Мемлекет тарапынан жасалатын көмек, ата-аналарға психологиялық қолдау көрсету технологиясы

Мемлекет соңғы уақытта баса назар аударып отырған қоғамдағы басты мәселе ол – мүмкіндігі шектеулі балалардың қоғамда орнығып, олардың барынша қалыпты адамдар тең дәрежеде өмір сүруін қамтамасыз ету. Соның ішінде маңызды рөл атқаратын мүгедек жандарды әлеуметтік реабилитациялау (сауықтыру, еңбекке жарамды ету институты) кешенді іс-әрекет нәтижесінде жүзеге асады, бұл кешен ұйымдастыру, экономикалық, қала құрылысы, реабилитациялау сияқты әрекеттерден тұрады. Ол мемлекеттік және муниципиалды органдар мен әлеуметтік қорғау, білім, денсаулық сақтау мекемелері және басқа да салалардың мемлекеттік емес органдарымен қарым-қатынас жиынтығы арқылы жүзеге асады.

Ата-аналарға психологиялық қолдау көрсету технологиясы. Даму мүмкіндігі шектеулі балаларға, әлеуметтік реабилитация жасау технологиялары, реабилитациялық шараларға ата-аналарға міндетті түрде қатыстыруды көздейді. Осылайша балалар мен ата-аналар тәуелсіз өмір сүруге бірге үйренеді. Әлеуметтік реабилитация технологиялары, кемтар баланың қарқынды дамуына әсер ететін, әдістер мен тәсілдер жиынтығынан тұрады. Қызметіне қарай, келесі технологиялар түрлеріне ажыратылады:

• 
  Психологиялық (психологиялық үрдістерге, күйлерге ықпал етеді).
  
• 
  Әлеуметтік-психологиялық (адам/топ жүйесіндегі үрдістерді өзгертеді)
  
• 
  Дәрігерлік-әлеуметтік (физикалық күйге және онымен байланысты әлеуметтік жағдайларға ықпал етеді).
  
• 
  Қаржылық-экономикалық (материалдық ресурстармен, жеңілдіктермен, жәрдемақылармен қамтамасыз етеді).
  

• 
  Дәрігерлік реабилитация. Бұл ағзадағы қандай бір жоғалған қызметтің орнын толтыру немесе қалпына келтіру, науқастың барысын баяулату немесе тоқтату.
  
• 
  Психологиялық реабилитация. Бұл мүгедектің дарапсихологиялық ерекшеліктерін дамыту мен түзету мақсатында, психикалық саласына ықпал ету.
  
• 
  Педагогикалық реабилитация. Баланың міндетті білім көлемін меңгеруіне, өзіне-өзі қызмет ету дағдыларын меңгеруге бағытталған, оқу-тәрбиелік шаралар жүйесі.
  
• 
  Әлеуметтік-экономикалық реабилитация. Баланы тұрғын-үй, қаржылық қамсыздандыру сияқты, қажетті жағдайлармен қамтамасыз ету жұмыстары.
  
• 
  Кәсіби реабилитация. Мүмкіндігі шектеулі жастар мен жасөспірімдердің мүмкіндігіне сай, еңбек түрлерімен айналысуын, қажетті техникалық құралдармен қамтамасыз етілуін, баланың тұрмыста, ешкімге тәуелсіз болуын қарастырады.
  
• 
  Спорттық және шығармашылық реабилитация. Спорттық шаралар көмегімен, шығармашылық шараларға белсенді қатыстыру арқылы, балалардың физикалық және психикалық денсаулықтары артады, депрессия жойылады, балалар өзінің кемістігін ұмытады.
  
• 
  Әлеуметтік реабилитация. Мұнда, әлеуметтік шаралар жүйесі кіреді, яғни ата-аналарға жәрдемақы төлеу, мүгедек баланы бағу үшін төленетін қосымша төлемақы тағайындау, нақты көмектер беру, жеңілдіктермен қамтамасыз ету, арнайы техникалық құралдармен, протездермен, салықтық жеңілдіктермен қамтамасыз ету жұмыстары кіреді. Толыққанды және кешенді реабилитация міндеттеріне сәйкес, психологиялық-педагогикалық, әлеуметтік-құқықтық және әлеуметтік-дәрігерлік жұмыс түрлеріне ажыратуға болады.
  

• 
  баланың психикалық дамуы мен дағды, білікерінің қалыптасу деңгейіне диагностика жасау;
  
• 
  кешенді және дара реабилитация бағдарламасын жасау;
  
• 
  логопедиялық түзету жұмыстарын жүзеге асыру, оқу және еңбек әрекеттерін ұйымдастыру, сондай-ақ әлеуметтік-бағдарлау әрекетін ұйымдастыру;
  
• 
  ата-аналарға психологиялық кеңес беру;
  
• 
  ата-аналарды реабилитация негіздеріне үйрету;
  
• 
  заманауи педагогикалық және әлеуметтік технологияларды меңгеру мен енгізу;
  
• 
  тиімді реабилитация критерийлерін анықтау;
  
• 
  әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау әдістемелерін даярлау;
  

• 
  бала мен отбасының әлеуметтік потенциалын арттыру мақсатында әлеуметтік қорғау мекемелерімен тығыз байланысты жүзеге асыру;
  
• 
  мүмкіндігі шектеулі бала мен отбасы туралы ақпараттар банкін жинақтау;
  
• 
  заңдар мәселесі бойынша, ата-аналарға құқықтық көмек көрсету;
  
• 
  арнайы сапарлармен, аудандар мен облыстардағы балалардың отбасыларына, жергілікті атқару органдарына кеңес беру істерін жүзеге асыру, патронаждың барлық түрлерін қамтамасыз ету;
  
• 
  балаларды қоғамға кіріктіруде мәдени, спорттық және діни ұйымдарды қатыстыру;
  
• 
  заңгерлік кеңес беру.
  

• 
  балаға реабилитация жасау мүмкінтерін болжау мақсатында, психодиагностика жүргізу;
  
• 
  балаға кешенді реабилитация жасаудың жоспарын құру;
  
• 
  стационарлық, амбулаторлық және патронаждық көмек беру;
  
• 
  диагностикалық шаралар жүргізу;
  
• 
  қажетті мамандар кеңесімен қамтамасыз ету;
  
• 
  тиімділігі жоғары реабилитациялық технологияларды пайдалану және енгізу;
  

Ата-аналармен жұмысты ұйымдастыру түрлері.

Мүмкіндіктері шектеулі баланы отбасында тәрбиелеудің ерешеліктері отбасына тәуелді. Отбасы типологиясы үшін бала саны маңызды көрсеткіш. Отбасы бір балалы, екі балалы, көп балалы болып бөлінеді. Жалғыз баланы тәрбиелеудің жағымдысы – бала махаббатты сезінеді, өзіне-өзі сенімді болады, бірақ сонымен бірге өзін-өзі жоғары есептеуі де пайда болуы ықтимал. Екі бала тәрбиелейтін отбасында бала ерте жастан өзінен басқа бала бар екенін түсініп серіктестік сезіммен тұлға ретінде дамиды. Көп балалы отбасында балалар көбінесе еңбекке төзімді, икемді, жауапкершілік сезімі жоғары болады. Тәрбиешілердің ата-аналармен ынтымақтастығы оқушылармен жүргізілетін тәрбие жұмысының табысты болуының басты кепілі болып табылады. Тәрбиеші үшін ата-аналарды педагогикалық үрдістің белсенді мүшесі ету оңай шаруа емес. Ол асқан шеберлік пен зор жауапкершілікті қажет етеді. Мұндай міндетті шешу үшін тәрбиешінің тәрбие жұмысының жоспарында оқушылардың отбасын зерттеу:

• 
  Ата-аналардың педагогикалық сауатын көтеру. Ата-аналар комитетінің жұмысымен байланысты арттыру.
  
• 
  Ата-аналармен жеке жұмыс жүргізу.
  
• 
  Ата-аналарды оқушылардың оқу-тәрбие үрдісінің нәтижелерімен, барысымен жүйелі таныстыру.
  

Ата-аналармен бірлесіп жасалатын жұмыс жоспары

Кесте 1

Мерзімдері	Ата-аналарды педагогикалық ағартудың тақырыптары	Жанұялармен жүргізілген жеке-дара жұмыс
Қыркүйек	Ата-аналар жиналысы «Отбасы және тәрбие бастауы» Ата-аналарға сауалнама жүргізу. Ата-аналар кеңесін сайлау және оның жұмысын жоспарлау.
Қазан	Ата-аналармен жеке пікірлесу.	Сұхбат-пікірлесу
Қараша	Ⅰ тоқсанның қорытындысы. Балалардың жетістіктері туралы ата-аналарға хат. Психолог, мамандар дәрісі	Алғыс хаттар, мадақтамалар Сауалнама, пікірлесу.
Желтоқсан	Ата-аналар жиналысы «Отбасындағы бала тәрбиесі» Жаңа жылға ұжымдық шығармашылық даярлық
Қаңтар	Ата-аналармен жеке пікірлесу	Сұхбат-пікірлесу. Кеңес беру.
	Психолог, мамандар кеңесі
Ақпан	«Ұл тәрбиесі» атты тақырыптық кеңес.	Кеңес беру, пікірлесу.
Наурыз	«Отбасындағы қыз тәрбиесі» (тақырыптық кеңес)	Кеңес.
Сәуір	Ⅲ тоқсанның қорытындысы. Оқушылардың ең үздік жұмыстарының көрінісі.	Көрме
Мамыр	Жыл қорытындысы. Ата-аналар жиналысы. Алғыс хаттар. Ата-аналарға мерекелік концерт. Жазғы демалыс.	Алғыс хаттар, мадақтамалар.

Отбасы туралы әлеуметтік педагогтың пікірі.

Отбасының төрт түрі:

1. 
   Адамгершілік қатынастары жоғары отбасы. Балалардың өз икемділіктерін жүзеге асыруға толық мүмкіндіктері бар. Тәрбиешінің көп араласуын қажет етпейді, дегенмен нақты бір кезеңде тәрбиелеу ерекшеліктеріне байланысты ұсыныстар мен кеңестер артық болмайды. Психолог кеңес береді.
   
2. 
   Ата-аналарының қарым-қатынасы жақсы, дегенмен тәрбиелеудің дұрыс бағыттарын ұстанбайтын отбасылар. Балалар ата-аналарының ерекше қамқорлығында болуы мүмкін, осыған байланысты менмендік, өзімшілдік басым дамиды. Бұл пелагогтың көңіл бөлуін сөзсіз талап етеді. Психолог, тифлопедагогтың көмегіне жүгінеді.
   
3. 
   Дау-жанжалды отбасылар. Мұндай жағдайда ата-аналардың баламен ісі жоқ. Олар өзара қарым-қатынастарын шеше алмайды. Ешқандай парасатты тәрбие туралы сөз болуы да мүмкін емес. Мұндай жағдайда мамандардың ақыл-кеңесі қажет және үнемі қадағалауы тиіс.
   
4. 
   Ұрпақтар арасындағы сезімталдық, көңіл-күй байланысы жиі бұзылып тұратын отбасылар. Ата-анасы жоқ, анасы, әкесі жоқ балалар, ата, әжесі, аға-апа қамқорлығындағы балалар бар. Мұндай отбасылармен психологиялық-педагогикалық тәрбие жұмыстар үнемі жүргізіліп отырылады.
   

• 
  ата-аналарды балаларының оқу еңбегінің нәтижелері туралы хабардар етіп отыру;
  
• 
  ата-аналарға балаларының оқуына көмекті дұрыс ұйымдастыруға үйрету;
  
• 
  топ ұжымдарымен қызықты іс-шараларды ұйымдастыруға ата-аналарды қатыстыру;
  
• 
  ата-аналармен тақырыптық жиналыстар өткізу;
  
• 
  мектептегі ашық есік күндеріне шақырып, қатыстыру;
  
• 
  ата-аналарымен жеке жұмыс жүргізу;