Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| «Лебіз»
күмəнсіз «Сөзге», субъект əлемді анықтап, игеру үшін қолданатын концептуалды құрылымдарға айналады. Тек «Сөз» ғана талдаушы көзқарасқа ілінеді, ал «Лебіз» тек осы үзілістер не осы үзілістердің іздері арқылы қабылданады. Оған бұл іздерді «Сөз» реті қалдырады. 4 Əдебиетте «Сөз» – тезис, тақырып я болмаса кітаптың танымдық мəні, бірақ «Лебіз» яки кездесу оқиғасы – біз «Басқаның» келбетін қарсы алатын жер. «Этика мен шексіздік: Филипп Немомен сұхбатында» ( «Ethics and Infinity: Conversations with Philippe Nemo» ) Левинас əдебиетке төмендегідей сипаттама береді: «Жан тереңінде жазылған дүние, ең алдымен, кітапта жазылған дүние. Олардың мəртебесі əрқашан табиғат пен тарихтың құралдары немесе мəдени өнімдері арасында аз уақытта-ақ қалыпты жағдайға айналып кетеді. Олардың əдебиеті болмыстағы үзіліске əсер ететініне жəне қандай да бір беймəлім іштегі дауысқа я болмаса «құндылықтардың» дерексіз қағидаларына орнықпайтынына қарамастан, біз өмір сүріп жатқан əлем объектілерді бастапқы объективті күйіне қайта келтіре алмайды. Мен барлық əдебиетте адамның келбеті сөйлейді, не тұтығып қалады, не сұхбатқа түседі не оның карикатурасымен (алдамшы бейнесімен) күреседі деп есептеймін». (1985: 116–17) Біз, жоқ дегенде, екі маңызды жайтты атай аламыз. Біріншіден, оның бұған дейінгі мақалаларынан ерекшелігі сол – Левинас жазуды жүзбе-жүз тілдесудің яки ішкі монологтің табиғи емес, қосалқы жалғасы ретінде суреттейді: жазу дегеніміз – бір тəсіл (техника), ол техника ретінде болмыстағы үзік сəттерді көрсетеді. Кітаптар – тек құрал немесе өнімдер ғана емес, сонымен бірге біз күмəнсіз (дəлел іздемей) қабылдай алмайтын болмыстың ерекше бір түрі. (Яғни біз кітапты оқығанда оның дəлеліне, уəждеріне де назар аударуға тиіспіз). Екіншіден, əдебиетте, шынымен де, «адамның келбеті сөйлейді», бірақ оның сөзін тұрақты жəне танымал бірегейлікке жеткізетін объектіге айналдыру не дəстүрлі «ішкі дауысқа» балау яки дерексіз құндылықтарға жатқызу мүмкін емес. Левинас көрсеткендей, адамның келбеті жай ғана тіл қатудың орнына «тұтығып қалады не өзі сұхбатқа түседі я болмаса оның карикатурасымен (алдамшы бейнесімен) күреседі». Адамның келбеті өзін кітаптарда қалай көрсетуге тырысатынын есту үшін біз, əлбетте, əдеби мəтіндердің өмір сүруінің нақты тəсілін қалыптастыратын технологияны, мəселен, нарратив техникаларын назарда ұстауға тиіспіз. 5 Левинастың «Шындық жəне оның көлеңкесіндегі» түпкі мақсаты – өнердің өзі емес, өнерге деген нақты эстетикалық һəм фетиштік көзқарас. Бұл өнер тəсілдерін туындылардың кемелдігі ретінде талдау əрі тамсану үшін жеткілікті. Оның мұндай тəсілге деген сыны Бергсонның ұзақтық ұғымымен ( notion of duration ) ұштасады. Оған сəйкес, Бергсон объективтендіруді уақыттың үздіксіз жанды тəжірибесімен салыстырады. Левинас кемел өнер туындыларын көргенде, эстетикалық ойға берілудің орнына, оларды сынауға шақырады. Ол «мызғымас мүсін қозғалысқа түсіп, тіл қатуы керек» (1989b [1948]: 142) дейтін кейіптеуге ( prosopopoeia ) ұқсас түсініктеме үшін «біреумен байланысқа түсудің қажеттілігін» (1989c [1949]: 147) сезінеді. «Арақашықтықтағы ұзақтық», Бергсонға қарағанда (жəне «Басқаның» ұзақтығының өзгешелігін тануға), өнер сыни талдау арқылы сірескен өлім бейнесінен үздіксіз жанды үдеріске айналуы тиіс. Шын мəнінде, заманауи əдебиет осы бағытқа бет бұрып та қойды: «Интеллектуализм деңгейіне түсірілген бұл əдебиет (дегенмен Шекспирге, Мольердің «Дон Жуанына» , Гетеге, Достоевскийге қайта оралған), күмəнсіз, көркемдік пұтқа табынушылықтың осы түбегейлі кемшілігін əлдеқайда анық түсінуге жетелейді» 6 (1989b [1948]: 143). Енді біз Левинастың романдарға риторикалық жəдігерлер ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|