Э. А. Абдыкеримова

81 
10.3.1 Меншіктеу операторы 
 
Turbo Pascal-дың негізгі операторының бірі – меншіктеу операторы. «Мән 
меншіктең деген бҧйрықты орындайтын операторды меншіктеу операторы 
дейді. Ол айнымалының мәндерін ӛзгерту ҥшін пайдаланылады. Меншіктеу 
операторының жазылу тҥрі: 
<айнымалы атауы>: = <арифметикалық ӛрнек> 
мҧндағы: ― : = ― – меншіктеу белгісі.
Меншіктеу операторы орындалғанда ӛрнектің мәні есептелініп, табылған 
мән айнымалы арқылы сақтау ҥшін бӛлінген ЭЕМ-нің жедел жадысының 
ҧяшығына жіберіледі. Ал меншіктеу операторының оң жағындағы айнымалы 
міндетті тҥрде алдын-ала анықталған, яғни сандық мәндерді қабылдаған болуы 
керек. 
Жалпы жағдайда арифметикалық ӛрнек: тҧрақты, айнымалы атауы, 
функция, ӛрнек тҥрлерінің бірінде берілуі мҥмкін. 
Меншіктеу операторы тек арифметикалық ӛрнектер ҥшін ғана емес, 
логикалық және символдық берілгендер ҥшін де пайдаланылады.
Мысалы, А:=В and C, егер мҧнда В – ақиқат, С – жалған болса, онда А 
жалған мән қабылдайды, А – ақиқат мән қабылдау ҥшін В және С ақиқат болуы 
қажет. 
Символдық мән әрқашанда апостроф ― ‖ ішіне алынып жазылады. 
Мысалы, А := ―В‖; А1 := ―7‖;
Меншіктеу операторын пайдаланғанда айнымалы атауының типі мен 
қабылдайтын мәнінің типі бірдей болуы қажет. Мысалы, егер VAR А: REAL 
болып, оператор былай А: =‘7‘ жазылса, онда ол дҧрыс болмайды, себебі А-ның 
типі нақты, ал мән символдық.
Кейде нақты тҥрдегі айнымалыға бҥтін сан мәнін меншіктеуге болады. 
Онда бҥтін сан нақты санға айналып кетеді.
 
10.3.2 Мәліметтерді енгізу және шығару операторлары 
 
Берілген мәндерді айнымалыға жазу ҥшін меншіктеу операторын 
пайдалануға болады. Мысалы, А:=15; В:=20 т.с.с. Бірақ бҧл жағдайда 
бағдарлама әмбебап болмайды. Бағдарламаны әмбебап етіп жасау ҥшін 
айнымалылардың мәндері ӛзгеретін тҥрде жасау қажет. Ол ҥшін енгізу 
операторы READ (READ – ағылшынша оқу дегенді білдіреді) пайдаланылады. 
Берілгендерді 
енгізу 
– 
бағдарламадағы 
алғашқы 
берілгендерді 
компьютердің жедел жадысына ӛңдеуге жіберу болып табылады.
Енгізу операторының жалпы жазылу тҥрі: READ (а1, а2, …, аn); 
мҧндағы, а1, а2, …, аn – мәні пернетақтадан енгізілуге тиісті айнымалылар 
тізімі. Айнымалылар тізімінде ҥтір арқылы айнымалылар жазылады, ал 
олардың мәндерін пернетақтадан енгізу кӛзделеді. Тізімдегі айнымалылар 
санынан енгізілген мәндер саны кем болмауы керек.
Енгізілген айнымалылар мәні типіне сәйкес болуы қажет. Бҥтін 
айнымалыға бҥтін, нақты айнымалыларға нақты мәндер берілуі қажет. 

82 
Айнымалы бейнеленгенде нақты ретінде бейнеленсе, оған нақты да, бҥтін де 
мән беруге болады, себебі нақты сан қҧрамына бҥтін сан енеді. 
Айнымалылардың сандық мәндері бір-бірінен бос орын арқылы ажыратылып 
жазылады. Сандар арасына бір немесе бірнеше бос орын қалдыруға болады, 
себебі сан енгізілгенде бос орын еске алынбайды. Тізімде кӛрсетілген 
айнымалылардың сандық мәнін пернетақтадан енгізіп болғаннан кейін, Enter 
(енгізу) пернесі басылады.
Мысалы, енгізу операторы READ(А,В,С); тҥрінде берілсе, параметрлерге 
мәндер былай беріледі: 7 _ 9 _ 8.5. Бҧл жағдайда А=7, В=9, С=8.5 мәндер 
қабылдайды.
Есептеулер нәтижесін жауапқа шығару ҥшін WRІTE операторы 
қолданылады (WRІTE – ағылшынша жазу дегенді білдіреді). Шығару 
операторының жалпы жазылу тҥрі: WRІTE (а1, а2, …, аn); 
мҧндағы, а1, а2, …, аn – сандық мәні экранға шығарылатын айнымалылар 
тізімі. Шығарылатын параметрлер бір-бірімен ҥтір арқылы ажыратылып, 
WRІTE қызмет сӛзінен соң, дӛңгелек жақша ішіне жазылады. 
Кейде READ, WRІTE операторларының соңына LN (lіne – жол) жалғауын 
қосып READLN, WRІTELN тҥрінде жазу қажет.
Мысалы, READLN (а, b);
WRІTELN (x:6:3); 
Мҧндай операторлар орындалғанда курсор экранда ӛзінің тҧрған орнынан 
келесі жолдың басына кӛшеді де, кезекті оператордың орындалуы экранда осы 
жерден бастап кӛріне бастайды. Егер келесі жолды бос кҥйінде тастап кету 
қажет болса бағдарламаға соңғы орындалатын LN жалғауы оператордан соң 
параметрсіз WRІTELN операторын енгізсе болғаны. 

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: