында ұрықтану кезіндегі және ұрықтанудан кешегі сәйкессіздікті жеңу.
Барлық дүние жүзі бойынша маңызды азық-түліктік дақылдарының генофондының кедейлену процессі күшеюде. Көптеген дамыған мемлекеттердің егістік алқаптарының саны аз, генетикалык жағынан гомогенді суперсорттар алып жатыр. Бұндай жағдайда модель түрлердің генофонды толықтыру мәселесін шешетін әріден будандастыру әдісінің маңызы артады. Сонымен бірге, әріден будандастырудың мүмкіндігі програмдық және гюстгамдық генетикалық сәйкессіздендіру әсерінен қолданылмайды. Програмдық сәйкессіздік деп, будандастыруға алынған парлар арасында ұрықтану процесінің жүрмеуін атайды, оның физиологиялык себебі, тозаңның пісіп жетілетін уақытының сәйкес келмеуі, тозаң өсуге қабілеті болмауынан немесе тозаң түтігінің өсуінің тоқтап қалуынан және морфологиялык, себебі / тозаң түтігінің қыска болуы т.б. /,тозаң ұрық қалтасына жетпейді, аналық гаметаның жұмыртқа жасушасымен косылуының мүмкін еместігінен. Парлардың генетикалық сәйкессіздігі де болуы мүмкін, ол барлық деңгейлерде байқалады: аналықаузы және мойны, тұқым бүршігі.
Постгамдық сәйкессіздік ұрықтанудан кейін байқалады, ол будан ұрықпен оны қоршап тұрған ұлпалардың генетикалық сәйкессіздігі, оны ұрық дамуының барлық кезеңдерінде байқауға болады. Түраралык будандастыру кезінде қосарлана ұрықтану процесінің жай жүретіні спермийлердің ажырамауы, дара ұрыктану фактілері жиі байқалады. Үш ядроның бірдей қосылуы /спермийдің және екі полярлық ядролардың косылуы/ болмаған жағдайда эндосперм қалыптаспайды, тіпті олардың косылуы жүргеннің өзінде эндосперм жай қалыптасады. Эндосперм дамып келе жатқан ұрыққа қоректену және реттелу факторларының көзі екені белгілі. Ұрықтың дамып жетілу жылдамдығы әр уақытта бір калыпты емес, жылдамдығының төмендегенін ұрық дифференцияланған кезде байкауға болады.
Бұл ұрықтың азғындауына және өлуіне әкеліп соғады, онымен бірге әр түрлі аномалиялар пайда болады, қорытындысында сапасы жок жетілмеген ұрығы бар тұқым калыптасады.
