декор* да бар. Декор латын тілінен аудармада — әдемілеу,
51
Мәдениеттану
сәндеу. Бүл екі үғым б ір-бірім ен өнердің барлы қ
сал ал ар ы н д а бірлесе қ ы зм е т атқарад ы . М ы салы :
сәулеттілікте, дизайн — декор ғимараттың сәулеттілік
ш еш ім ім е н б ір л ік т і к ө р ін е д і. Қарапайым декор,
ғимараттың қабы рғалары ны ң әр түрлі жөндеуімен,
боялуымен шектеледі. Ал күрделі декор, фронтондарда*
және қабырғаларда әр түрлі әдемілеулерден, жазуларды,
жапсыруларды, орналастыру арқылы жетіледі.
Әдемілеудің өзі, заттың көрнектілісін ашып жеткізуге
көмектесетін қүралдардың бірі болып, оның эстетикалық
әсерлігін күшейтеді. Ғимараттың, пәтердің, бөлменің,
ж е т іс т ік с із ә д ем іл еу і, бүл д и з а й н е р л ік ө н е р ін ің
шығармасын дүрыс бағалауына кедергі жасауы мүмкін.
Декор — әдемілеу бүл дизайндағы салулардың, заттың,
бүйымның әдемілеулік жүйесі.
Бүгінгі күнгі тез өзгермелі әлемде, дизайнерлерде
өткенді “Аңсау” ой-өрістерінде орын алып, жарыққа
кейіптеледі. Әсіресе “форманы ”, “түрді” , “қалыпты”
жоғалтудың “Аңсауы”, бүгінгі болмыстағы “Қалыпты”
жасау ой-өрісі көп орын алады. Айтылған “қалыпты”
жасау ой-өрісі өткен уақытты көп толтырған. Бүгінгі
күн, бүл бағыттағы мәселелерді алдыға қойып айтып
салады.
Адам өзінің мәдениеттілік-эстетикалық талғамын,
түрмыстық қажеттіліктерін, сүранымдарын қанағат-
тандыру үшін, дизайнерлік бау-бақшалық өнерді, өзінің
орналасқан жерінің эстетикалық келбетіне, пейзаж-
дылық* парктерге, бақш аларға, көгалданды ры лған
учаскелерге кейіптейді.
Дизайнер табиғаттың әуесқойшысы. Бүнда дизай
нер, табиғаттың өзінің бастағанын аяқтайды. Өзінің
дизайнерлік өнерінде, кездейсоқтықты ж оққа шығара-
ды, ландшафтің* жетіспей түрған бөліктерін қосады.
52
Модениеттану
Жердің географиялық ерекшеліктерін есепке ала отырып
(жасанды жолдарды, жаратылыстық көк отырғызуларды,
су жиындарының орындарын, бүрқақтарды, әңгімелесу
о ры н д ары н , м үсінд ерді, ам ф ораларды *, ж асанды
саңырауқүлақтарды, әр сораптылық гүлдердің отырғызу
оры н дары н ) ж обалап, сәу л еттілік қү р ы л ы стар ға,
салуларға бірлестіреді.
Д и зай н ер лік б ау -б ақ ш ал ы қ өнерде табиғатты ң
элементтерін және сәулеттілік түрғызуларын, бірлікті
үйлесімділікті толықтыру, ең бастылықтысы болып
келеді. Тарихи даму үдерісінде, көп әдістер мен кел-
беттер, дизайнерлік бау-бақш алы қ өнердің ком по-
зицияларында* шыға бастады. Бүлар өз уақытының
дәстүрлерін, түрм ы сты қ ж әне м әдениеттілік өзін-
діліктерін, эстетикалық мүрағияттарының өзгерулерін
есепке ала отырды.
Дизайнерлік бау-бақш алық өнерде пейзаждылық*
және әрдайымдылық атаулары, негізгі түрлері ретінде
сипатталады. Әрдайымдылық түріне геометриялық салу,
қатаң үтымдылық сүлба тән. Бүл парк түріндегі қүры-
лы м дағы ж ар аты л ы сты қ таб и ғатты ң сән і. Ө зін ің
күштілігі бойынша - “дүрысеместік” , “ретсіздік” әр-
дайымдылық еместігіне байланысты, тіпті айтқанда
екіншілікті мағыналығына ие болады. Дизайнерлік бау-
бақш алы қ онерінің пейзаж ды лы қ түріне, көбінесе
табиғатты ң өзінің ж асаулары м ен, ко м п о зи ц и ялы қ
элементтерінің әсемділікті орналасулары тәнлікті.
Әрдайымдылықты парктерді әлісін “француздық”,
“ағылш ындық” пейзаждылықты деп атайды. Бүгінгі
күннің адамында “жаңа” эстетикалық мүрағият үстем-
ділігі орын алды және “Жаратылыстық Адам” табынуы
қалыптаса бастады. Бүл адамға қырқылып алдырылған
талдардың сызылған аллеяларында ештеңе істеу керек
53
Мәдениеттану
емес, оның үтымдылық симметриясы, оны қанағат-
тандырмайды. Оның өз өзінділікті, бөлектілі ойлауға
бейімделуі, өзінің бақш алық дизайнінің, учаскесінің,
жерінің дизайнінің жоспарлауын анықтайды. Осыған
байланы сты Ж. Руссоның*, оны ң “ж араты лы сты қ
өмірге” деген үмтылуы, бүгінгі күнде де маңыздылығын
жоғалтпайды. Оның ағартулық идеяларының айтуларына
қарағанда, бүгін классицизм* өзінің ыңғайлықты алған
келбеттерін жоғалтады.
Бүгінгі күндегі тез өзгермелі әлемде, дизайн қара-
пайымдылықты, бәсеңділікті және әлеуметтілікті-жауап-
кершілікті болуы қажет. Адамдардың қоршауындағы әр
зат, әр бүйым, болмыстық қуанышты әкелуі тиіс. Бүл
ж а ғы н а н Д и з а й н н ің к о м м е р ц и я л ы ғ ы * е к ін ш і
жақтылықты қалайды.
Дизайн бүгін өзінің жанжақтылы дамуына ие болды.
Д и зай н нің ғылыми әулеті, күн сайы н өсіп келеді.
Дизайнерлер — барлық салалардағы мамандармен бір-
лесе отырып, шығармашылық бірлестігімен, эстетика-
лы к ауқымдарына сай жетілдірілген, мәдени-түрмыс-
ты ққа арналған бүйымдарды, заттарды, жиһаздарды,
сәулеттіліктегі ж обалау-көркемдеу арқылы ш ы ққан
комфорттылық*, рахаттылық, әсемділік көріністерін,
жағдайларын жарыққа үсынады.
Д изайн — бүл өнер өзінің ерекшелігі бойынш а-
қолданбалы онер. Дизайн бір реттілік мәдениеті.
А лғаш ында, бірінш і дизайнерлік қы зметтерімен
суретш ілер айналы сады . Д изайнм ен кәсіпкерлерде
кызығушылықтанады. Мысалы, XIX ғасырдың Үлыбри-
тан и яда белгілі кәсіп к ер У. Моррис*, түрлі-түсті
дизайнділік маталардың маманы — қарапайымдылықтың
данышпаны болды. У. Моррис идеяларды табиғаттан
ж иы п алы п оты рды . Б елгілі АҚШ-тың дизайнері
Достарыңызбен бөлісу: |