Борыш, ар, үждан, жаңсылық, жамандық, әділеттік  деген үғымдар моральдың

Борыш, ар, үждан, жаңсылық, жамандық, әділеттік 
деген үғымдар моральдың негізгі категориялары болып 
табылады. Осы категорияларға сүйене отырып, ңоғам, 
тап немесе адамдардың әлеуметтік тобы қандай адамның 
болсын іс-әрекеті мен ңылығына баға береді. Ал сол адам- 
ның өзі де өзінің дағдыға айналған моральдың ереже- 
лерінің негізінде өз іс-ңылықтарына баға береді де, соны-
мен бірге осы іс-ңыльщтары үшін оған жауапкершілік се- 
зімі, борыш, ар, өділеттік, т.б. сезімі үялайды. Сондық- 
тан мораль тек нормалардың, мінез-ңүлың ережелерінің 
жиынтығынан ғана емес, сонымен қатар белгілі бір адам- 
гершілік сезімдерінен де қүралады. Мораль праводан бү- 
рын пайда болды, одан кейін де өмір сүреді. Мораль ңо- 
ғамдың сананың ең көне формаларының бірі, өйткені 
адам ңоғамдың жан ретінде ңалыптасып, қоғамда ғана 
өмір сүре алатындыңтан, өзара белгілі бір моральдың 
ңатынас нормаларын саңтауы тиіс. Сондьщтан, ол тек өзі- 
нің жеке басы мүдделерінің түрғысынан ғана ңарап іс- 
әрекет жасай алмайды және жасауға тиісті де емес, ол 
басңа адамдармен және түтас алғанда ңоғаммен санасып 
отыруға міндетті. Осыған сәйкес ңоғам да, тап та өзінің 
әрбір мүшесіне белгілі бір адамгершілік талаптар ңойып 
отырады, бүл талаптарды ол орындауға тиіс. Әрбір ңоғам- 
да таптық моральмен бірге адамзаттың ғасырлар бойы 
арман мүңы болып келген жалпы адамгершілік мораль 
бар. Оған жататындар өтірік айтпа, үрлық жасама, біре- 
удің аңысын жеме, деген сияқты жалпы адамгершілік 
моральдық принциптер. Адамгершілік заңдылыңтарын 
зерттейтін осы бір білім саласын Еуропада этика десе, Шә- 
кәрім қазақш алап "Ар білімі" деген екен.
Ж амандықңа жаңсылықпен жауап бер деген мораль- 
дық приндипті әуелден ңолданушылардың бірі Абыл- 
хасан Рудаки (иран-төжік өдебиетінің негізін салушы): 
Білсем маған біреудің дүшпандығын, 
Зүлымдыңты жаныма тосңандығын.
Сол адаммен келіп мен жылы сөзге, 
Достасуға ауады қүштарлығым.

жүктеу/скачать 12,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: