геруі халыңтың тарихын ңүрайды. Әлеуметтік-мәдени

ға сіңген тәртіп, этика, қалыптасқан рухани мәдениет. 
Тоталитарлың жүйе заманында қазак; халңының әлеу- 
меттік-мөдени салт-дәсүрлері ескіліктің қалдықтары деп 
сыналып, оны жақтағандар артта ңалған, надан адам не-
месе үлтшыл делініп келді. Ондағы маңсат - жалғыз қа- 
зақтардың емес, барлың халықтардың үлттық сана-сезі- 
мін қүртып, ж аңа тарихи жетістік - коммунистік сана 
иесі - кеңес халңын қүрмақ болу әрекеті еді. Осы маңсат- 
тағы саясатты Мәскеудегі бастыңтардан бастап ең жыраң- 
та жатқан ауылдардың басшыларына дейін қатаң жүргі- 
зіп келді. Соның нәтижесінде әсіресе қазаң халңының 
әлеуметтік-мәдени дәстүрлері, тілі, рухани мәдениеті қат- 
ты сорлады. Рас, осы кезеқце де дүниежүзілік прогресс ба- 
ғытымен ңол ж еткен табыстарды мүлде атамай кету 
әділетсіздік болар еді. Қазаңстанда театр, кино, газет шы- 
ғару, т.б. жаңалыңтар жасалғанын айтпауға болмайды. 
Бірақ олардың бәрінің әрекеті ңазақ халңының өрлеуі үшін 
емес, оны тезірек кеңес социалистік үлтңа айналдыру үшін 
бағытталған еді. Соның себебінен қазақ халқы аштан ңыры- 
лып азайғанына ңоса, рухани да тоза бастады.
Араң ішу, темекі тарту және бүрын ңазақта аты жок; 
қылмыстар жасау көбейіп кетті.
Тәуелсіздік алып, халңымыздың салт-дәстүрлерін де 
өмірімізге сіңіре бастадық.
Ертеде ата-бабаларымыз амандасқанда: "М ал-жан 
аман ба?" - деп сүрайтын. Осы бір ауыз сөзден ңазаң өмі- 
рінде малдың орны ерекше екенін үғуға болады. Малдың 
күш і, сүті, жүні, ңылы, еті, терісі - халыңтың тағамы, 
киімі, баспанасы, үй жиһазы - өмірінің, тірш ілігінің не- 
гізі. Мал өсіру, малшылың - тірш іліктің (егіншілік, ба- 
лыңшылың сияқты) бір түрі. Барлың мал бағушы халық- 
тардың ңаншама өзгешеліктері болғанымен, үқсастық- 
тары да бар. Олар: жауынгерлік, табиғат талқысына көн- 
бістік, поэзияға, көркем тілге, ойға тапңырлың, салт- 
дәстүрінің үңсастыгы. Сонымен ңатар табигат, жер-су 
өзгешеліктеріне байланысты әрбір халыңтың өзіне төн 
ерекш еліктері болады. Қ азақ өзінің малын қой-еш кі, 
жылңы, түйе, сиыр деп төрт түлікке бөледі.
123

Бүл пікірлерде ғылыми түжырым жоқ, бірақ ғылым- 
ға қарсы да емес, мыңдаған жылдар дәлелдеген дағды бар. 
Қарапайым сана дегеніміз осы.
Бүдан жоғары түрған - теориялыц сана. Ол стихиялық 
түрде пайда болмайды. Оны жасайтындар да, тарататын- 
дар да белгілі дайындығы бар, сауаты жоғары адамдар, 
теоретиктер. Біраң теорияның түрлері көп. Теория ғылы- 
ми да, ғылымға сәйкес емес те, тіпті кертартпа да бола-
ды. Мысалы, дін, идеалистік философия, нәсілшілдік, үлт- 
шылдың сияңты теориялар сондайға жатады.
Өмірдің барлық өзгерістері алдымен қарапайым сана 
арңылы бейнеленеді. Ал оның себебі, 

жүктеу/скачать 12,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: