Дипломдық жоба тақырыбы: «Дебиторлық берешекті басқару жүйесін әзірлеу

Қажеттiлiк ағымдағы төлеу қабілетi, қаржы орнықтылығының деңгейi, (ақшалай ақшадағы тауар iркiлгендiк, қажеттiгi тағы сол сияқтылар) кәсiпорынның экономикалық және қаржы шарттары дебиторлық және пайда болудың мерзiмдерi бойынша бойына қарай тұрғызатын кредиторлық қарызбен басқаруға шақырады. Мәлiмет ол үшiн қажеттi бухгалтерлiк есептiң есептеулердiң тиiстi есеп құрастырылатын мәлiметтерiмен қамтамасыз етiледi. Кәсiпорынның негiзгi қызметi арналғанғана емес, (оқу орындармен, ғылыми ұйымдармен тағы сол сияқтылар) коммерциялық емес сипаттың операциялары бойынша әртүрлi ұйымдары бар есептеулер бойынша, автокөлiк ұйымдармен өтеу мерзiмдерге, iшiне алынған келiсiм шарттарына сәйкес арналған қарыз бойына қарай тұрғызуға мүмкiндiк беруге тағы сол сияқтылар есептеулер туралы мәлiмет.

Дебиторлық қарыздың осы жұмыс өткiзiлген басқарулары талдау ұйымның қаржы жағдайының баға жататын өзара байланысты сұрақтардың кешенi қосады. Мұндай жолдың кейбiр мүмкiндiктерi дебиторлық қарыздың теориялық талдауын мысалда, сонымен бiрге кәсiпорынның қызметiнiң нақты мысалында қарап шыққан.

Дебиторлық қарызды басқаруды талдау құралдарды қолданып компьютер техникасының дебиторлық қарызының есепке алуы бойынша кәсiпорын, сонымен бiрге тәптiштелгенiрек (қосымшалар, шифрды шешулер) мәлiмет есеп беру материалдар негiзiнде жүргiзiлдi. Нақтылы шарадағы зерттелетiн кәсiпорынның қызметiнiң ерекшелiгi кәсiпорынның басқаруымен үнемi орындалатын және iстелген жұмыспен растаған дебиторлық қарызды басқаруды тұрақты әбден жетiлдiру талап етедi.

Сайып келгенде, дебиторлық қарыздың iстелiнген жұмыс кәсiпорында мұндай ұйымның қаражат қожалығы қызметiне ықпал тигiзуге негативтi алар ейтiн қарыздың көлемi жоқ болатынын анықтауға мүмкiндiк бердi.

Ең алдымен, ұйымның қызметiне әдетте сал болатын және экономикалық көрсеткiштер төмендететiн дебиторлық қарыз кәсiпорында оң кәсiпорынның жұмысында болып табылған болымсыз пұлды құрайды. Бұл қарыздың түрi ағымдағы, ауыспалы қарыз болып табылады және келесi есеп-қисап кезеңде сөндiредi.

Кредиторлық қарыздың күйi бiрнеше жоғары, бiрақ отандық экономикадағы экономикалық тұрақсыздық шарттарындағы және бұл көрсеткiштер жаман нашар емес санауға болады. Бюджетпен және есеп телiм бұның кернеу төмендететiн бюджеттен тыс қорларды алдында қарыз реструктуризирует дер кез кәсiпорын. Несие берушылармен тағы басқа есептеулер дер кезiнде еңбекақы үшiн резервтердiң iздеуi ол да мiндеттемелердiң деңгейiнiң төмендетуi бойынша кәсiпорынның жедел жұмысы туралы куәландырады.

Дебиторлық қарызды басқару үшiн кәсiпорында келесi қолданатын негiзгi шаралар:

1. 
   тауарлардың iске асыруының жанында қарыз шарттарының анықтауы: оның мерзiмi және жеңiлдiктердiң жүйесi.
   
2. 
   төлеу ықтималдықтың сенiмдiлiгiн анықтау.
   
3. 
   бөлек алған сатып алушы берiлетiн қарыз сомасының анықтауы.
   
4. 
   дебиторлық қарыздың жиынының саясатының анықтауы.
   

Сайып келгенде, дебиторлық қарыздың нақты күйiн баға, яғни қайтпайтын борыштардың ықтималдығының бағасы - айналым капиталының басқарудың ең маңызды сұрақтарының бiрi.

Дебиторлық және кредиторлық қарыз басқару бойынша iстелiнген жұмыс кәсiпорында мұндай ұйымның қаражат қожалығы қызметiне ықпал тигiзуге негативтi алар ейтiн қарыздың көлемi жоқ болатынын анықтауға мүмкiндiк бердi.

Ең алдымен, ұйымның қызметiне әдетте сал болатын және экономикалық көрсеткiштер төмендететiн дебиторлық қарыз кәсiпорында баланстың валютасындағы процентаның еншi құрайтын болымсыз пұлды құрайды. Бұл айғақ оң кәсiпорынның жұмысында болып табылады. Бұл қарыздың түрi ағымдағы, ауыспалы қарыз болып табылады және келесi есеп-қисап кезеңде сөндiредi. Мұндай қарыздың өтеуi осы жағдайда болжасын мағынасы болмайды.

Кредиторлық қарыздың күйi бiрнеше жоғары, бiрақ отандық экономикадағы экономикалық тұрақсыздық шарттарындағы және бұл көрсеткiштер жаман нашар емес санауға болады. Бюджетпен және есеп телiм бұның кернеу төмендететiн бюджеттен тыс қорларды алдында қарыз реструктуризирует дер кез кәсiпорын. Несие берушылармен тағы басқа есептеулер дер кезiнде еңбекақы үшiн резервтердiң iздеуi ол да алдыңғы жылға қарағандасы төменде мiндеттемелердiң деңгейiнiң төмендетуi бойынша кәсiпорынның жедел жұмысы туралы куәландырады.

Зерттелетiн кәсiпорын мерзiмдер және мұндай қарыздың өтеудi ретiн өз жоспарлайды. Мысалы, ұйымның қызметiнiң кейбiр көрсеткiштерi қолынан келетiн қолдануы несие берушылардың тартылған еркiн құралдары айналымдағы ақшалардың айналымдылығын үдетуге, сонымен бiрге заемдер және ар жағында пайыздар төлеуi керек болған банктердiң қарыздарының тартуы құтылуға тағы сол сияқтылар жоғарылатуға көмектесе алады.

Дебиторлық борыштар көрсетілген қызмет құнынан баға жеңілдіктерін және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық сомасы бойынша есептелінеді. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық борыштар «ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар» болып есептеледі.

Дебиторлық борыштардың пайда болған (есептелінген) уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп жағдайларда ескерілмейді. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардаң мұндай қадамға баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының көлемін арттыру болып табылады. Сонымен қатар баға жеңілдіктерін пайдалану ұйымының күмәнді борыштарының сомасын қысқартуға үлкен әсер етеді. Халықаралық тәжірибеде баға жеңілдіктері (скидки) терминімен (сөзімен) бірге сауда жеңілдігі термині (сөзі) қатар қолданылады. Өз экономикасын нарықтық жолмен жүргізіп келе жатқан елдердегі ұйымдар сауда жеңілдігін қолдануының мақсаты баға жеңілдіктерін пайдаланғандағы жағдаймен бірдей деп айтуға болады.