Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| rejuvenation
) мүмкіндік береді. Тарихи əдіс өз кезегінде тілдің жағдайын жақсырақ түсіндіреді. Көне грамматикада тек синхронды деректер бақыланатын, ал лингвистика құбылыстардың жаңа кластарын анықтады. Бірақ бұл жеткіліксіз, оның барлық салдарын шығарып алу үшін екі класс арасындағы деректердің қарама-қарсылығын түсініп алу керек. 3. Мысалдармен келтірілген ішкі дуализм Синхронды жəне диахронды екі көзқарас арасындағы қарама-қарсылық абсолютті əрі ымыраға ( compromise ) келмейді. Олардың айырмашылығын, неліктен ымыраға келмейтінін бірнеше дəлелдер арқылы көрсетуге болады. Латынның crispus ( толқынды, бұйра ) сөзі француз тіліндегі « crép» түбіріне айналды . Сөйтіп, crépir ( қара сылақ жүргізу ) пен décrepir ( сылақты тазалау ) етістіктері пайда болды. Керісінше, белгілі бір сəтте түпнұсқасы белгісіз de&c.macr;crepitus сөзі латын сөзінен алынып, décrépit ( қартайған, қаусаған ) сөзіне айналып кетті. Əрине, қазіргі уақытта сөйлеушілер қауымдастығы un mur décrépi ( сылағы құлайтын қабырға ) мен un homme décrépit ( қартайған адам ) сөздері арасынан байланыс іздейді. Бірақ бұл екі сөздің тарихи ешқандай ортақ негізі жоқ, өйткені адамдар үйге қатысты айтылған кезде көбінесе façade décrépite (үйдің қасбеті) деп айтады. Бұл орнықты, өйткені ол тілдің сəйкес екі түрінің арасындағы байланысқа қатысты. Оны жүзеге асыру үшін белгілі бір эволюциялық құбылыстардың сəйкестігі қажет болды. Сrisp сөзінің айтылуы crép-ке айналды жəне белгілі бір сəтте жаңа сөзді латын тілінен алу керек болды. Диахронды деректердің өзінен шыққан статикалық деректерге байланысты емес екені анық. Олар басқа класқа тиесілі. Ал келесі мысал соны айқын көрсетеді. Көне жоғары герман тілінде (Old High German) gast ( қонақ) сөзінің көпше түрі əуелде gasti болды, ал hant ( қол ) сөзінің көпше түрі – hanti т.с.с.. Кейінірек - i жалғауы ықпалға ұшырап, (умлаут) яғни алдыңғы буындағы а əрпі е əрпіне айналып кетті: gasti → gesti; hanti → henti . Содан кейін соңғы - i жалғауы өзінің тембрін жоғалтты: gesti → geste т.с.с.. Қазіргі неміс тілінде Gast: Gäste, Hand: Hände сөздердің бүтін бір тобы жекеше де, көпше түрде де дəл сондай айырмашылықпен көрінеді. Дəл осындай жағдай англо-саксон тілінде де бар: көне нұсқалары fōt: * fōti, tōÞ: * tōÞi, gōs: * gōsi т.б. болды. Бастапқы фонетикалық өзгеріс – умлаут: * fōti сөзі * fe&c.macr;ti сөзіне айналды ; содан кейін - i жалғауы түсіп қалды да , fe&c.macr;ti сөзі fe&c.macr;t сөзіне айналды; fōt сөзі көпше түрде fe&c.macr;t болды; tōÞ, te&c.macr;Þ; gōs, ge&c.macr;s т.с.с. (Қазіргі ағылшын тілінде foot: feet (аяқ: аяқтар), tooth: жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|