Технико-экономикалық  есептердегі  аппроксимация  тәсілдерін

 

39

 

 

 

Ең кіші квадрат әдісі бойынша, ең жақсы қисық сызығы ол квадраттардың 

олқылдық  сомасы  минималдысы  болып  есептеледі.  Ең  кіші  квадрат  әдісін 

қолдану  үшін,  ең  алдымен,  есептеу  кезінде  осы  әдісті  қарапайым  есептеуіш 

тәсілдеріне  айналдыратын  басты  ережені  қабылдап  алайық.  Эмпириялық 

функция 

белгіленген 

болсын 

n

n

i

x

x

x

x

x

x











1

3

2

1



 

, 

n

n

i

y

y

y

y

y

y











1

3

2

1



  .                                    

 

Қолайлы  болу  үшін  осы  эмпирикалық  функцияны  екінші  деңгейлі 

көпмүше арқылы аппроксимирациялауға болады 

 

2

cx

bx

a

y







,                                                  (6.28) 

 

оның a, b және c коэффициенттерін шығарып көрейік, яғни 

i

x

,

i

y

 бұл жерде  

  i =1, 2, ……, n әр бір нүктелерге жақын өтетін көпмүше кесте мағыналары. 

i

y  

олқылдық  маңыздарын 

i



  арқылы  кестелі  мағынадан  бөлек  көрсете  отырып 

және 

i

x

,

i

y

    әр  бір  жұпты  кезектеп  (6.30)  теңдігіне  қойып  көріп  келесі 

олқылдық теңдігін шығарып көрейік: 

 

2

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

3

3

3

3

2

n

n

n

n

a

bx

cx

y

a

bx

cx

y

a

bx

cx

y

a

bx

cx

y











 







 









 













 







,                                         (6.29) 

 

 

Бұл  жүйеде  белгісіз  болып  a,  b  және  c  сандары  болып  есептеленеді,  ал 

n

x

x

x

x







3

2

1

 мағыналары – белгіленген коэффициентер.  

 

Жоғарыда  айтып  өткендей  a,  b  және  c  сандарының  ең  қолайлы 

мағыналары 

i



  квадраттар  олқылдықтарының  сомалары  ең  аз  болып 

көрсеткен жағдайда болып есептеледі, яғни  

2

2

2

2

1

2

3

1

( , , )

n

n

i

минf a b c















 





 

 

немесе  

2

2

2

2

2

2

2

2

1

2

2

2

1

2

2

(

)

(

)

(

)

(

)

( , , )

n

i

i

i

i

n

n

n

a bx

cx

y

a bx

cx

y

a bx

cx

y

a bx

cx

y

минf a b c























































 















,             (6.30) 

 

 

)

,

,

(

c

b

a

f

функциясы мағынасы аз болу үшін, a, b және c жеке туындылары 

жеке-дара нөл санына тең болуы тиіс, яғни  

 

 

40

 

 

0







a

f

  

0







b

f

  

0







c

f

 

 

 

(6.32) теңдігінің жеке туындыларын ала отырып, a, b және c белгісіздерге 

байланысты нормалды теңдік жүйесін таба аламыз: 

 

              

1

bx

a



,                                                             (6.31) 

 

 

Келесі оңай ережені қолдана отырып (6.31) жүйесін жазып алуға болады. 

Бірінші  нормалды  теңдік  жүйесін  шығару  үшін  (6.29)  (олқылдық  жүйе) 

жүйенің оң жақты бөлшектерін әр бір мүшемен жеке-дара қосады да алынған 

соманы  нөлге  теңестіреді.  Жүйенің  екінші  теңдігін  (6.29)  шығару  үшін 

жүйенің  оң  жақты  бөлшектерін  b  белгісіздігін  ала  отырып  тиісінше 

коэффициентіне  көбейтіп,  көбейтіндісін  олардың  сомасына  қосып  нөлге 

теңестіреді.  Осы  әдіспен  (6.29)  жүйенің  үшінші  теңдеуін  оң  жақты 

бөлшектерін  c  белгісіздігін  ала  отырып  тиісінше  коэффициентіне  көбейтіп, 

көбейтіндісін олардың сомасына қосып нөлге теңестіреді шығарады,       

 

(6.31)  жүйе  теңдіктері  әдеттегі  алгебралық  әдіспен  шығарылады.  (6.31) 

жүйе теңдік саны әрдайым белгісіз санына тең, ал (6.29) жүйе теңдік саны  

i

x

;

i

y

    мағыналы  жұп  сандарына  тең.  Егер  ең  азды  квадрат  тәсілімен 

қанағаттандырарлық шешім қабылдау талап етілсе, онда x

i

;  y

i

  мағыналы  жұп 

сандары a, b, c, … , 

k

 белгісіз коэффициенттер санынан көп болу тиіс. 

 

Жоғарыда  көрсетілген  ереже  екінші  ден  көрі  аппроксимациялы 

эмпириялық функциясының жоғары деңгейдегі көпмүшеге лайық.  

 

Қорытындылай 

келе, 

айтып 

өтетін 

жай, 

ол 

егер 

кестелі 

интерполирациялық функциясы мағынасы экспериментті болмаса есепті түрде 

алынған  болса,  онда  аппроксимация  арқылы  алынған  функция  мағынасы 

бастапқы  мағыналардан  үнемі  жақсы.  Ең  азды  квадраттар  әдісі  қолдана 

отырып  аппроксимация  кезінде  кездейсоқ  қателіктер  деңгейлесу  үрдісімен 

түсіндіреді.  

 

 

6.5 Эмпириялық функциялардың экстремум нүктелерін анықтау 

 

 

Технико-экономикалық есептеу кезінде, үнемі кесте негізінде көрсетілген 

экстремум  функцияларын  нүктелерін  қарастыру  талабы  бар.  Ол  есептерге 

мыналар жатқызылады, мысалы: 1) электроқамсындандыру жүйесіне арналған 

экономикалық тұрғыдағы пайдалы кернеуді таңдау; 2) трансформатор қуатын 

таңдау;  3)  экономикалық  тұрғыдағы  пайдалы  шиндардың  қимасын,  сымдар 

мен шоғырсымдардың қималарын таңдау. 

 

Аталып  өткен  шешімдерде  шешу  кезінде  кернеудің  болмаса 

шоғырсындардың қималарының және т.б. тәуелді, жылдық шығындар кестесі 

пайда болады.  

 

Жыл  сайынғы  шығындар 

( )

З

f x



функциясы  келешекте  үнемі  оңды 

 

41

 

 

болуын  ескеру  керек,  ал  функция  кестесі  екінші,  үшінші  болмаса  максимум 

төртінші  деңгейдегі  параболасымен  жақсы  аппроксимиялайды  және  қисық 

сызық бір азды немесе көпті көрсетілген минимумды болуы тиіс.  

 

Жалпы  жағдайлардағыдай  функция  көрсетілсін.  y  =  f  эмпириялық 

функциясының экстремум нүктесін табу үшін 

 

N деңгейлі 

 

x

P

n

 көпмүшесімен (x) аппроксимиялайық.  

 

Электроқамсындандыруды 

технико-экономикалық 

шешімдері 

ерекшеліктерін  ала  отырып,  аппроксимацияны  жақсы  деп  қабылдау  керек, 

егер  орта  квадраттық  олқылық  эмпириялық  функциясын  арифметикалық 

мағыналарынан 10% аспайтын болса. 

 

2

1

1

n

j

n













,                                                    (6.32)                                         

 

Егер ол белгіленген шамадан асып жығылатын болса, функцияны жоғары 

деңгейлі көпмүшесімен аппроксимиляцияны қолдана отырып есептеуді қайта 

жүргізу керек. 

 

Азды  квадраттар  әдісімен 

 

n

P x

  көпмүшесін  тауып, 

 

x

P

n

  туынды  шешіп 

оны  нөлге  теңестіреміз. 

 

x

P

n

=0  теңдігін  шешіп,  ізденістегі  экстремум 

нүктесін табамыз. 

 

7 Тіршілік қауіпсіздік негіздері 

 

 

 

7.1  Электр  тораптарын  пайдалануда    электр  қауіпсіздігі  бойынша 

қойылатын талаптар 

 

 

Еңбек  қорғау  б/ша  техникалық  және  ұйымдастыру  шаралар  келесі 

шаралардың орындалуын талап етеді: еңбек қорғау б/ша қауіпсіздік қызметін 

құру,  осы  қызметке  керекті  өлшеуіш  құралдардармен  қамтамасыз  ету; 

мекеменің    жетекшілері  мен  мамандар  арасында  еңбек  қорғау  б/ша 

лауазымдық  міндеттердің  бөлісуі;  мамандардың  еңбек  қорғау  ережелін 

орындауын  қадағалау;мамандардың  білімін  және  нұсқауын  тексеру;  өндіріс 

орнының зиянды факторларынан қорғау немесе зиян әсерін азайту шараларын 

жасау және т.б. 

 

Электроқондырғымен  жұмыс  істегенде  техникалық  және  ұйымдастыру 

шаралар  орындалады.Ол  шаралар  жұмыс  орындалғанда  жерге  кернеудің 

кездейсоқ   берілуін болғызбау үшін және тоқ өткізетін бөліктерге жақындау 

мен кездейсоқ тиіп кетпеуі үшін орындалады. 

 

Электроқондырғымен жұмыс істегенде  техникалық шаралар келесі ретте 

орындалады: 

 

1.Кернеу өшіріліп, оның жұмыс орнына кездейсоқ берілмеуін қадағалау, 

 

2.Коммутациялық қондырғыларда ескерту плакаттарын  іліп қояды, 

 

3.Қондырғының  өшірілген  жерінде  кернеу  барын  тексеріп,  тоқ  өткізетін 

 

42

 

 

бөліктеріне көшпелі жерге тұйықтау қондырғысын қояды. 

 

Жұмыс  орнын  дайындау  үшін  жұмыс  орындалатын  жерге  кернеудің 

кездейсоқ      берілуін  болғызбау  және  тоқ  өткізетін  бөліктерге  жақындау  мен 

кездейсоқ тиіп кетпеуін, коммутациялық қондырғыларда ескерту плакаттарын  

іліп қоюды, көшпелі жер тұйықтау қондырғыларын орнатытылуын қадағалау 

қажет.  Егер  жұмыс  екі  маманмен  орындалса,  жұмыс  орны  екі  маманмен 

дайындалады. 

 

Кездейсоқ  тип  кетпеу  үшін,  жұмыс  орындалатын  жерде  тоқ  өткізетін 

бөліктердің өшірілуі қадағалануы қажет. Жұмыс орындалатын жерге күштік,  

өлшеуіштік  және  т.б  трансформаторларының  жоғары  және  төменгі  жақтары 

жағынан  кернеу  берілмеуін  қадағалау  қажет.  Өшіру  коомутациялық 

қондырғымен колдан косуға және дистанционды басқарып қосуға болады. 

 

Кернеу  астындағы  бөліктерге  жақындау  қаупін,рұқсат  етілмеген  іс-

әрекеттерді  болдырмау  үшін  ескертетін,  рұқсат  етпейтін,  қөрсеткіштік, 

бұйыратын плакаттар қолданылады. 

 

Жұмыс  орындалып  жатқан  жерге  кернеу  беретін  басқару  кіллтерінде, 

ажыратқыштарда,  айырғыштарда  «Қосуға  болмайды:  адамдар  жұмыс  орны!»  

плакаты ілінеді. 

 

Желіде  жұмыс  істегенде  «Қосуға  болмайды:  желідегі  жұмыс  »  плакаты 

ілінеді. 

 

Уақытша қоршауда  «Тоқта: Кернеу! !» плакаты ілінеді 

 

Жұмыс  орындау  кезінде  өшірілмеген  тоқ  өткізгіш  бөліктерді  кездейсоқ 

тиіп  кетуінен  сақтау  үшін,оларды  мықты  орнатылған  ағаштан,  текстолиттен, 

резинкеден жасалған  тежеулі аралық тығыздама қолданылады.  

 

Жұмыс  орындау  алдында  фазалар  арасында,фазамен  нөльдік  сым 

арасында  кернеудің  жоқтығын  тексеру  қажет.  Бұл  тексеру  кернеу 

көрсеткішімен  немесе  көшпелі  вольтметрмен  орындалады.  Тексеру  алдында 

тексеру қондырғылардың дұрыс жұмыс істеуін тексеру қажет. 

 

Жұмыс  орындалып  жатқан  жерге  кернеудің  кездейсоқ      берілуін 

болғызбау үшін, сөндірілген қондырғының әр фазасы жерге тұйықталады. 

 

Жерге тұйықтау үшін арнайы көшпелі тұйықтаушылар қолданылады. 

 

Биіктікте  жұмыс  істеу-жерден  1,3  метр  биіктікте  орындалатын  жұмыс. 

Биіктікте  жұмыс  істеу  қауіпті  жұмыс  болып  саналады.  Биіктікте  жұмыс 

істеген  кезінде  негізгі  қызметкерді  сақтандыратын  шаралары  сақтандыру 

белдігі және сақтық арқан. 

 

Өрт  қауіпсіздігі  -  жеке  тұлғаның,  мүлігінің,  мемлекет  пен  қоғамның 

мүлігінің  өрттен  қорғау  жағдайы.  Электрстанциясында  өртке  қауіпті 

кездесетін  негізгі  жанғыш  заттар:  авариялық  күштік  қондырғылар  үшін 

қолданылатын  дизельді  отын,  гидравликалық  май,  жағын  майлар  (турбина 

мойынтірегін  салқындататын),  трансформаторлық  май,  генератор  роторын 

салқындататын  сутегі,  электрлік  сымдар  изоляциясы,  пластиктен  жасалған 

материалдар және т.б. 

 

Сымдар  изоляциясы  үшін  қолданылатын  поливинилхлорид  жанған  кезде 

хлорлы сутек бөледі. Астында поливинилхлорид жанғанда: 

 

43

 

 

 

80 градуста: материал жұмсақ болады, 

 

100 градуста: хлорлы сүтегі  ұшу басталады, 

 

160 градуста: хлорлы сутегінің  50 % бөліне бастайды, 

 

210 градуста: материал балқиды, 

 

300 градуста: хлорлы сутегінің    85 %  ұшу басталады, 

 

Өндірілетін  сымдар(КМЖ  минералды  оқшауламасы  бар  сымынан 

басқасы)  жанғыш  тобына  жатады,  себебі  оқшауламаларда  қолданылатын 

заттар жанғыш болып келеді: полиэтилен, резенке, қағаз, битум, май. 

 

Кабелдік  бөлмелерде  өрт  негізінен  ҚТ-ның,  изоляцияның  тесілуі  және 

оның  қызуынан  пайда  болады.  Бақылау  кабелдер  бөлмесінде  оперативті  тоқ 

желісі жүргізілген, ол желі ҚТ тоғынан және асқын жүктемеден қорғалмаған. 

Сондықтан ҚТ болған кезде бүкіл желі бойынын қызу болып,  көрші жатқан 

бөлмелерге немесе қондырғыларға тарау мүмкін. 

 

Электрстанцияларда  қолданылатын  заттар  ішінде  ең  қауіптісі  турбинді 

және  трансформаторлардың  майы  саналады.  Таратушы  қондырғылардағы 

болатын  өрт  негізінен  майтолтырылған  қондырғыларда  немесе  изоляция 

өртенуінен  болады.  Осылардың  ішінен  ең  қауіптісі:  майлы  айырғыштар, 

трансформаторлар  (күштік,  өлшеуіштік),  реакторлар  мен  конденсаторлар.

 

Қол 

өртсөндіру 

құралдары 

өшірілген 

электрқондырғыда 

қолданылады.Егер  тоқөткізгіш  бөліктері  өшірілген  болмаса,  онда  өртті 

ауалық-механикалық көбікпен сөндіруге рұқсат етілген.

 

 

7.2 Қосалқы станцияның диспетчер бөлмесіндегі ауа алмасуына  есеп 

жүргізу 

 

 

Өндірістік бөлмелерде ауа алмасуды жобалаған кезде ауа алмасу жүйесін 

дұрыс  таңдау  қажет.    Оның  таңдалынуы  техникалық  жадбықтарға, 

орналасуына  және  зияндылықтың  шыгуына  байланысты.    Зиянды  заттардың 

аз  бөлінуі  және  жылу  шығарудың  жоқтығы  мен  бөлменің  кішкене  көлеміне 

байланысты, ондай жерлерге жергілікті сорып шығарғышты қолданады. 

Жылу  көп  шығатын  және    аз  зиянды  бөлмелерде  (  Электрлі  қозғалтқыш-тар 

және  т.б)  фрамугтер  мен  ауа  алмасушы  шығыңқы  жерлерден  ауа  шы-ғатын 

механикалық ауа алмауымен қамтамасыз етіледі.  Бұдан күрделі жағдайларда  

сорып шығарғышты механикалық ауа алмасуды қолданады.  Кірленген ауаны 

шығару оның табиғи қозғалысына байланысты жасау керек. 

 

Ауа алмасу ең қолайсыз жағдайларда есептелінеді: жылы жыл мезгілінде. 

Бөлмеде бүкіл ЭЕМ (электрондық есептеуіш машина) (3 дана, әрқайсысының 

қуаты  500  Вт  )  Бөлмеде  үш  адам  жұмыс  жасап  отыр.  Бір  адам  90  Вт  жылу 

шығаратынын ескере, толық адамдардың жылу шығаруы: 

 

 

Q1 = 90   3 = 270 Вт болады. 

 

 

ЭЕМ  мен  жасанды  жарықтанудан  шығатын  жылу  келесі  формуламен 

анықталады: 

 

44

 

 

,

Q

N n

 

                                                       (7.1) 

 

 

мұнда Q – жылу шығарылу, Вт; 

                  N –қондырғылардың толық қуаты, Вт;   

                   n–жылу жоғалту коэфициенті  ( ЭЕМ үшін  n=0,7, люминесцентті     

                                                                          шам үшін n=0,55). 

 

Үш ЭЕМ шығатын жылу: 

 

2

500 3 1500

N

Вт



 

 

 

Q2 = 1500   0,7 = 1050 Вт. 

 

Төрт дана ЛБ-65(

65

N

Вт



)  шамынан шығатын жылу: 

 

3

500 3 1500

N

Вт



 

 

 

Q3 = 260    0,55 = 143 Вт. 

 

Жылы мезгілде тағы күндік радиациядан шығатын жылуды ескеру керек. 

Қарастырылып  отырған  бөлме  бір  қабатты  ғимарат.  Терезелер  оңтүстік 

батысқа қарап тұр және екі қабатты әйнекті пластикалық рамада ұсталынған. 

Сол үшін күндік радиациядан шығатын жылуды келесі формуламен анытқауға 

болады: 

 

                                                  Q4 = Fост  q   Aост 

(7.2) 

 

мұнда Q4 - күндік радиациадан шығатын жылу, Вт; 

           F – әйнек ауданы, м

2

; 

 q - 1 м

2

 әйнек ауданынан келесі жылу шығару, Вт/ м

2

; 

 А –әйнектену характерін есептейтін коэффициент. 

 

Қарастырылып жағдайда Fәйн = 4 м

2

, q = 145  Вт/ м

2

, Аәйн = 1,15.  

Онда (7.2) формуласы бойынша күн радиациясы шығаратын жылу болады 

 

Q4  = 4   145   1,15 = 667 Вт. 

 

Толық шығарылатын жылу 

 

Q= Q1 + Q2 + Q3 + Q4  =270 + 1050 + 143 + 667 = 2130 Вт. 

 

Көп  жылу  шығатын  бөлмеде  ауаның  келуі  келесі  формуламен 

анықталады:  

 

    





0.278

,

изб

В

пр

уд

пр

Q

L

C

t

t













                                                                   

(7.3)

         

 

 

мұнда Q

жыл

 – жылудың шығуы, ДЖ/ч; 

 

            t

уд 

и t

пр

 – ағатын және шығарылатын ауаның темературасы,   

        C

в

 – ағатын ауаның жылу сыйымдылығы, ДЖ/кг К;  

 

45

 

 

        ρ

пр

 – ағатын ауаның тығыздығы, кг/м

3

.  

 

 

Жылы  жыл  мезгілінде  Алматы  облысы,  Іле  ауданында  ағатын  ауаның 

температурасы 22 

о

С. Алынынып тасталатын ауаның формуласы: 

 

                                                tал = tрз + a     (H-2), 

       (7.4) 

 

мұнда  tал - алынатын ауаның температурасы,  

о

С; 

                      tрз - жұмысқа жақсы ауа температурасы (24 

о

С); 

                      a  - температуралық градиент ( 1 

о

С /м); 

                      H  - бөлме ұзындығы (3,5 м). 

 

 

tал = 24 + 1     (3,5-2) = 25,5  

о

С. 

 

 

Онда (7.3) формуласы бойынша 

 





3

0.278 2130

141

/

1 1.18 25.5 22

L

м с













 

 

 

Еңбекті  жақсарту  үшін  және  метеорологиялық  жағдайды  арттыру  үшін 

(адамнның  ағзаларына  әсер  ететін  және  гигиеналық  еңбек  шарртарын 

сипаттайтын    ауаның  қалпы)  диспечерлік  бөлмелерде  кондиционерлерді 

қолдануға болады. 

 

Бұл  шарртар  ауаның  температурасымен 

о

С;  ауаның  салыстырмалы 

ылғалдығымен,  %;  ауаның  алмасу  жылдамдығымен  ,  м/с;  жылу  шығудың 

интенсивтілігі  ,  Вт/м

2 

(ккал/м

2

ч)  мен  барометрлік  қысыммен  Па  (мм  рт.  ст.) 

анықталады. 

 

Ауалық  атмосфера  мен  микроклиматың  қалпы  темератураны,  ылғалдыл-

ықыты,    алмасу  мен  ауаның  құрамына  байланысты  бақыланып  отырылады. 

Алынған  мәндер  жұмыс  зонасына  арналған  (ГОСТ  12.1.005)  гигиеналық 

шарттар-ға қарап салыстырылады. 

 

Бөлме көлеміне байланысты  (диспечер бөлмесі: V=91м

3

) [18] анықтамасы 

бойынша  номиналды  қуаты  1.5  кВт  болатын  TOSHIBA  фир-масының  MNG 

типті екі кондиционерін таңдаймыз.  

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: