Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны

1. 
   Жаһандану жағдайындағы шағын және орта бизнес ұғымы және оның қоғамдағы рөлі
   

Бүгінгі таңда жаһандануға байланысты бірқатар мәселелер кеңінен талқылануда. Бұл көбінесе капитал мен жұмыс күшінің қозғалыс еркіндігінің артуын, әртүрлі елдер мен аймақтардың геоэкономикалық тәуелділігін білдіреді. Бизнесті, оның ішінде шағын және орта бизнесті ауқымды дамыту жаһанданудың ажырамас шарты болып табылады. Экономиканың жаһандануы жағдайында шағын және орта бизнес кәсіпорындары ірі корпорациялармен қатар көптеген дамыған және дамушы елдерде сыртқы экономикалық қызметтің белсенді субъектілері болып табылады.

Жаһандану – үдеріс, орын алып отырған, әлі өз мәресіне жетпеген, аяқталмаған іс. «Жаһандану» бүкіл жер жүзінде жайылу, таралу деген мағынаны да, әлемдік елдердің біртұтас адамзаттық мәдениет қалыптастыру екпініне ілесу дегенді де білдіреді. Ғаламдық әділетсіздік мәселелерін шешу үшін әлемдік басқару институттарын кеңейтіп, күшейтіп, демократизациялау қажет. Жаһандану - күрделі және даулы процесс. Бір жағынан, бұл мемлекеттер арасындағы экономикалық қимылды жеңілдетеді, адамзаттың озық жетістіктеріне қол жеткізуіне жағдай жасайды, ресурстарды үнемдеуді қамтамасыз етеді және әлемдік прогресті ынталандырады. Екінші жағынан, жаһандану процесі теріс салдарға әкеліп соғады: экономиканың аймақтық моделінің шоғырлануы, елдердің өз ресурстарының жоғалуы, шағын бизнестің күйреуі, бәсекелестік жаһандануының әлсіз елдеріне таралуы, өмір сүру деңгейінің төмендеуі және тағы басқа.

Жаһандану жағдайындағы қоғамның әл ауқаты тікелей оның табыс көзімен байланысты, қазіргі таңда қоғамда кез-келген елде шағын және орта бизнесі кең таралғаны бізге мәлім. Бизнестің шағын және орта түрлері бар. Шағын бизнес – ешқандай монополистік бірлестікке кірмейтін және экономикада монополияға қатысты бағынышты рөл атқаратын жеке меншіктегі ұсақ және орта кәсіпорындардың қабылданған жиынтық атауы. Дамыған елдерде сыртқы экономикалық байланыстардың негізгі бөлігі Шағын бизнестің үлесіне тиеді. Кәсіпкерлер табы – нарықтық дамудың ажырағысыз нышаны, экономикалық қатынастардың дербес субъектісі. Шағын кәсіпкерлік секторы бірқатар әлеуметтік атқарымдарды орындайды, олардың қатарына жұмыспен қамтылу, әлеуметтік шиеленісті бәсеңдету және нарықтық қатынастарды демократияландыру жатады. Шағын бизнесті шағын кәсіпкерлік деп те атайды.

Әлемдік тәжірибеде кәсіпорындарды «шағын және орта» санатына жатқызудың бірыңғай тәсілдері жасалмаған және олар елдер бойынша айтарлықтай ерекшеленеді. Қазіргі уақытта кәсіпорындарды «шағын және орта» санатына жатқызудың негізгі критерийі қызметкерлердің саны болып табылады, ал шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік қолдау шараларын айқындау кезінде басқа да көрсеткіштер ескерілуі мүмкін.

Экономиканы жаһандандырудың қарқыны дамып келе жатқан жағдайда шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы да үлкен маңызға ие. Қазіргі әлемдік нарықтарда болып жатқан бәсекелестіктің күшеюі шағын және орта бизнеске (ШОБ) өзінің маневрлігі мен салыстырмалы түрде аз капитал сыйымдылығына байланысты нарық жағдайының өзгергіштігіне тезірек және оңай бейімделуіне мүмкіндік береді. ШОБ кез келген елдің экономикасында маңызды рөл атқарады, өйткені ол халықтың жұмыспен қамтылу проблемаларын шешуге ықпал етеді, экспорттық әлеуеттің өсуін және ішкі нарықты тұтыну тауарлары мен қызметтерімен толықтыруды қамтамасыз ете отырып, бәсекелестікті туғызады. Сондықтан әлеуметтік-экономикалық дамудың әртүрлі деңгейі бар көптеген елдердің үкіметтері шағын және орта кәсіпорындарға (ШОБ) үлкен мән береді, олардың қызметіне жан-жақты қолдау көрсетеді, соның ішінде әртүрлі жеңілдіктер мен субсидиялар береді.

Тарихи тұрғыдан алғанда, шағын және орта кәсіпкерлік тауарлар мен қызметтері сыртқы нарыққа емес, жергілікті ішкі нарыққа бағытталған тәуелсіз, экономикалық қызмет болды және оның бұл ерекшелігі бүгінгі күнге дейін сақталған. Әдебиеттегі "шағын және орта бизнес" және "шағын және орта кәсіпкерлік" анықтамалары тиісті сипаттамаларды көрсететін ресми-логикалық сипаттамадан бастап, неғұрлым егжей-тегжейлі, ең маңызды аспектілерді қамтиды.

Біріншіден, шағын және орта кәсіпкерлік дегеніміз "нарықтық экономика субъектілері заңдарда, мемлекеттік органдарда немесе басқа да өкілді ұйымдарда белгіленген, осы тұжырымдаманың мәнін құрайтын критерийлермен жүзеге асыратын кәсіпкерлік қызмет" деген көзқарасты жатқызуға болады [1, б. 137].

Құқықтық және экономикалық әдебиеттерде шағын және орта бизнесті ерекшелейтін әртүрлі белгілерге назар аударылады. Мәселен, шағын және орта кәсіпкерліктің мынадай белгілері дұрыс болып көрінеді:

- компанияға сатылатын тауарлардың бағасы мен көлеміне айтарлықтай әсер етуге мүмкіндік бермейтін шағын нарық;

-меншік иесі немесе серіктес-меншік иелері бизнесті басқарудың барлық аспектілеріне, барлық шешімдер қабылдау процесіне қатысады және сырттан бақылаудан босатылады [2, б. 5].

2012 жылғы қазан айының соңында Дүниежүзілік банк "бизнесті жүргізу – 2013" баяндамасын жариялады, онда бизнесті жүргізуге қолайлы әлем елдерінің рейтингі ұсынылған. Зерттеуде 2011-2012 жылдары 108 ел ШОБ-ты реттеу жүйесінің қызметін жүргізу үшін неғұрлым қолайлы жағдай жасау мақсатында 201 реформасын жүзеге асырғаны атап өтілді .

"Бизнесті жүргізу" зерттеуінің деректері бойынша 2002 – 2003 жж.бастап 180 ел кәсіпкерлік қызметті реттеу жүйесінің 2000-ға жуық реформасын жүзеге асырды.

Шығыс Еуропа және Орталық Азия елдері үздік нәтижелерге қол жеткізді, ал бизнес жүргізу үшін неғұрлым қолайлы жағдайлар ЖІӨ-ның табыс деңгейі жоғары елдерінде бұрынғысынша бар.

Қазіргі уақытта әртүрлі елдерде жұмыс істейтін кәсіпкерлік қызметті реттеу процедураларының біртіндеп жақындасуы байқалады, өйткені бастапқыда төмен көрсеткіштері бар елдер жоғары көрсеткіштері бар елдерден артта қалуды қаламайды [3].

Республикада шағын кәсіпкерлік тиімді нарықтық экономиканың дамуы үшін құрылымдық түзуші фактор ретінде маңызды рөл атқарып отыр. Ол бәсекелі ортаның дамуына жол ашты, нарықты тауарлармен және көрсетілетін қызметтермен толықтырды, халықтық кәсіпшілікті жаңғыртты, жергілікті билік органдарының экономикалық базасын нығайтты, ауылдардың, шағын және орта қалалардың дамуына септігін тигізді. Шағын кәсіпкерліктің артықшылығы – жұмсалған күрделі қаржының тез өтелуі, өндірушілердің аймақтық нарыққа бағдарлануы, сұранымның өзгеруіне жедел икемделуі, жұмыспен қамтылудың өсуі болып табылады. Қазақстан Республикасы жүргізіп отырған әлеуметтік-экономикалық саясаттың негізгі бағыттарының бірі – шағын бизнесті дамыту. Халықаралық сыртқы ортаға қатысты бүкіл потенциялды қиындық қазіргі кезде өте белсенді талқылануда, оның себебі, шағын және орта бизнестің тек қана ішкі нарыққа бағдарлануына байланысты бәсекелік қабілеттің төмендігінде. Сондықтан егер біздің еліміз БСҰ – ына (Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы) кірсе, онда осы сектордың елімізде экономикамызды әртараптандыруға мүмкіндігі болмай қалады. Осыған орай әлемдік ұйымға кірер алдында осы сектордың бәсекелік қабілеттерін жоғарлатуға бағытталған.

Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Шағын және орта бизнесінің әртүрлі критерийлерін түсіну, оның қоғаммен байланыс қызметі экономикалық өмірдің дамуымен өзгеріп, жан-жақты бола бастағанын білеміз. Шағын және орта бизнес - бұл тек аумақтық шектеулі жергілікті тауарлар және/немесе қызметтер нарығына бағытталған, тиісті нарықта, әдетте, шағын көлемді өндіріс факторларын, өндірісті ұйымдастырудың және бизнесті жүргізудің нақты әдістері мен тәсілдерін қолданумен сипатталатын аз үлес салмағын алатын, тәуекелі жоғары коммерциялық қызмет, атап айтқанда, меншік иесі өз кәсіпорнын жеке басқарады және әдетте оның өндірістік процесіне тікелей қатысады.

Шағын бизнестің дамуы экономиканың ойдағыдай реформалануы көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Кәсіпкерлер табы – нарықтық дамудың ажырағысыз нышаны, экономикалық қатынастардың дербес субъектісі. Шағын кәсіпкерлік секторы бірқатар әлеуметтік атқарымдарды орындайды, олардың қатарына жұмыспен қамтылу, әлеуметтік шиеленісті бәсеңдету және нарықтық қатынастарды демократияландыру жатады. Шағын бизнесті шағын кәсіпкерлік деп те атайды. Республикада шағын кәсіпкерлік тиімді нарықтық экономиканың дамуы үшін құрылымдық түзуші фактор ретінде маңызды рөл атқарып отыр. Ол бәсекелі ортаның дамуына жол ашты, нарықты тауарлармен және көрсетілетін қызметтермен молықтырды, халықтық кәсіпшілікті жаңғыртты, жергілікті билік органдарының экономикалық базасын нығайтты, ауылдардың, шағын және орта қалалардың дамуына септігін тигізді [4, б. 123]. Шағын кәсіпкерліктің артықшылығы – жұмсалған күрделі қаржының тез өтелуі, өндірушілердің аймақтық нарыққа бағдарлануы, сұранымның өзгеруіне жедел икемделу, жұмыспен қамтылудың өсуі.

Қазақстан Республикасында қазіргі таңда кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру және дамытуға, әсіресе, шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы мен тиімді қызмет етуіне ерекше көңіл бөлініп отыр. Кез-келген елдің экономикасы қанағаттанарлық деңгейде дамып тұрғанымен де, шағын кәсіпорындардың дамуына баса назар аударуы қалыпты жағдай. Мәселен, Қазақстан Республикасының Президенті Кәсіпкерлер Конгресінде мемлекеттік меншікті сатылап жекешелендіру нәтижесінде өнеркәсіп өндірісі көлемінің 85 пайызы жеке секторда өндірілетіндігін, елдің жалпы ішкі өніміндегі шағын және орта бизнестің үлесі шамамен 25 пайызы құрайтындығын, экономиканың жеке секторында еңбекпен қамтылған халықтың 60 пайыздан астамы еңбегі ететіндігін айтып өтті. Бірақ, бұл мәліметтер дамыған елдермен салыстырғанда, әлдеқайда аз. Сондықтан, алдағы уақытта шағын кәсіпорындардың дамуы мен тиімді қызмет ету мәселесіне ерекше мән әсер ететін негізгі факторлар анықталып, оң шешімін табуы тиіс.

Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне мыналар жатады:

- жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан асатын дара кәсіпкерлер;

-жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 50-ден астам, бірақ 250 адамнан аспайтын және активтерінің жылдық орташа құны 325 000 еселенген АЕК-тен аспайтын заңды тұлғалар [5].

Талқылау кәсіпорындарды белгілі бір санатқа жатқызу критерийлерінің жүйесі болып табылады. Мемлекеттік және жергілікті билік органдары тарапынан қызметтің басым бағыттары мен оларды қолдау жолдарын ескере отырып, қаралатын аспектіде кәсіпорындардың қажеттілігін мойындау керек.

Қазақстан Республикасында қазіргі уақытта айтарлықтай күрделі салымдарды талап етпейтін, шағын және орта бизнес үшін неғұрлым тартымды болып табылатын салалар бар: сауда, HoReCa, азаматтық объектілер салу, техниканы ұсақ жөндеу және т.б. атап айтқанда, сауда саласында әрбір үшінші кәсіпорын жұмыс істейді және шағын және орта кәсіпорындарда жұмыс істейтіндердің әрбір үшінші кәсіпорны еңбек етеді. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті және Елбасы. Н.Ә.Назарбаевтың тапсырмасы бойынша Үкімет пен еліміздің бизнес-қоғамдастығы Қазақстанның барлық кәсіпкерлерін біріктіретін бірегей ұйым – "Атамекен" Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасын құрды. Мемлекеттің ұлттық палатаның қалыптасуына қатысуы - отандық кәсіпкерлікті дамытуды қолдау жөніндегі Қазақстанның көпжылдық дәйекті саясатындағы сенімді қадамдардың бірі болды.

Қалыптасу кезеңінен өтіп, жұмысқа белсенді кірісе отырып, қазіргі уақытта "Атамекен" ҰКП бизнес пен мемлекеттің диалог алаңы ретінде қалыптасты.Оның қызметінің түйінді бағыттары: кәсіпкерлердің мүдделерін қорғау, Қазақстанда бизнес жүргізуді (бизнес-ортаны) құқықтық реттеуді жетілдіру, кәсіпкерлер үшін қаржының, инфрақұрылымның және өткізу нарықтарының қолжетімділігін қамтамасыз ету, адами капиталды дамыту және бизнесті сервистік қолдау болып табылады. Сондай-ақ Қазақстанда ШОБ секторын дамыту бойынша қабылданған жүйелі шаралардың бірі. Жеке кәсіпкерлік бастамаларды көтеу саласында мемлекеттік саясат саласының негізгі бағыттарын анықтайтын "Бизнестің жол картасы – 2020» кәсіпкерлікті қолдау бірыңғай бағдарламасы жұмыс істеп тұр. Мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың тармақталған жүйесі енгізілген институционалды база құрылды. Алайда, бір айтып өтерлігі, сыртқы ортадағы күрделі экономикалық конъюнктура мен экономиканың өсім қарқынының төмендеуі бизнесті дамыту мен қолдау жүйелері трансформациясының қажеттілігін туындатты.

Сонымен қатар, мемлекеттік стратегияның жаңа шарттарға бейімделуі кәсіпкерлік белсенділігі жүзеге асып жатқан орталарды жүйелі және толық зерттеуді талап етеді. Бизнес ортаның сапалы және сапалы емес параметрлерінен көрініс табатын іскерлік аура белсенді кәсіпкерлікті анықтайтын фактор болып табылады.  

Іскерлік ортаны зерттеу – кәсіпкерлікті қолдау саясатының басты элементі.  Себебі, іскерлік ортаның тұрақсыздығы мен болжамсыздығы – бүгінгі инвестицияның құлауы мен ертеңгі өсім екпінінің төмендеуін көрсетеді. Осыған орай, бүгінде көптеген елдер ШОБ субъектілерін қолдау мен дамыту саласындағы саясаттың басымдықтарын анықтау мақсатында ксәпкерлік ортада, оның негізгі сипаттамаларындағы өзгеріс динамикасына сараптама жүргізу үшін бизнес-барометр құрылғыларын пайдаланады. 

Іскерлік ортаның шарттарын анықтау үшін түрлі құралдар қолданылады, бірақ барынша талап етілгені компания басшыларынан сауалнама алу болып табылады. Әсіресе, бұл категория, өз ісіне қатысты шешім қабылдай отырып, ең алдымен бизнестің мүдделері мен қажеттіліктерін ашып көрсетеді.

– АҚШ-та саудада, HoReCa саласында, құрылыста шағын және орта кәсіпкерлік дамыған;

- Францияда шағын және орта кәсіпкерлік құрылыста, саудада, халық тұтынатын тауарлар өндірісінде, туризмде басымдылық жағдайын байқауға болады.

Барлық шағын және орта кәсіпорындар сыртқы жағдайлардың өзгеруіне тез жауап береді және соңғы өнімдерін сұранысқа сүйене отырып және жаңа өнім түрлерін игере отырып өзгертеді, сондықтан Қазақстандағы шағын және орта кәсіпорындардың орташа өмір сүру уақыты шамамен 6 жылды құрайды, сонымен бірге жаңа кәсіпорындар саны жабылғандар санынан асып түседі. Осы жағдайларға байланысты шағын кәсіпорындарды "өмірлік цикл" кезеңі бойынша жіктеуге болады: жаңадан құрылған кәсіпорын, дамып келе жатқан кәсіпорын, қызметті тоқтату кезеңіндегі кәсіпорын [6, 12].

ШОБ маңыздылығын түсіну шамамен 1970 жылдардың соңында пайда болды, ең алдымен АҚШ пен Ұлыбританияда пайда болды, өйткені әлеуметтік нарықтық экономиканың қалыптасуы жағдайында кірісті барынша арттыруға ұмтылған ірі кәсіпорындар қоршаған ортаға жиі қауіп төндірді, аз жұмыс орындарын құрды, әсіресе дағдарыс кезеңінде, қажетті инновацияларды енгізбеді. Шағын және орта бизнес – ешқандай монополистік бірлестікке кірмейтін және экономикада монополияға қатысты бағынышты рөл атқаратын жеке меншіктегі ұсақ және орта кәсіпорындардың қабылданған жиынтық атауы. Дамыған елдерде сыртқы экономикалық байланыстардың негізгі бөлігі Шағын бизнестің үлесіне тиеді. Елімізде 20 ғасырдың 90-жылдары белсенді түрде жүргізілген жекешелендіру үдерістері шағын кәсіпкерліктің қалыптасып дамуына жол ашты.

Дамыған елдердің ШОБ қызметіне арналған ғалымдарының зерттеулерінде олар жұмыссыздық мәселелерін шешіп, саланың да, жалпы ұлттық экономиканың да экономикалық өсуіне және бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал ететіндігі атап өтілді. Көптеген дамыған елдер экономикадағы ШОБ тиімділігін сезінді және шағын көлемде жұмыс істейтін фирмалармен байланысты мәселелерді шешуді үйренді.

Жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыс жағдайында ШОБ – тың негізгі артықшылықтарының бірі олардың көпшілігі ірі компанияларға қарағанда дағдарыс кезеңдеріндегі даму жағдайларына бейімделген болып шықты. Ірі фирмалар ұлттық, аймақтық және әлемдік нарықтардағы ауытқуларға соншалықты белсенді және тез жауап бере алмайтыны анықталды [6, б. 37]. ШОБ, керісінше, экономиканың белгілі бір секторларындағы экономикалық жағдайдың өзгеруіне тез жауап береді, оған бейімделеді, бұл күйреуде де, жаңа кәсіпорындардың қалыптасуында да көрініс табады, бұл өз кезегінде қоғамның қаржылық ауқатына ғана әсер етпей, рухани күйіне де өз ісерін береді. ШОБ-тің екінші артықшылығы-олар өнімнің жаңа түрлерін қарқынды игеруде және қоғамдағы ірі бизнес үшін онша тартымды емес салаларда дамуда. ШОБ-тың маңызды ерекшеліктері инвестицияларды жедел игеру қабілеті және айналым қаражатының жоғары айналымдылығы болып табылады. [7, б. 18]. Әр түрлі елдердегі ШОБ дамуының тарихи дәстүрлерден туындайтын өзіндік ерекшеліктері, сондай-ақ шағын кәсіпорындардың ел экономикасына, халықтың әл-ауқатына қалыптасқан рөлі мен орны бар.

Қ. А. Жетпісбаева шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың шетелдік және отандық тәжірибесін талдай отырып, оның қоғамдағы мынадай артықшылықтарын көрсетеді: "нарық талаптарына жылдам әрекет ету; қоғамның экономикалық әл-ауқаты үшін тауарлар мен қызметтер өндірісінде маманданудың жоғары деңгейін қалыптастыру; дамыған елдерде орта таптың негізін құрайтын ұсақ меншік иелерінің санын ұлғайту; күрделі шығындары, әсіресе қызметтер саласында салыстырмалы түрде төмен жаңа жұмыс орындарын құру; қызметкерлерді, оның ішінде әлеуметтік дәрежесі төмен топтардың; технологиялық, техникалық және ұйымдастырушылық инновацияларды әзірлеу және жылдам енгізу; жаңа нарықтарды игеруде ірі компаниялармен кооперация; бәсекелес ортаны қолдау; макроэкономикалық процестерге оң әсер ететін үнемдеу мен инвестициялауға бейімділік; перспективалы инновациялық бағыттарға ресурстарды”[7, б. 44].

Жаһандану жағдайындағы шағын және орта кәсіпкерліктің маңызы зор екені мәлім, бұл тұрғыда дәл қазір, соңғы екі жылда байқап отырганымыздай, жаһанда орын алған пандемия салдарынан әлем елдерінде шағын және орта бизнестің қызметі тоқтап, кейбірі күнделікті табысын жоғалтса, ал кейбірі банкроттық жағдайдың алдында тұрғаны бүгінгі таңда осы салада қызмет ететін адамдармен тікелей байланыста болып, қоғамның әл-ауқатының нашарлауын байқаймыз, себебі шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуда мемлекеттің қатысуымен құрылған шағын бизнесті қолдау инфрақұрылымы маңызды рөл атқарады. Мұндай инфрақұрылымның негізгі міндеттеріне шаруашылық жүргізуді ұйымдастыруда, субсидиялар, келісімшарттар алуда, еркін бәсекелестікті сақтау және нығайту үшін оқыту мен кеңес беруде шағын және орта бизнес субъектілеріне алуан түрлі қолдау көрсетуді, сондай-ақ шағын және орта кәсіпкерліктің тиімді жұмыс істеуі үшін қолайлы жағдайлар жасауды жатқызуға болады. Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының құрамдас элементтері мемлекеттік, коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар болып табылады, олардың қаражаты бойынша әртүрлі түрдегі және нысандардағы қолдауды ұйымдастыру және шағын және орта бизнес субъектілеріне жеткізу жүзеге асырылады. Шағын және орта бизнесті қолдау инфрақұрылымының негізгі элементтерін толығырақ қарастырған жөн. Оған, атап айтқанда, шағын бизнесті қолдау агенттіктері, оларды тіркеу, қызметкерлерді оқыту, инвестициялар алу және тағы басқа шағын кәсіпорындарға кең ауқымды қызметтер көрсететін консалтингтік фирмалар кіреді [9, 98].

Әрине щағын және орта кәсіпкерліктің басқа кәсіп түрлеріне қарағанда артықшылықтарға ие, ол артықшылықтарға мыналарды жатқызуға болады:

• 
  жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету (ШОБ кәсіпорындары жаңа жұмыс орындарын құруға, қоғамдағы әлеуметтік шиеленістің әлсіреуіне және депрессивті аудандардың дамуына ықпал етеді). Әсіресе оның рөлі дағдарыс кезеңінде маңызды;
  
• 
  капитал салымының жоғары тиімділігі. Мысалы, американдық шағын бизнесте ол ірі кәсіпкерлік саласынан тоғыз есе жоғары, бұл ең алдымен шағын кәсіпкерліктің технологиялық секторына қатысты. Жалпы Батыста технологиялық секторға шағын бизнестің жалпы көлемінің 60% - на дейін келеді;
  
• 
  шағын бизнес инвесторлары ірі өндірушілердің инвесторларына қарағанда көбірек кіріс алады;
  
• 
  бәсекеге қабілеттілік пен ұтқырлықтың жоғары болуы, бұл ең алдымен масштабты үнемдеуге байланысты (өндіріс шығындары аз, артық бюрократиялық аппараттың болмауы, үстеме шығындардың төмендеуі, нарықтық жағдайдың өзгеруіне және ғылым мен техниканың заманауи жетістіктерін пайдалануы).
  

2. 
   
   
   
   жүктеу/скачать 116,41 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: