Нарратив мәселесі: ой тәжірибесі

əртүрлі деңгейлерін көрсетуі де мүмкін. Олай болса, «бос əңгіме» мен
«баяндау» етістіктері өлшемді болған кезде, бос əңгіме фактілердің
түрленуіне, ал нарратив фактілердің түрленуін көрсететін желілерге
телінеді. Мəселен, тіпті кейбір постмодернист жазушылар басқаша тəсіл
ұсынса да, банктің тоналуына қатысты фактілер, күні бойы төңіректі
тіміскілеп жүрген көлеңкенің қозғалысымен байланысты фактілерге
қарағанда, көп əңгімеленуі мүмкін (мəселен, Роб-Грийе, осы мақаланың
қорытынды бөліміне де 
қараңыз
). Бірақ мұнда тонау фактісіне қатысты екі
түсінік болса да, бірі (яғни тонау жайлы əңгіменің бір нұсқасы) екіншісіне
қарағанда, əлдеқайда нарративті болып есептелсе керек. Мəселен, сырттай
бақылаушы адамның жылдам жасаған мəлімдемесі мен қатты зардап
шеккен əрі қатты абыржыған адамның сөздерін салыстыра, елестетіп
көріңіз.
Бірақ əңгіменің бір нұсқасын, екіншісіне қарағанда, əлдеқайда нарративті
етіп тұрған не нəрсе? Қандай формалық немесе контекстік айнымалылар
əңгіменің нарративті сипатының əртүрлі деңгейлерімен үйлеседі? Мен
мұнда нарратив деңгейлерімен байланысты барлық айнымалыларды толық
өлшемде қатыстыра алмаймын (Гиора мен Шенді 
қараңыз
). Сондықтан
қысқаша ой тəжірибесі оның орнына градацияның (бірте-бірте үдеме)
нарратив өлшемінен бөлектеу тəсілдерін ұсынады. Нарратив өлшемі
дегеніміз – нарративтер ретінде талдау мүмкін емес желілерден тікелей
нарратив ретінде талдауға болатын желілерге дейін созылып жатқан
континуум.
11–15-желілерге ой жіберіңіз, оларды мүмкін болғанынша, ағылшын тілі
грамматикасына сəйкес түрде оқыңыз:
11. A splubba walked in. A gingy beebed the yuck, and the splubba was orped (
Сплубба кіріп келді.
Джинджи йокты бипылдатты, сонда сплубба орпыды
).
Бұл желіде бастапқы əрекет құрылымы айқын көрінеді: бұрын дискурс
контексінде болмаған актант
 
(the splubba) кіргеннен кейін, екінші жаңа
актант (the gingy)
 
(a yuck)
 
деп аталатын нəрсеге бірдеңе істеп жатыр
(«beebing») жəне бұл оның («splubba») бір нəрсе болуына немесе
айналуына («orped») əкеліп соқтырды.
11
12. A splubba fibblo. Sim a gingy beebie the yuck, i the splubba orpia.
(Сплубба фиббло. Сим джинджи йокты биби, и сол сплубба орпиа).
12-желіде тек белгісіз һəм белгілі жайттардың жұмбағы шешілетін
тəрізді. Нəтижесінде, қатты жұтаңданған əрекет құрылымы немесе дискурс
нысандарының жиынтығы туындады. Олар кез келген əрекетпен жəне

оқиғамен бірге оңай түрленіп, өзгеріп кете алмайды. Дегенмен берілген
ақпарат пен жаңа ақпарат дискурста бөлінетіндей түрде қалыптасқан
белгісіз əрі белгілі атаулы тіркестердің таралуы (
Emmott
158–161; 
Firbas; E.
Prince; Schiffrin
197–226) мені 12-желідегі нарратив құрылымы түрін
«алдымен мынау, сосын анау» тізбегімен немесе «мынау, сосын мынаның
себебінен анау» тізбегімен оқуға итермелейді. Тіпті мен «мынау» мен
«анаудың» мəнін де білмеймін. Алайда мен 11-желіге қарағанда 12-желіде
нарративтер аз деп сеніммен айта аламын. Бұл 11-желінің 12-желіге
қарағанда ұғынықты екендігінде емес; өйткені бұл – «beebed» жəне «orped»
деген сөздердің қандай мағына білдіретінін білемін деген сөз емес.
Дұрысы, 12-желіде морфонсинтаксистік белгілердің (етістік флексиялары)
айрықша түрлерінің жоғалуы менен 11-мысалдағы оқиғалардың себептік
байланысының реттелген желісі ретінде оқуға мүмкіндік берген кейбір
пішіндік бөлшектерді де қоса алып кетеді. Мұндай ишаралар жойылған
сайын, 12-мысалдың нарративті сипаты да төмендей береді.
Алайда 13-желіде нөлдік нарратив бар:
13. Oe splubba fibblo. Sim oe gingy beebie ca yuck, i ca splubba orpia.
(Ое сплубба фиббло. Сим ое джинджи биби ка йок, и ка сплубба орпиа).
Бұл қатар нарратив критерийлеріне сəйкес келмейді. Мен мысалда
баяндалған, əлемді түсіндіретін актанттар мен болмыстар жайлы тұжырым
жасау үшін əрекет құрылымын осы əлемді белгілі бір уақыт сызығында оқу
керектігін айтпаған күннің өзінде, жеткілікті грамматикалық құрылымға
мұқтажбын. Керісінше, 14-желіде 11 жəне 12-мысалдарға қарағанда (жəне
осы себепті 13-мысал) нарративтер көбірек байқалады, ол 15-желі 14-
желіден де түсініктірек бола түседі, өйткені 15-желі толығымен түзелген
яки толық сенімді əлем жайлы баяндайды.
14. A splubba walked in. A gingy pulled the lever, and the splubba was instantaneously inebriated.
(

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: