Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| symmetric
) өрбімейді. «Басқа» осалдау біреудің меншігінде болғандықтан, оны біреу этикалық тəжірибе жасап, қақпайлап жүргендей. Сондықтан оған біреу үстемдік етсе, біреу бұйрық береді, біреу «кепілдікте» ұстайды. Бұл жүздесудің болмауы мүмкін емес; «Басқаның» алдындағы жауапкершілік «Басқаның» оны көргеніне тəуелді емес. Біреу тек «Басқа» үшін ғана емес, басқалар үшін де жауапкершілік арқалайды, яғни бір адам басқаны «ауыстыратын» сəтке дейін жауапкершілікке ие. «Басқа» болмыс біреумен, не басқалармен бірегейленіп (бірігіп) кетпейді, ол басқалармен үйлесімсіз күйде қалады (1974:200). Олай болса, Левинастың нарративтерге қатысты көзқарасы мəтіннің өзін кемел өнер туындысы ретінде емес, үйлесімсіз һəм қайталанбайтын мəтіндік жүздесу кеңістігі ретінде мұқият қарастыруы тиіс. Мəтін бұл кеңістікті автор мен оқырманның арасында ашып береді. Оқырманның назары Бубер «аралық» ( «zwischen» ) деп атаған мəтін объектісінен əрдайым автор мен оқырман арасында жататын һəм ешқашан да ешбір объектімен, тақырып немесе мəнмен бірікпейтін жақын ( relational ) кеңістікке ойысады. Осы кеңістікте мəтіндегі «Басқа» (автордың көзқарасы, баяндаушының даусы, біз əңгіме əлемінде жүздесетін кейіпкерлер), бір жағынан, біздің билігімізде, əрі бізден үстем тұрады. Ол бізден əлсіз, осал бола тұра, бізге бұйрық береді, əңгімені оқып бастамай тұрып-ақ, өзі үшін бізді жауапты етіп қояды. Мен, бір қарағанда, мəтінде кепілге алынған адамға ұқсаймын. Мəтін мені баяндаушымен я болмаса кейіпкерлермен бірігуіме емес, оларды алмастыруға, мəтіндегі əрбір кейіпкер (болмыс) үшін жауапкершілік (бірақ бұл мүлдем ерекше жауапкершілік, оны жалпы жауапкершілікке жатқызуға болмайды) арқалауға шақырады. Маған Раскольниковті ұнатудың яки оған ұқсаудың қажеті жоқ, бірақ мен «Қылмыс пен жазадағы» барлық кейіпкерлердің орнына өзімді қойып көруге тиіспін. Бұл міндет менен басқа Достоевскийге не ол ойдан шығарған, əйелдерді өлтіретін кейіпкерлерге де тиесілі емес. 2 Левинас үшін кездесу дегеніміз – «Басқамен» жүздесу оқиғасы. «Келбет» бейнесі ( visage ) оның алғашқы ірі еңбегі «Тұтастық пен Шексіздіктің» ( Totalité et infini , 1961) орталық жəне ең даулы көрінісі болуы мүмкін. Левинас үшін келбет біздің «Басқаны» түсіну һəм меншіктеуге деген талпынысымызға қарсы тұрады. Біздің білімімізден басым тұратын «Басқа» элементі бізді өзіміздің танымдық дағдыларымызбен кездесуге кіріспей тұрып, «Басқаға» жауап беруге əрі оны қарсы алуға шақырады. Егер біз «Басқаның» шашының я болмаса көзінің түсін ойлайтын болсақ, онда оны санамызда меншіктеуге тырысқанымыз. Демек, біз келбетті Левинастың мəнінде қарсы алмағанымыз. «Келбет» осал, бірақ осал бола тұра, ол бізге «сен өлтірмеуге тиіссің» деп бұйрық береді. Басқаша айтқанда, келбет жай ғана көзге көрінетін нəрсеге балауға болмайтын қасиеттің ишарасы (метонимия) . Бұл – бейне, сонымен қатар қарсы бейне, 3 ол бейнеленудің шектеулерін ашып көрсетеді. Шын мəнінде, келбет көрініске қарағанда, дискурста тұрақты бейнеленеді. Левинастың «Болмыстан бөлек немесе Мəннің арғы жағында» ( Otherwise Than Being or Beyond Essence ) атты екінші үлкен еңбегінің сөздігінде «Келбет барлық сөзден (тіл сілтеме жүйесінің, маңыздардың т.б. жүйесі ретінде) бұрын келетін Лебіз оқиғасы «Басқамен» тілдесе сұхбаттасу əрекеті ( vocative act ) ішінде естіледі. «Лебіз» – жауап пен жауапкершілік жүктейтін кездесудің төл мүмкіндігі. Бұл мүмкіндік саналы сипатта болмауы тиіс; ол – тілдің құрылымдық қажеттілігі. Алайда біз өзіміздің дауыс əрекетімізді сөздер мен сөйлемдермен берген кезде əрбір жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|