Ә о ж 378: 34(574) Қазақстан республикасының
жүктеу/скачать 305,16 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- КАДРЛАРЫН ДАЯРЛАУДЫҢ КЕЙБIР ӚЗЕКТI МӘСЕЛЕЛЕРI
- НЕКОТОРЫЕ АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ПОДГОТОВКИ ЮРИДИЧЕСКИХ КАДРОВ В УСЛОВИЯХ НОВОГО КОНСТИТУЦИОННОГО РАЗВИТИЯ И КОРЕННЫХ РЕФОРМ В СФЕРЕ
- ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
- SOME CURRENT ISSUES JUDICIAL TRAINING IN THE NEW CONSTITUTIONAL DEVELOPMENT AND THE INDIGENOUS EDUCATION REFORM OF KAZAKHSTAN
- Автор туралы мәліметтер
| Ә О Ж 378:34(574) ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖАҢА КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ДАМУЫ ЖӘНЕ БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ ТҮБЕГЕЙЛІ РЕФОРМАЛАР ЖАҒДАЙЫНДА ЗАҢ КАДРЛАРЫН ДАЯРЛАУДЫҢ КЕЙБIР ӚЗЕКТI МӘСЕЛЕЛЕРI Аубакирова Н.А.– заң ғылымдарының магистрі, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің мемлекеттік - құқықтық пәндер кафедрасының аға оқытушысы, Қостанай қаласы . Қазақстан Республикасы жуырда ғана еліміздің басты заңы - Конституциямыздың 20- жылдығын атап өтті. Әрине тарих үшін азғана уақыт болып есептелгенмен Қазақстан сияқты жас мемлекет үшін үлкен тарихи маңызы бар оқиға екені сөзсіз. Және де бұл мерзiмдi тарих үшiн жай ғана статистикалық маңызы бар кезең ретiнде емес, көптеген мемлекеттер ондаған жылдар бойына жүрiп өткен сындарлы жылдарды бiр мүшел жасқа жетер - жетпес уақытта басынан кешiрiп үлгiрген, әлем картасында жуырда ғана пайда болған жас мемлекеттiң бiр сәт сырттан айтылар сын - пiкiрлерге құлақ түрiп, халық алдында есеп беруi деп қабылдаған жөн сияқты. Қазақстанның жаңа конституциялық дамуы және білім беру саласындағы түбегейлі реформалар жағдайында заң кадрларын даярлаудың кейбiр өзектi мәселелерi әлі де болса жеткілікті деп айтуға болады. Қазiргi таңда Қазақстан Республикасының бiлiм беру саласында түбегейлі реформалар жүзеге асырылып баршаға мәлім. Осы орайда өткiр тұрған мәселелердiң бiрi – құқықтық бiлiм берудi жетiлдiру мәселесi. Жалпы жастарға құқықтық бiлiм беру орта мектептен басталса да, мәселенiң өзектiлiгi әсiресе, жоғары мектепте, яғни заң оқу орындары мен факультеттерiнде айрықша сезiлуде. Бұл ретте проблеманың шешiмi жекелеген iс - шараларды емес, кешендi түрдегi шараларды қажет етедi. Мақала заңгерлік білім беру саласындағы, білім алушыларды сапалы оқу материалдарымен қамтамасыз ету, мемлекеттік тілде білім берудегі проблемалық мәселерді қамтуға бағытталған. Негізгі сөздер: Конституция , конституциялық даму, мемлекеттік тілдегі терминология, заңшығармашылық техника, құқықтық нигилизм . НЕКОТОРЫЕ АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ПОДГОТОВКИ ЮРИДИЧЕСКИХ КАДРОВ В УСЛОВИЯХ НОВОГО КОНСТИТУЦИОННОГО РАЗВИТИЯ И КОРЕННЫХ РЕФОРМ В СФЕРЕ ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН Аубакирова Н.А.– магистр юридических наук , старший преподаватель кафедры государственно - правовых дисциплин Костанайского государственного университета имени А.Байтурсынова, г.Костанай . Совсем немного времени прошло как Республика Казахстан отметила 20 - летний юбилей главного закона страны - Конституции. Хотя для истории срок совсем невелик, но с уверенностью можно сказать, что для молодого независимого государства как Казахстан, событие огромной исторической важности. Поэтому данный период конституционного развития страны, безусловно, необходимо рассматривать не как статистический показатель для истории, а как период который положил основу для совершенно нового политического, юридического и экономического развития нового суверенного государства, государства, которое в своем государственно - правовом развитии достиг успехов во всех сферах общественной и политической жизни. Как мы знаем из истории, многим государствам понадобились многие столетия для коренных преобразовании, будь то в сфере политики, будь то в сфере экономики и конечно же, в сфере образования, которые осуществила наша страна. Но в то же время нельзя сказать что за столь короткий срок нам удалось решить все вопросы государтсвенно - правового развития нашего общества. Проблемных вопросов требующих своего дальнейшего разрешения все еще предостаточно. И на наш взгляд, одним из таких проблемных вопросов на сегодняшний день является - подготовка юридических кадров в условиях нового конституционного развития и коренных содержательных реформ в сфере образования Республики Казахстан. Данная статья посвящена вопросам совершенствования правового образования. В этой связи необходимо отметить что указанные проблемы особенно актуальны для вузов и факультетов осуществляющих подготовку юридических кадров. Актуальными остаются вопросы обеспечения обучающихся качественными учебно - методическими материалами, острыми стоят вопросы преподавания юридических дисциплин на государственном языке. Решение данных проблем требует ряд комплексных мер. Ключевые слова: Конституция, конституционное развитие , терминология на государственном языке , законодательная техника , правовой нигилизм . SOME CURRENT ISSUES JUDICIAL TRAINING IN THE NEW CONSTITUTIONAL DEVELOPMENT AND THE INDIGENOUS EDUCATION REFORM OF KAZAKHSTAN Aubakirova N.A.- Master of Laws, Senior Lecturer, Department of State and legal disciplines of Kostanai State University A.Baitursynov, Kostanay. Very little time has passed as the Republic of Kazakhstan celebrated the 20th anniversary of the main laws of the Constitution. Although the history of the term is quite small, but it is safe to say that for a young independent state as Kazakhstan, an event of great historical importance. Therefore, the period of the constitutional development of the country, of course, should be considered not as a statistical measure of history, but as a period which laid the foundation for an entirely new political, legal and economic development of a new sovereign state, the state, which in its state-legal development has achieved success in all spheres of public and political life. As we know from history that many States needed for many centuries to a radical transformation, whether in politics, whether in the sphere of economy and of course in education, which has carried out in our country. But at the same time, we can say that in such a short time we managed to resolve all issues gosudartsvennoy legal development of our society. Problematic issues require further authorization still abound. And in our opinion, one of these problematic issues is today-judicial training in the new constitutional development of indigenous content and educational reforms of Kazakhstan. This article is dedicated to the improvement of legal education. In this regard, it should be noted that these problems are particularly relevant for schools and faculties providing training legal personnel. Relevant questions remain to ensure students with quality teaching materials, is faced with problems of teaching of legal disciplines in a state language. Solving these problems requires a comprehensive series of measures. Key words: constitution, constitutional development, the terminology in the state language, legislative machinery, legal nihilism. Адамзат қоғамы «ӛркениет» деген ұғыммен таныс болғалы белгiлi бiр ережелер негiзiнде ӛмiр сүруге тырысып келедi. Уақыт ӛте келе жетiле, дами түсiп, заң
мәртебесiне ие болған мұндай ереже - нормалар қазiргi таңда кӛптеген мемлекеттердiң даму деңгейiнiң
ӛлшемiне айналып отыр. Яғни мемлекет ӛзiн i ң қоғамдық
ӛмiрiнде неғұрлым осындай ереже - нормаларды ұстанып, үлгi бола бiлсе, мемлекет соғұрлым ӛркениеттi, демократиялық , құқықтық болып есептеледi.
Осы тәрiздес мемлекеттер қатарында ӛмiр сүруге ұмтылған Қазақстан да ӛзiнiң ең
жаңа тарихындағы қатардағы еңбек адамы мен ел басқарған Президентiне дейiн басшылыққа алуға мiндеттi Негiзгi заңы –
Конституциясының қабылданғанына 20 жыл толуын атап ӛттi. Және де бұл мерзiмдi тарих үшiн жай ғана статистикалық
маңызы бар кезең ретiнде емес, кӛптеген мемлекеттер ондаған жылдар бойына жүрiп ӛткен сындарлы жылдарды бiр мүшел жасқа жетер - жетпес уақытта басынан кешiрiп үлгiрген, әлем картасында жуырда ғана пайда болған жас мемлекеттiң
бiр сәт сырттан айтылар сын - пiкiрлерге құлақ түрiп, халық
алдында есеп беруi деп қабылдаған жӛн сияқты. Бұл ретте, мәселеге Ата заңға қатысты баға беру –
оны әлемде теңдесi жоқ құжат ретiнде жер - кӛкке
тигiзбей мадақтау, яғни шектен тыс идеалдандыру немесе түкке алғысыз ету, сӛйтiп Конституцияның
позитивтi рӛлiн тӛмендету, тiптi жоққа шығару сипатында емес, объективтi тұрғыда бағалау, яғни Конституция қандай жағдайда, қандай мақсатта қабылданды, осы күнге дейiн ӛзiнiң
қоғам мен мемлекет алдындағы миссиясын қалай орындап келедi, жетiлдiрудi қажет ететiн қандай тұстары бар деген тұрғыда болғаны абзал. Және де бұл мәселелер тӛңiрегiнде тек заңгерлер қауымы ғана емес, қарапайым еңбек адамы, осы заңды қабылдауды жақтап дауыс берген азаматтар ӛз ой - пiкiрлерiн бiлдiргенде ғана Конституцияның
бағасын шынайы деп қабылдауға болады. Ӛкiнiшке орай, елiмiзде заңгер - мамандардың санының
жыл сайын артып келе жатқанына қарамастан, халықтың
басым
кӛпшiлiгiнiң
құқықтық сауаттылық
деңгейi әлi де болса тӛмен. Ӛз басым конституциялық баптардың
мазмұнын терең ұғына отырып, ол туралы салмақты пiкiр айтпақ
түгiлi, Конституцияны ӛмiрiнде бiр рет те оқып кӛрмегендердiң
қоғамымызда аз емес екенiне еш күмәнiм жоқ. Ал бұл дегенiмiз ӛз кезегiнде құқықтық
мемлекет, демократиялық қоғам идеяларының
басты жауларының бiрi, бiрақ
ӛтпелi кезеңде болмай қоймайтын құбылыс - құқықтық
нигилизмнiң
туындауына әсер етедi. Сондықтан да бүгiнгi шағын мақаламыз конституциялық
құқық маманы ретiнде бiр жағынан оқырмандарға Қазақстанның
конституциялық даму тарихынан қысқаша болса да мағлұмат беру болса, екiншi жағынан, осынау маңызды құжатқа қатысты ӛз пiкiрiмiздi бiлдiре кету ниетiнен туындап отыр.
Бiрден айта кету керек, әңгiме ең жаңа тарихымыздағы ең
жаңа Конституциямыз туралы болғалы отыр. Ӛйткенi қазiргi Конституция - Қазақстанның бiр ғасырға жетер - жетпес тарихында қабылданған, Негiзгi заң
деген атрибуты, яғни анықтауышы бар жалғыз заң емес. Жалпы қазiргi қолданыстағы Конституция Қазақстанның
бесiншi Конституциясы деп есептеледi. Олардың алғашқы
үшеуi кеңес дәуiрiнде қабылданған, декларациялық
сипаттағы заңдар болды. Бұл құжаттар формальды түрде небiр «демократиялық» нормаларға толы болса да, шын мәнiнде олардың
басым кӛпшiлiгi шынайы түрде жүзеге асырылған жоқ. Бiр ғана ресми идеологияны дәрiптеуге құрылған конституциялардың
нарықтық
экономикаға негiзделген құқықтық, демократиялық
мемлекет құруға iргетас бола алмайтыны түсiнiктi де. Әлемдiк конституциялық
құқық ғылымында мұндай конституцияларды «жалған» конституциялар деп атайды
[1, с.57]. Қазақстан алғашқыда 1990 жылы 25 қазанда «Мемлекеттiк егемендiгi туралы Декларация», одан кейiн 1991 жылы 16 желтоқсанда «Мемлекеттiк тәуелсiздiгi туралы» конституциялық
заң қабылдағаннан соң, яғни елiмiз конституциялық
дамудың
жаңа кезеңiне аяқ
басқаннан кейiн, ӛтпелi кезеңнiң
қажеттiлiктерiн қанағаттандыратын жаңа негiзгi заң қабылдау мәселесi күн тәртiбiне қойылды. Бiрқатар ӛзгерiстер мен толықтырулар енгiзу арқылы осы уақытқа дейiн қолданылып келген Қазақ
КСР
- нiң
1978 жылғы Конституциясы қоғам мен мемлекет ӛмiрiнде болып жатқан шынайы процестермен мүлдем үйлеспедi. Жас мемлекеттiң
алдында тұрған басты мiндеттер – бiр жағынан, қоғамдық
қатынастардың шиеленiсiп кетуiне, саяси қақтығыстарға жол бермеу болса, екiншi жағынан күн сайын ӛзгерiп жатқан қоғамдық
ӛмiрдiң заңнамалық
негiзiн қалыптастыру болды. Сӛйтiп экономикалық
хаосқа, саяси анархияға жол бермеу. Тәуелсiздiктiң алғашқы жылдарында мұндай қауiптер шын мәнiнде болды. Қоғамның
бiр бӛлiгi қол жеткiзген саяси тәуелсiздiктi ұзақ жылдарғы арманның
орындалуы деп қабылдап, эйфорияға салынып жатса, екiншi бiр бӛлiгi ұзақ жылдар
үстемдiк жүргiзiп келген ӛздерiнiң
тарихи отандарынан қол үзiп қалудан қауiптендi. Бұған әлемнiң түрлi
бӛлiктерiнде орналасқан «ұлы державалардың» ӛз мүдделерiнiң
болғанын қосыңыз. Бұл факторлардың
барлығы да қоғамда саяси конфронтацияның туындауына, мемлекет аумағы тұтастығының
бұзылуына әкелiп соқтыруы әбден мүмкiн едi. Тез арада осындай оқиғалардың алдын
алу қажет болды. Нәтижесiнде 1993 жылғы 28 қаңтарда тәуелсiз Қазақстанның
тұңғыш Конституциясы дүниеге келдi.
Кӛптеген қарама - қайшылықтарға толы болғанына қарамастан 1993 жылғы Конституция үлкен тарихи миссия атқарған, саяси маңызы зор құжат болды. Бұл заң
Қазақстанның егемен мемлекет және әлемдiк қауымдастықтың
толыққанды мүшесi ретiндегi мәртебесiн конституциялық тұрғыдан бекiттi. Сондай
- ақ
тәуелсiз мемлекет құрылысының
бастапқы кезеңiнде саяси,
әлеуметтiк - экономикалық салаларда жаңа қоғамдық
қатынастардың қалыптасуы үшiн негiз қалауға, қоғамдық - саяси жағдайдың тұрақсыздануына жол бермеуге мүмкiндiк жасады. Сондықтан да Қазақстанның
конституциялық дамуы туралы айтқанда осы тарихи құжатқа, оның
маңызына тоқталмай кету үлкен тарихи әдiлетсiздiк болар едi.
Жоғарыда айтып ӛткендей, Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы шын мәнiнде «ымыраға құрылған» саяси құжат болды да, кӛп ұзамай оның
қоғамда болып жатқан шынайы әлеуметтiк - экономикалық және саяси процестерден алшақтығы айқын байқала бастады.
Сӛйтiп Республика Президентi елiмiздiң танымал заңгер - ғалымдарының алдына мүмкiндiгiнше неғұрлым қысқа мерзiмде жаңа Конституцияның
жобасын әзiрлеу мiндетiн қойды. Мемлекет басшысының
тiкелей басшылығымен жұмыс жасаған ғалымдар батыс пен шығыстың кӛптеген мемлекеттерiнiң
конституциялық тәжiрибелерiн жан - жақты зерттей келе, Қазақстан үшiн неғұрлым қолайлысы француздық
модель деген шешiмге келдi. Осы жерде айта кету керек, бiр елдiң заңшығармашылық
тәжiрибесiн екiншi бiр мемлекеттiң негiзге алуы –
мемлекеттануда кеңiнен тараған құбылыс. Мысалы, қазiргi кезде алдыңғы қатарлы индустриялы мемлекеттердiң
бiрi болып отырған Жапония мемлекетi ғасырларға созылған саяси - экономикалық оқшаулықтан кейiн 19 ғасырда үлкен саяси реформаларды жүзеге асырғаны белгiлi. Ел үкiметi арнайы елшiлiктер жасақтап, оларды Америка мен Европаның
мемлекеттiк құрылысын, конституциялық даму тәжiрибелерiн зерттеуге аттандырған. Нәтижесiнде жапондар үшiн сол кездегi Пруссияның
Конституциясы қолайлы деп танылып, соның
негiзiнде 1889 жылы Жапонияның тұңғыш Конституциясы қабылданған. Бұл әрине, әшейiн сӛздiң
ретi келгенде тоқталып кетiп жатқан қысқаша тарихи экскурс. Сӛйтiп француздық
модельдiң негiзiнде елiмiздiң
кӛп ұлтты мемлекет ретiндегi ӛз ерекшелiктерi ескерiле отырып Қазақстанның
жаңа Конституциясының жобасы әзiрлендi.
Жоба дайын болғаннан кейiн Республика Президентiнiң шешiмiмен ол бұқаралық
ақпарат
құралдарында жарияланып, жалпыхалықтық
талқылауға ұсынылды. Жаңа Конституцияның жобасын
талқылауға барлығы 3 миллионнан астам қазақстандық
қатысып, 30 мыңнан астам ұсыныстар мен ескертулер келiп түскен. Ал жалпы жаңа Конституция мәтiнiнiң
жиырмаға жуық варианты әзiрленген. Осы варианттардың
кейбiреуiнде мемлекет атауын Қазақ Республикасы деп атау ұсынылған болатын. Қарапайым азаматтардың
барлық ұсыныстары қабылданды деуге болмаса да, осындай ұсыныстардың, сын - ескертулердiң Конституцияның
түпкiлiктi нұсқасын жасауда қаперге алынғаны сӛзсiз. Ең
бастысы – Қазақстан халқы осындай саяси маңызы бар құжатты талқылауға алғаш рет ерiктi түрде, шынайы атсалысты.
Талқылау аяқталғаннан кейiн Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясын қабылдау жӛнiнде 1995 жылғы 30 тамызда жалпыхалықтық
референдум ӛткiзу туралы Қазақстан Республикасы Президентiнiң
Жарлығы шықты. Белгiленген күнi дауыс беруге, ресми деректер бойынша, сайлау құқығы бар азаматтардың 90,51 %-i қатысып, оның 89,14 %- i жаң
дауыс берген. Қазақстандықтардың
мұндай белсендiлiгi ендi ешқандай саяси күштер, мемлекеттiк билiктiң
ешқандай тармағы ӛз қалауынша ӛзгерте алмайтын жаңа сипаттағы Негiзгi заңның дүниеге
келуiне ықпал еттi. Бұл - жаңа Конституцияның бұрынғыларынан басты ерекшелiгi болды .
Конституцияның
басты басымдық принципi 1 - баптың
ӛзiнде
- ақ
айқын жарияланды. Оған сәйкес «Қазақстан Республикасы ӛзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық
және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады; оның
ең қымбат қазынасы –
адам және адамның ӛмiрi, құқықтары мен бостандықтары» деп жарияланған. Мемлекеттiк тiлдегi нұсқасының
стильдiк тұрғыдан бiршама сәтсiз құрылғанына қарамастан(осы мәселеге қатысты осы жолдардың
авторы кезiнде кӛлемдi ғылыми мақала жариялаған болатын. Бiздiң
ойымызша, дұрысы: «Қазақстан Республикасы өзiн басты құндылықтары адам, оның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады»
болар едi), бап нормалары Қазақстан Республикасында мемлекеттiк құрудың
басым бағыттарын, қазақстандық
қоғамдағы адам мен азаматтың конституциялық
мәртебесiн нақтылы айқындап бердi. Қазiргi Конституцияның
маңызды ерекшелiктерiнiң бiрi –
ондағы нормалардың
құрғақ
декларациялық
сипаттағы ұрандарға емес, жүзеге асырылуы нақтылы жоспарланған идеяларға құрылуы. Ал жоғарыда айтып ӛткенiмiздей, Негiзгi заңға халықтың
кӛңiлiнен шығатындай небiр тамаша нормаларды жазып қоюға болады және олардың
да қажеттi дауысқа ие болатынына күмәнданбауға болады. Аға ұрпақтың
есiнде болар, кеңестiк конституциялар кемелденген социализм, адамды адам қанауға жол бермейтiн жарқын коммунистiк болашақ
туралы утопиялық сипаттағы декларацияларға толы болатын.
Ал енді Қазақстанның жаңа конституциялық
дамуы және білім беру саласындағы түбегейлі реформалар жағдайында заң
кадрларын даярлаудың кейбiр ӛзектi мәселелерiне тоқталар болсақ , бұл салада да проблемалық мәселелер жеткілікті деп айтуға болады.
Қазiргi таңда Қазақстан Республикасының бiлiм беру саласында түбегейлі реформалар жүзеге асырылып баршаға мәлім. Осы орайда ӛткiр тұрған мәселелердiң
бiрi – құқықтық
бiлiм берудi жетiлдiру мәселесi. Жалпы жастарға құқықтық
бiлiм беру орта мектептен басталса да, мәселенiң ӛзектiлiгi әсiресе, жоғары мектепте, яғни заң
оқу орындары мен факультеттерiнде айрықша сезiлуде. Бұл ретте проблеманың
шешiмi жекелеген iс - шараларды емес, кешендi түрдегi шараларды қажет етедi. Сонда да
бiздiң кӛзқарасымызша, қазiргi кезде кӛкейтестi болып табылатын бiрқатар мәселелерге тоқталуды жӛн кӛрдiк.
Әңгiме бiлiм беру мәселесiмен байланысты болғандықтан ең
алдымен ауызға iлiнерi, әрине, оқулық, оқу - әдiстемелiк әдебиеттер мәселесi. Ӛйткенi оқулық әдебиеттердiң
санымен қатар сапасын да арттырмайынша бiлiктi заң
кадрларын даярлау мүмкiн еместiгi белгiлi.
Әрине “ауызды қу шӛппен сүрте бермей” әдiлдiгiн де айту керек, мемлекеттiк тiлдегi құқықтық
әдебиеттердiң жеткiлiксiздiгi, олардың
сапасының тӛмендiгi (әрине, барлығының
бiрдей деуден аулақпыз) туралы айтылмай жүрген жоқ, түрлi алқалы жиындарда, соның
iшiнде “Заңтану” және “Құқыққорғау қызметi” мамандықтары бойынша Оқу - әдiстемелiк бiрлестiктiң мәжiлiстерiнде де айтылып жүр. Нәтижесiнде бiрқатар мәселер шешiмiн тапқанда сияқты. Мысалы, соңғы кездерi мемлекеттiк тiлдегi заң
әдебиеттерiнiң санының
бiршама артқанын байқау қиын емес. Бiрақ
бұл
проблема күн тәртiбiнен алынып тасталды деген сӛз емес.
Жалпы мемлекеттiк тiлге деген қамқорлық
уақыт ӛткен сайын артып келе жатқаны, әрине дәлелдеуді қажет етпейтін аксиома десек, қателеспеспіз. Республикалық
бюджеттен мемлекеттiк тiлдi дамыту мәселелерiне арналып бӛлінетін қаржының
кӛлемі де айтарлықтай кӛлемді. Бұл қаражаттың әрине, елеулі бӛлігі ҚР Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң
еншiсiне бӛлінеді. Тиiмдi пайдаланған жағдайда бұл кӛмектiң
бiраз проблеманы, соның iшiнде құқықтық
бiлiм беруге қатысты бiрқатар мәселенi шешуге мүмкiндiк берерi сӛзсiз.
Жоғарыда айтып ӛткенiмiздей, құқықтық
бiлiмнiң сапасына тiкелей әсер ететiн факторлардың
бiрi –
оқу
- әдiстемелiк әдебиеттердiң
сапасы, яғни мазмұны. Жоғары оқу орындарының қазақ
бӛлiмдерiне түсушiлердiң
санының
артуы және елiмiздегi бiлiм беру жүйесiнiң
кредиттiк технологияларға кӛше бастауы проблеманы одан әрi ӛткiрлендiре түстi. Оқытушылардың
негiзiнен орыс тiлiндегi әдебиеттердi аударып пайдалану арқылы студенттерге лекция тезистерiн, тест материалдарын, т.б. әзiрлеп ұсынуы проблеманы шешуге апарар жол еместiгi түсiнiктi болған сияқты. Тiптi осы аударма ретiнде ұсынылатын оқу әдебиеттерiнiң
де сапасы кӛпшiлiк жағдайда сын кӛтермейдi. Бұл ретте әрине, үнемi айтылып жүрген мемлекеттiк тiлдегi заң
терминдерiнiң ала
- құлалығын, яғни әлi күнге дейiн бiр
iзге түсiрiлмегендiгiн жоққа шығаруға болмайды. Бiрақ мәселе
тек терминде ғана емес, қарапайым жауапкершiлiктiң
жоқтығында. Мысалы, 2004 жылы “Жетi Жарғы” баспасынан жарық
кӛрген “Қазақстан Республикасының конституциялық
құқығы” /академиялық курс/
оқулығында [2, с.268]. ҚР Президентiн сайлауға қатысты тӛмендегiдей мағлұмат берiлген: “Қазақстан Республикасының
Конституциясы Президент сайлауының негiзгi құқықтық
бастауын белгiлейдi. Кезектi және кезектен тыс
Президент сайлауы ӛткiзiлуi мүмкiн.Республика Президентiнiң кезектен тыс
сайлауы Президент лауазымынан мерзiмiнен бұрын немесе кетiрiлген жағдайда ӛткiзiледi. Республика Президентiне кезектен тыс сайлау Президент ӛкiлеттiгi мерзiмiнен бұрын тоқтатылғаннан кейiнгi екi ай мерзiм iшiнде ӛткiзiлуi тиiс”. Авторы кӛпшiлiкке белгiсiз бiреу болса, жоғарыда келтiрiлген жолдарды қарапайым құқықтық
сауатсыздыққа балауға болар едi, бұл жерде қателiк аудармашылардан кеткен болуы керек. Ал
ұлттық құқықтық
жүйеде конституциялық
құқықтық
заң
ғылымы және құқық
саласы ретiнде жетекшi рӛл атқаратынын ескерсек, мәселенiң
үлкен саяси маңызы да бар деуге болады. Ӛйткенi “Қазақстан Республикасының
Конституциясына ӛзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы” 1998 жылғы қазанның 7-
сiндегi Қазақстан Республикасының
заңымен ҚР Президентiнiң
кезектен тыс сайлауына қатысты конституциялық норма ӛзгертiлген болатын. Ал бiз сӛз етiп отырған оқулық
ӛңделiп, толықтырылып 2004 жылы ғана жарық кӛрген. Ӛкiнiшке орай аталған оқулықта басқа да қателiктер орын алған. Атап айтқанда оқулықтың
“Президенттi сайлау және оны лауазымынан кетiру тәртiбi” деп аталатын параграфы мынадай жолдармен басталады: “Қазақстан Республикасының
Президентiн сайлау Конституцияға (41 - бап) және Президенттiң
“Сайлау туралы” Жарлығына сәйкес белгiленген” [3 , с. 266]. Юриспруденцияда әрбiр құқықтық
ұғымның
нақтылы
мазмұнына сай қолданылуы заң
шығару техникасының басты талаптарының
бiрi екендiгiн және әрбiр нормативтiк құқықтық
актiнiң заңмен белгiленген мәртебесi, заңдық
күшi бар екенiн ескерсек, жоғарыдағы “…Президенттiң
“Сайлау туралы” Жарлығына…” деген жолдар “…Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы” Конституциялық
заңына…” деп берiлуi керек. Осы тәрiздес мазмұндық
сипаттағы қателiктер Ресейдегi Қазiргi заманғы гуманитарлық университет эгидасымен соңғы кезге шейін Қазақстанның
кӛптеген қалаларында қызмет етiп келген, ал қазір статустарын негізінен колледждерге ауыстырған
Қазақстандық - Ресейлiк институттар студенттерге бiлiм беру барысында қолданып жүрген әдебиеттерде де кездесед i [4, с.10]. Аталған әдебиеттерде сондай - ақ
кӛптеген заңдардың
ескi, қазiргi кезде күшiн жойған редакциялары пайдаланылған. Мысалы, “Қазақстан Республикасындағы сот билiгiнiң
конституциялық негiздерi” деп аталатын бӛлiмi толықтай “Қазақстан Республикасындағы соттар және судьялардың
мәртебесi туралы” ҚР Президентiнiң 1995 жылғы 20 - желтоқсандағы заң күшi бар жарлығына негiзделiп жазылған
[5, с.41 -47]. Ал аталмыш актi күшiн жойып, оның
орнына 2000 жылғы 25 желтоқсанда “Қазақстан Республикасының сот жүйесi және
судьялардың мәртебесi туралы” конституциялық
заң
қабылданғаны белгiлi.
әдебиеттердегi келтiрiлген қателiктер заң
мамандарын даярлауға керi әсерiн тигiзерi сӛзсiз. Оны аралық
мемлекеттiк аттестаттау кезiнде де, ЖОО - ның
бiтiрушiлерi мемлекеттiк аттестаттау кезiнде де тестiлiк бақылау барысында жiберген қателiктерiнен байқап жүрмiз.
Бiлiм беру мен тестiлеудiң
мемлекеттiк стандарттарының ұлттық
орталығы шығарып, 200 8 жылғы Аралық мемлекеттiк бақылау кезiнде қолданылған тест жинағының
“Мемлекет және құқық
теориясы” пәнi бойынша “Құқықтық
реттеудiң тәсiлi бойынша құқық
нормаларының түрлерiн атаңыз” деген сұрақ
берiледi де, оған дұрыс вариант ретiнде “императивтi”, “диспозитивтi” деген жауап таңдалып алынады. Сырт қараған кӛзге дұрыс сияқты кӛрiнетiн осы сұрақта тәсiл
терминiнiң орнына
әдiс терминi қолданылғанда ғана дұрыс болып есептелуге тиiс. Ӛйткенi берiлген контексте екi терминнiң
беретiн ұғымы екi түрлi [6, с.80].
құқығы” пәнi бойынша берiлген “ҚР “Тiлдер туралы” заң
[7, с.107].
Тест жинағынан осы тәрiздес мазмұндық, стильдiк сипаттағы басқа да олқылықтарды ұшыратуға болады.
Қазiргi таңдағы қоғамымыздағы ӛткiр проблемалардың iшiнде оқшау тұрғаны мемлекеттiк тiл мәселесi екенi баршаға аян. Осы орайда құқыққолданушы ретiнде мемлекеттiк тiлдегi құқықтық
терминологияға қатысты субъективтiк сипаттағы бiрқатар пiкiрiмiздi бiлдiрiп кетпекпiз. Бұл орайда бiрден айта кетпегiмiз, мемлекеттiк тiлдегi терминдердi, соның
iшiнде құқықтық терминдердi қалыптастыруда бiрқатар кемшiлiктер бар екендiгi, нақтырақ
айтқанда термин жасау барысында олардың
практикалық қолданысы мәселесiнiң
ескерiле бермеуi. Ал кез келген теорияның практика жүзiнде тексерiлетiнi дәлелдеудi қажет етпейтiн аксиома.
Ағылшын тiлiнiң әлемдiк экспансиясы жағдайында ағылшын тiлiн бiлуге ұмтылыс - ӛте орынды құбылыс. Бұл орайда «жауыңды жеңгiң
келсе, оның тiлiн бiл» деген ертеден келе жатқан дана сӛздiң
қазiргi кезде жаңаша мазмұнға ие болып отырғаны анық. Президенттiң «үштұғырлы тiл» саясаты осындай стратегиялық
сипаттағы тактикадан туындап жатқаны даусыз. Бұл ретте Президент жанындағы стратегиялық
зерттеулер орталығының бұл идеяға ӛз ұсынысын қосқанына ӛз басым еш күмән жоқ .
Қазiргi кезде белгiлi бiр құқықтық
терминдердi балама ретiнде ұсынушылар олардың түрлi
контексте қолданылу ерекшелiктерiн ескере бермейдi.
Бұл ретте әрине олардың iшiнде басым кӛпшiлiгiнiң
қазақ
тiлiнiң
мемлекеттiк тiл ретiнде толыққанды қолданылуын, басқа танымал тiлдер сияқты қазақ
тiлiнiң де ұлттық
ерекшелiктерге негiзделген, оның
бай екендiгiн айғақтайтын терминологиясы болуын қалайтынын жоққа шығаруға болмайды. Бiрақ
тiл саласында, соның iшiнде терминология саласында байтұрсыновтар кезiндегi үрдiстi басшылыққа алу қазiргi кезде
жұмсарта айтқанда мүлде орынсыз. Қазiргi кездегi Қазақстанның геосаяси жағдайында терминжасамда мүлде басқаша критерийлердi басшылыққа алу қажет. Байтұрсыновтар заманында тiл тазалығына қол жеткiзу тек саяси аспектiде, яғни тәуелсiздiктiң
бiрден бiр болса , қазiргi кезде экономикалық фактор шешуге рӛл
атқарып отыр. Яғни ағылшын тiлiнiң ықпалының
әлемдiк деңгейде күшеюi бiрiншi кезекте ТрансҰлттықКорпорациялардың экономикалық
экспансиясымен астасып жатыр. Сондықтан да экономикалық қауiпсiздiк мәселесi бiрiншi орынға шығып, басқа мәселелерге, соның
iшiнде тiлдiк мәселелерге кезек күттiрмес мәселелер қатарынан орын табылмауы себептi, уақытша болса да бiрқатар құрбандықтарға баруға тура келедi.
Жалпы заң тілін жетілдіру мәселесі мәңгілік проблемалардың
бірі деуге болады. Ал қазіргі кездегідей басқа әлеуметтік идеалдарды қалыптастыру, либералдық
нарықтық экономика және құқықтық
мемлекет құруға бағытталған ресми стратегиялар, адам құқықтарының конституциялық
орнығуы, ағымдағы түрлі реформалар және т.б. аталған проблеманы ерекше ӛзекті етіп отыр. Әдетте заңдардың
сапасы заң шығарушының
қоғамдағы қалыптасқан жағдайды нақтылы ұғына білуіне, ақпараттың
толық болуына тікелей байланысты деп есептеледі. Сыртқы орта қаншалықты жан -
танылса, алынған білім қаншалықты тиімді қолданылса және сол ортаның
қажетін білдірсе, - деп атап кӛрсетеді, белгілі құқықтанушы Д.А.Керимов, - заңшығармашылығының теориялық
деңгейі соншалықты жоғары, құқық нормаларының
әрекеті соншалықты тиімді, құқықтық реттеудің
мақсат, міндеттеріне жету соншалықты дәйекті болмақ [8, с.57].
Пікірдің
орынды екенін мойындай отырып, сонымен қатар қазіргі ӛтпелі кезеңдегі қоғамдық
процестердің тұрақсыз тенденциясы жағдайында жоғарыдағы талаптарды толықтай орындау оңай шаруа еместігін атап ӛту орынды
болар. Нәтижесінде заңшығармашылық
процесте елеулі олқылықтардың орын алуы болмай қоймайтын құбылыс екеніне кӛз жеткіземіз.
Заңдарға ӛзгерістердің жиі енгізілуі қоғамдағы құқықтық
нигилизмді одан әрі тереңдетіп, заңға деген сенімсіздік тудырады, тіпті тұтастай құқықтық
жүйенің қалыпты қызметі мен тұрақтылығына қауіп тӛндіреді.
Қазақстан Республикасындағы заңдық білім тұжырымдамасында жоғары оқу орындарында арнайы жоғары заңгерлік білім берумен қатар арнайы тілдік дайындықтан ӛткізу нәтижесінде салалар бойынша мамандандырылған заңгер - аудармашылар даярлау кӛзделген. Жүзеге асырыла қалған жағдайда бұл, сӛзсіз, қазіргі заман талабына жауап берер қадам болмақ .
Жоғарыда атап ӛткенiмiздей жалпы мемлекеттiк тiлде заң
кадрларын даярлау мәселесiне қатысты проблемалардың
кӛпшiлiгi талай рет кӛтерiлiп жүрген проблемалар болса да оларға қатысты түбегейлi шешiмдер әлi толық
қабылданбай келедi. Сондықтан да айтылған мәселелердi қайталай бермей, бiздiң
кӛзқарасымызша қамтылмай жүрген, ал бiлiм берудiң кредиттiк технологиясына кӛшу жағдайында ерекше кӛкейтестiлiкке ие болып отырған мәселелерге тоқталуға тырыстық .
Әрине осы шағын мақалада аталған мәселеге қатысты проблемаларды толықтай қамтыдық
және оларды шешудiң барлық
жолдарын кӛрсеттiк деуден аулақпыз. Аталмыш мәселеге қатысты проблемаларды байқап, кӛңiлге түйiп жүрген ӛзге де ұлтжанды азаматтардың
кӛп екендiгiне және бiз атамаған басқа да ӛзектi мәселердi сӛз ететiндiктерiне еш күмәнiмiз жоқ. Сонымен қатар мәселенiң
бiрлесе отырып, жүйелi түрдегi кешендi шараларды жүзеге асырғанда ғана шешiмiн табатынына сенiмдiмiз.
Әдебиеттер:
1. Тихомиров Ю.А. Сравнительное правоведение –
конгресс ученых - правоведов //Госдарство и право. № 2. 1999. С. 104 -107.
2. Сапарғалиев Ғ . Қазақстан Республикасының конституциялық
құқығы/оқулық/. Алматы, “Жетi Жарғы”. 2004.
3. Сапарғалиев Ғ . Қазақстан Республикасының конституциялық
құқығы/оқулық/. Алматы, “Жетi Жарғы”. 2004.
4. Конституционное право Республики Казахстан. Современный гуманитарный университет. Юнита 2. М.,2001.
5.
Конституционное право Республики Казахстан. Современный гуманитарный университет. Юнита 2. М.,2001.
6.
Бiлiм беру мен тестiлеудiң
мемлекеттiк стандарттарының ұлттық
орталығы // “Заң” 521630 бағыты және 021600 мамандығына арналған тест жинағы. Астана, 2004.
7. Бiлiм беру мен тестiлеудiң
мемлекеттiк стандарттарының ұлттық
орталығы // “Заң” 521630 бағыты және 021600 мамандығына арналған тест жинағы. Астана, 2004.
8. Керимов Д.А. Культура и техника законотворчества. М.,1991.
С.57 -60.
1. Tikhomirov YA Comparative law - Congress jurists // Gosdarstvo and law. № 2. 1999. S. 104 -107.
2. Sapargaliev G. Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan/ textbook /. Almaty, "Zheti Zhar ғ y." 2004. 3. Sapargaliev G. Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan/ textbook /. Almaty, "Zheti Zhar ғ y."
2004. 4. Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan. Modern University for the Humanities. Units 2, Moscow, 2001. 5. Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan. Modern University for the Humanities. Units 2, Moscow, 2001. 6. National testing center and state educational standards//Collection of tests to guide the law and spetsialnostia ғ ytyzh ә ne 521630 021600. Astana, 2004. 7.National testing center and state educational standards//Collection of tests to guide the law and spetsialnostia ғ ytyzh
ә ne 521630 021600. Astana, 2004. 8. DA Kerimov Culture and Technology lawmaking. M., 1991. S.57-60.
Автор туралы мәліметтер Аубакирова Нурсауле Аманбаевна– А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті мемлекеттік - құқықтық пәндер кафедрасының аға оқытушысы, заң ғылымдарының магистрі , Қостанай қ ., Шевченко көшесі, 1 30, 99- пәтер, тел. +77052154714, e-mail: nursaule.aubakirova@mail.ru Aubakirova Nursaule Amanbaevna- Master of Laws, Senior Lecturer , Department of State and legal disciplines of Kostanai State University A.Baitursynov, Kostanai, Street. Shevchenko, house 130, kv.99, tel. +77052154714,,e-mail: nursaule.aubakirova@mail.ru Аубакирова Нурсауле Аманбаевна– магистр юридических наук, старший преподаватель кафедры государственно - правовых дисциплин Костанайского государственного университета имени А.Байтурсынова, г. Костанай, ул. Шевченко, дом 130, кв.99, тел. +77052154714, e-mail: nursaule.aubakirova@mail.ru жүктеу/скачать 305,16 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|