Әдебиет теориясы. 1-том

шыңдарының жалпы көрінісін сызып шығуға талпыныс жасау ақылға
сыйымсыз болар еді. Өйткені əр панораманы бір ғана бақылау нүктесінен
жасауға болады. Бұл жағдай тілге де қатысты. Лингвист пайдалану
стандарттарын жасамастан, бір ғана жағдайды назарға алып, тілді толық
сипаттай алмайды. Ол тілдің эволюциясына ілескен кезде, болашақтағы
болуы мүмкін өзгерістерді тіркеу үшін Юра тауларының бір шыңынан
екінші шыңына шығып жүрген бақылаушыға ұқсап кетеді.
Қазіргі лингвистика пайда болғалы бері, оны диахрония толықтай жұтып
қойды. 
Салыстырмалы 
үнді-еуропалық 
филология 
қолда 
бар
материалдарды тілдің көне түрін гипотеза түрінде қайта құру үшін
пайдаланады. Салыстыру – өткенді қайта қалпына келтіру құралы. Тілдің
басқа тармақтарын (роман тілдері, герман тілдері т.б.) біржақты зерттеу
үшін де осы əдіс қолданылады. Жағдай тұрақсыз болғандықтан, оған тек
біртіндеп араласады. Франц Бопп енгізген үрдіс осындай. Сондықтан оның
тіл туралы тұжырымдамасы гибридтік əрі тұрлаусыз.
Осыдан барып, қазіргі лингвистика пайда болғанға дейін дəстүрлі
əдістермен қалыптасқан «грамматиканы» зерттеушілердің тəсілдері қандай
болған деген сұрақ туындайды. Мұнда олардың көзқарастарының мінсіз
болғанын атап өткен жөн. Ол тұстағы ғалымдардың жұмыстарынан тілдің
қалпын 
сипаттауға 
тырысқандары 
айқын 
көрінеді. 
Олардың
бағдарламалары міндетті түрде син-хронды болды. Мысалы, Пор-Рояль
грамматикасы (
Port Royal Grammar
) француз тілін Людвиг XIV кезеңімен
сипаттауға жəне оның мəнін анықтауға тырысқан. Ол үшін орта ғасырдың
тілі керек емес, көлденең аралық ось артқа шегінбестен, алға жылжи
береді. Ол кезде бұл əдіс дұрыс болған. Бірақ бұл оны пайдалану
кемшіліксіз болды дегенді білдірмейді. Дəстүрлі грамматика сөзжасам
сияқты тілдің бүтін бір бөліміне назар аудармайды, ол нормативті жəне
фактілерді тіркеп, бекітудің орнына, ережелерді белгілеуді дұрыс деп
біледі. Оның келешегі жоқ, ол тіпті жазылған сөзді айтылған сөзден бөліп
қарай да алмайды т.с.с.
Классикалық грамматика ғылыми емес деген сынға ілікті. Соған
қарамастан, оның негізі сынға көп ұшырай қойған жоқ. Себебі оның пəні,
Бопп негізін қалаған лингвистикаға қарағанда, біршама айқын анықталған.
Соңғысы белгісіз негізге сүйенгендіктен, оның ұмтылған мақсаты да айқын
емес. Ол нақты жағдай мен ұласпалы жағдайдың арасындағы шекараны
қатаң ажырата алмағандықтан да екі саланы қамтиды.
Лингвистика тарихқа көп орын бергендіктен, дəстүрлі грамматиканың

статикалық көзқарасына оралады. Бірақ басқа рухпен, басқа тəртіппен.
Тарихи əдіс те мұндай жасаруға (

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: