Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| chose
( зат ) сөзін алып қарайық: диахронды көзқарас бойынша өзі шыққан латынның causa ( себеп ) сөзіне қарама-қарсы мəнде; ал синхронды көзқарас бойынша қазіргі француз тіліндегі онымен байланысты сөздердің бəріне қарама-қарсы қалыпта. Тек тəуелсіз саналатын сөздердің дыбыстары ( šo&c.dotbl;z ) панхрониялық бақылауға көнеді, бірақ оның лингвистикалық мəні жоқ. Тіпті панхрониялық көзқараспен қарағанның өзінде, šo&c.dotbl;z қарастырылып отырған тізбекте ün šo&c.dotbl;z admirablə ( керемет зат ) болады, бұл – бірлік емес, формасыз жинақ. Расымен де, šo&c.dotbl;z неліктен o&c.dotbl;za немесе nšo&c.dotbl болмайды ? Ешқандай мағына бермегендіктен, ол мəн болып саналмайды. Панхрониялық көзқарас бойынша тілдің нақты деректері оған əлі жеткен жоқ. 8. Cинхронды жəне диахронды ретсіздіктің салдары Екі мысал келтірейік: (а) Синхронды ақиқат диахронды ақиқаттың терістеуі сияқты: затқа қатысты көзқарас тұрғысынан осы екі ақиқаттың қайсысы үстемдікке ие болса, таңдауды сол жасайды. Анығында бұл, шын мəнінде, қажетсіз. Өйткені бір ақиқат екіншісін жоққа шығара алмайды. Француз тіліндегі dépit ( зұлымдық ) сөзі əуелде «жеккөрініш» дегенді білдірген. Бірақ ол бұл сөздің мүлдем басқа мағынаға ие болуына кедергі келтірмейді. Этимология мен синхронды мəн əртүрлі. Осылайша дəстүрлі грамматика осы шақтағы есімшенің ауыспалы болатынын əрі дəл осылай қазіргі француз тілінде кейбір жағдайда сын есімнің қиысуын (салыстырыңыз, une eau courante ( ағынды су ) көрсетеді, бірақ басқа жағдайда өзгеріссіз (салыстырыңыз: une personne courant dans la rue (көшеде жүгіріп бара жатқан адам) қалды деп үйретеді. Бірақ тарихи грамматика мұның бір ғана формаға қатысты мəселе емес екенін айғақтайды; біріншіден, бұл латын тіліндегі ауыспалы есімшеден ( currentum ) құралған сөйлем; екіншіден, бұл герундийдің тұрақты көмектес септігінен ( currendō ) құралған. 7 Синхронды сəйкестік диахронды сəйкестікке қарама-қайшы ма, дəстүрлі грамматиканы тарихи грамматика үшін сынға алуға бола ма? Жоқ, өйткені бұл деректердің тек жартысын ғана көрсетеді; бір ғана тарихи дерек мағынаға ие, алайда ол тілді қалыптастыруға жеткілікті деп ойлауға болмайды. Сourant сөзін пайда болу тұрғысынан қарасақ, оның екі элементі бар, бірақ сөйлеушілер қауымдастығының ұжымдық түсінігінде олар өзара кірігіп, бір ұғымға айналып кетеді. Синхронды сəйкестік диахронды сəйкестік сияқты: абсолютті əрі даусыз. (ə) Синхронды сəйкестік диахронды сəйкестікке қатты ұқсайды. Сондықтан адамдар екеуін шатастыра береді немесе оларды екіге ажырату артық деп санайды. Мысалы, біреулер француз тіліндегі père ( əке ) сөзінің мағынасын латын тіліндегі pāter сөзі де сондай мағына береді деп түсіндіруге тырысады. Тағы бір мысал: латынның қысқа а дыбысы сөздің басында келмейтін ашық буындарда і дыбысына айналып кетті: сонда faciō ( бет ) сөзінің орнына біз conficiō сөзін аламыз, amīcus сөзінің орнына inimīcus сөзі шығады т.с.с. Заңдылық көбінесе мынадай сипатта болады: « faciō сөзіндегі а дыбысы жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|