Әдебиет теориясы. 1-том

қағидаларды қарастырамыз немесе тілдік құрылымды егжей-тегжейлі
түсіндіреміз.
Статикалық лингвистиканы зерттеу тарихи лингвистиканы зерттеуден
гөрі күрделілеу, мұндағы эволюциялық деректер барынша нақты əрі өткір;
олардың өзара байланыстары оңай түсінуге болатын жүйелі терминдерді
біріктіреді. Мұндай өзгерістерге ілесіп отырудың өзі қызықты. Бірақ
мəндер мен қатар жүретін байланыстарға ерекше ден қоятын лингвистика
біраз қиындықтар тудырады.
Тəжірибедегі тілдік құрылым – бақыланатын өзгерістердің жалпы саны ең
аз болатын белгілі бір уақыт аралығы. Мұндай аралық он жылға, жүз
жылға, тіпті одан да көп уақытқа созылуы мүмкін. Тіл бірнеше жыл бойы
мүлдем өзгеріске ұшырамайды. Содан кейін жылдар бойы біртіндеп
түбегейлі өзгерістер жүзеге асады. Белгілі бір уақыт мерзімінде қатар
қолданыста болған екі тілдің біреуі күрт дамып, екіншісі сол орнында
қалып қоюы мүмкін. Бірінші жағдайдағы зерттеу диахронды, ал екінші
жағдайда синхронды болады. Абсолюттік жағдай өзгерістің жоқтығымен
анықталады. Өйткені тіл еш нəрсеге қарамастан өзгере береді. Тілдік
құрылымды зерттеу, математиктердің тəжірибе жүзінде логарифм секілді
кейбір есептеулердің шексіз аз санын елемегені сияқты, мəні аз өзгерістерді
назарға алмауды білдіреді.
Саяси тарих белгілі бір мерзімді қамтитын 
дəуірлер, 
уақыттар жəне
кезеңдер
арасындағы айырмашылықты жасайды. Сондықтан тарихшылар
сол уақытта тұрақты болып қалған сипаттарды санамалап, антониандық
дəуір, Крестшілер жорығы кезеңі т.б. деп айтады. Статикалық
лингвистиканы да дəуірлермен байланысты деп айтуға болады. Бірақ мұны
құрылым 
деп атаған дұрыс. Дəуірдің басталуы мен соңы əдетте сол кездегі
жағдайды өзгерте алатын үрдіспен байланысты кенеттен басталған
революциялармен сипатталады. Ал сөздің құрылымы болса тілде мұндай
жағдайдың орын алуына жол бермейді. Оның үстіне, тарихтан
алынғандықтан, дəуір термині тіл туралы оның айналасындағы
жағдаяттарға қарағанда, азырақ ойлауға мəжбүр етеді. Қысқасы, бұл –
біздің сыртқы лингвистика деп атап жүрген идеямыздың өзі.
Уақытты шектеу тілдің құрылымын анықтау кезінде бетпе-бет келетін
жалғыз қиындық емес. Кеңістікте де біраз мəселелер туындайды. Қысқа
қайырып айтқанда, тілдік құрылымды түсіну тек болжалды болады. Басқа
көптеген 
ғылымдардағы 
сияқты, 
статикалық 
лингвистикада 
да
мəліметтерді оңтайландырып алмай, бірде-бір бағыт талқыланбайды.

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: